W dniach 16-17 kwietnia br. odbyły się cztery finałowe spektakle ostatniej odsłony spotkań w ramach projektu „Kosmiczna Filharmonia” – przedsięwzięcia edukacyjnego realizowanego w Polskiej Filharmonii Bałtyckiej na Ołowiance w Gdańsku.
Przypomnijmy, że „Kosmiczna Filharmonia” to projekt skierowany do uczniów klas 1-3 szkoły podstawowej, w którym poza treściami stricte muzycznymi, charakterystycznymi dla szacownych murów Filharmonii, prezentowane są też multimedialne materiały i zasoby edukacyjne dotyczące astronomii, misji kosmicznych i technologii satelitarnych wykorzystywanych w codziennym życiu człowieka. Zakończenie, przy wielkim sukcesie frekwencyjnym projektu, skłania do podsumowań i statystyk, które w spójny sposób oddadzą skalę zaangażowania organizatorów i możliwy do wykorzystania w przyszłości potencjał. Jest to o tyle istotne, że pojawia się realna szansa na zaprezentowanie serii przedstawień także w innych dużych miastach w kraju, miejmy nadzieję z podobnie entuzjastycznym przyjęciem jak miało to miejsce w Gdańsku.
Astronomia i muzyka w edukacji najmłodszych
Astronomia to nauka, która jak żadna inna pozwala na interdyscyplinarne podejście do tematyki, którą się zajmuje. Wymaga poznania i operowania skomplikowanym aparatem matematycznym, dla wielu bardzo abstrakcyjnym, elitarnym, a przez to niedostępnym. Istotne jest jej oblicze czysto fizyczne, kładące nacisk na zrozumienie procesów rządzących ruchami ciał niebieskich, generowaniem energii wewnątrz gwiazd, dynamiką czarnych dziur i ewolucją układów gwiezdnych, powstawaniem układów planetarnych i wielu innych. Przyrodniczy aspekt astronomii stawia ją w jednym rzędzie chociażby z geografią i biologią, które opisują poznawane naszymi zmysłami fenomeny natury, których newralgiczną częścią jest niebo i skrywane przez nie skarby. Astronomia to także dziedzina, która inspiruje do stawiania fundamentalnych pytań na temat przyczyn istnienia Wszechświata i jego ewolucji od początku aż po różne scenariusze końca. Jest tu też miejsce na dywagacje na temat inteligentnych form życia żmudnie docierających do praw rządzących Kosmosem, roli świadomego obserwatora nadającej być może sens istnieniu świata w mikro- i makroskali. Tu na czoło dyskusji wysuwają się kosmologowie, filozofowie i teolodzy.
Ale astronomia to także niewyczerpane źródło inspiracji dla artystów – malarzy, poetów, rzeźbiarzy, muzyków i kompozytorów. Potęga Wszechświata zmusza nas bowiem do uznania swej małości, nabrania pokory wobec jego ogromu, co paradoksalnie nie sprawia że czujemy żal wynikający ze strącenia nas z antropocentrycznego piedestału, ale właśnie bez tego zbędnego balastu pozwala w pełni kontemplować duchowo naszą obecność na Ziemi. To ostatnie podejście zostało wykorzystane i wzięte za punkt wyjścia przez organizatorów „Kosmicznej Filharmonii”. Odpowiednio dobierając materiał kompozytorski potrafili oni umiejętnie wpasować go w fabułę kolejnych spotkań i zbudować wciągającą widzów narrację, co wraz z treściami merytorycznymi przygotowanymi przez Departament Edukacji Polskiej Agencji Kosmicznej stworzyło wzajemnie uzupełniający się przekaz.
„Kosmiczna Filharmonia”
Polska Filharmonia Bałtycka im. Fryderyka Chopina w Gdańsku to największa instytucja życia muzycznego w północnej Polsce, tłumnie odwiedzana przez melomanów nie tylko z regionu Pomorza, ale także z kraju, Europy i świata. Siedzibą Filharmonii jest zespół zabytkowych budynków, będących pozostałością dawnej XIX-wiecznej elektrociepłowni, zlokalizowany na wyspie Ołowianka w Gdańsku. W latach 1998-2005 zrealizowano nowatorską w skali kraju rewitalizację tego poprzemysłowego terenu, dostosowując go do potrzeb najwyższej klasy obiektu kulturalnego. Sercem kompleksu jest główna sala koncertowa posiadająca 1000 miejsc. Uzupełnia ją sala kameralna (jazzowa) przeznaczona dla 200 widzów. Spotkania w ramach „Kosmicznej Filharmonii” odbywały się na sali głównej, która w czasie większości z piętnastu 60-minutowych spektakli (po cztery na odcinek, ale jedno przedstawienie się nie odbyło), była praktycznie zapełniona, co w przypadku masowych imprez kulturalnych nie jest wcale takie oczywiste.
Foldery i strona internetowa PFB reklamujące przedsięwzięcie informowały, że:
„(…) Koncerty, w których wiedza o kosmosie łączy się z edukacją muzyczną, to najnowsza propozycja programowa Filharmonii Bałtyckiej skierowana do dzieci w wieku od 5 do 12 lat. W sezonie artystycznym 2017/2018 zaplanowany jest cykl spotkań z najsłynniejszymi dziełami w historii muzyki i ich twórcami. Sylwetki znanych kompozytorów przybliży dzieciom równie znany astronom. Sala koncertowa Filharmonii zamieni się w kosmiczne obserwatorium, w którym najmłodsi zobaczą atrakcyjne widowisko muzyczne z udziałem aktora występującego w roli Jana Heweliusza, z wykorzystaniem nowych technologii i materiałów filmowych. Wysoki walor edukacyjny wydarzenia zapewnia zaangażowanie specjalistów z dziedziny muzyki oraz merytoryczne wsparcie ekspertów z Polskiej Agencji Kosmicznej, która objęła koncerty honorowym patronatem. (…)”
Wychodząc naprzeciw ustawowym i statutowym zadaniom, jakie PAK realizuje w dziedzinie edukacji, a także uzasadnionemu przekonaniu, że organizatorzy gwarantują zrealizowanie widowiska w profesjonalny sposób, DE PAK zaangażował się organizacyjnie i wziął na siebie przygotowanie zakresu treści merytorycznych, które znalazły się w kolejnych odcinkach serii. Poziom trudności przekazywanej wiedzy dostosowany był do wieku uczestników, a od stronny wizualnej oparty o materiały edukacyjne oferowane przez Europejską Agencję Kosmiczną (ESA), Europejskie Obserwatorium Południowe (ESO), czy Narodową Agencję Aeronautyki i Przestrzeni Kosmicznej (NASA). Na potrzeby kolejnych prezentacji multimedialnych przygotowano treść narracji, które, nagrane przez lektora i podłożone synchronicznie pod wskazane fotografie i animacje, wyświetlane były naprzemiennie z muzyką prezentowaną na żywo przez zawodowych muzyków Filharmonii.
Zawartość merytoryczna odcinków
W warstwie fabularnej „Kosmiczna Filharmonia” to sceniczne przygody Jana Heweliusza – sławnego gdańszczanina, wielkiego astronoma, piwowara, zaangażowanego obywatela miasta, wiernego poddanego polskich królów, który na zawsze zapisał się złotymi zgłoskami w historii światowej astronomii. Jego perypetie związane są z autorskim odkryciem „Planety Muzyki”, na której dostrzegł największych kompozytorów kolejnych muzycznych epok. Mimo świetnej wiedzy astronomicznej, uczony niezbyt pewnie porusza się w tkance muzycznej, co stanowi bazę prezentowanych w humorystycznym tonie największych dzieł muzyki klasycznej. Czasy właściwe Heweliuszowi płynnie przeplatają się ze współczesnością, a dawne instrumenty i idee konfrontowane są z nowoczesnym stanem wiedzy i techniki. Wraz z Heweliuszem uczą się też dzieci, które grający go aktor zachęca do interakcji i zabawy.
Cztery odsłony cyklu, który rozpoczął się w październiku 2017 roku (kolejne spektakle miały miejsce w grudniu, a w 2018 roku w lutym i kwietniu), poświęcone były innym zagadnieniom kosmiczno-muzycznym, zilustrowanym odpowiednimi przykładami muzyki poważnej i materiałami multimedialnymi. Każde spotkanie, indywidualnie zatytułowane, zapowiadane było wcześniej krótkim tekstem wprowadzającym w poruszaną tematykę. W czasie trwania przedstawienia wybrane instrumenty prezentowane były bliżej przez muzyków. Dzieci poznawały ich budowę, sposoby wydobywania dźwięku i możliwości brzmieniowe. Całość dopełniały elementy baletu, tańca towarzyskiego, a także edukacyjne gry i zabawy (min. model Układu Słonecznego, zasada działania napędu odrzutowego, budowa teleskopu), do których zapraszane były dzieci z widowni.
Następujące po sobie odcinki serii to (w nawiasie data premiery):
• Muzyczny Wszechświat (październik 2017)
• Instrumenty Jana Heweliusza (grudzień 2017)
• Międzyplanetarne loty (luty 2018)
• Kosmoteka (kwiecień 2018)
Statystyki
W przygotowaniu i realizacji „Kosmicznej Filharmonii” wzięło udział blisko 30 osób – muzycy i soliści zatrudnieni w PFB, aktorzy trójmiejskich scen teatralnych, akustyk i specjalista od oświetlenia scenicznego, a także zaproszeni goście. Scenariusze napisała Anna Bona, kierownictwo artystyczne sprawowała Natalia Walewska, a za stronę merytoryczną prezentacji multimedialnych i konsultacje w trakcie prób odpowiadał autor niniejszego opracowania. Podczas kolejnych spektakli wyświetlono w sumie 18 filmów, animacji i pokazów slajdów o tematyce astronomicznej i astronautycznej: Skąd wzięły się gwiazdozbiory?, Pory roku, Zodiak, Cuda Układu Słonecznego, Słońce – nasza gwiazda dzienna, Współczesne instrumentarium astronoma, Tajemnica Gwiazdy Betlejemskiej, Podmiejski gigant Heweliusza, Selenografia, czyli opis Księżyca, Wielkie teleskopy współczesności i teleskopy kosmiczne, Jak działa rakieta?, Zdobycie Księżyca, Kosmiczna odyseja sond Voyager i Pioneer, Kierunek – Mars, Jak działa GPS?, RETROSPEKCJA z poprzednich odcinków, Co zawdzięczamy sztucznym satelitom?, Kosmiczna muzyka. Zagrano w całości lub we fragmentach 56 kompozycji muzyki poważnej lub rozrywkowej, w tym dzieła Bacha, Haendla, Vivaldiego, Boccheriniego, Mozarta, Chopina, Beethovena, Debussy’ego, Czajkowskiego, Prokofiewa, Dvoraka, Bizzeta, Faure’go, Griega, Straussa, Musorgskiego, Saint-Saensa, Rimski-Korsakowa i innych. Zaprezentowano bliżej budowę, zasadę działania i sposób wydobywania dźwięku 11 instrumentów muzycznych – fletu, organów, kontrabasu, oboju, harfy, perkusji, fagotu, fortepianu, ksylofonu, puzonu, syntezatora. Warto pamiętać również o przykładach klasycznej choreografii baletowej, tańca towarzyskiego i nowoczesnego, a także śpiewanych wspólnie kolędach, pieśniach i piosenkach.
Jeśli chodzi o frekwencję, to w kolejnych przedstawieniach wzięło udział w sumie 9795 widzów + zaproszeni goście, co daje średnio około 660 widzów na jeden spektakl. W dystrybucji biletów i poszukiwaniu chętnych ich zakupu nie oparto się tylko o standardowe ogłoszenie na stronie internetowej PFB, ale zastosowano wiele technik uzupełniających – ulotki, plakaty, foldery całoroczne z ofertą edukacyjną, newsletter wysyłany drogą mailową do szkół, posty i wydarzenia sponsorowane na Facebooku, bezpośrednie spotkania z nauczycielami, odwiedziny kuratorium oświaty, wywiady w mediach lokalnych, wsparcie regionalnych portali informacyjnych, a także bardzo pomocny i efektywny „marketing szeptany”, jak to kolokwialnie określili organizatorzy.
Wykonawcy:
Natalia Walewska – skrzypce, Łukasz Perucki – skrzypce, Adam Bruderek – skrzypce, Sławomir Iwaniak – altówka, Anna Śmiszek-Wesołowska – wiolonczela, Aleksander Przeradowski – organy, Sebastian Wyszyński – kontrabas, Tomasz Skrętkowski – perkusja, Aleksandra Kurnyta – perkusja, ksylofon, Mirosław Pachowicz – fagot, Dorota Pawlus – flet, Jarosław Wyrzykowski – obój, Adam Wiśniewski – puzon, Tomasz Zając – fortepian, Rafał Lewandowski – fortepian, Carlos Roberto Peña Montoya – harfa, Przemysław Rudź – syntezatory, Bogdan Smagacki – aktor (Jan Heweliusz), Łukasz Czerwiński – aktor (św. Mikołaj), Agata Wianecka – aktorka (Elżbieta Koopman, żona Heweliusza), śpiew, Min Kyung Lee – solistka baletu, Ruaidhri Maguire – solista baletu, Justyna Bolek – taniec towarzyski i nowoczesny
Ekipa organizacyjna: Anna Bona – scenariusze koncertów, Natalia Walewska – kierownictwo artystyczne, Przemysław Rudź – konsultacje merytoryczne (PAK).
Ekipa techniczna: Michał Kamiński – oświetlenie, Filip Feiner – scena i dźwięk.
Podsumowanie
„Kosmiczna Filharmonia” to pożyteczny, a zarazem oryginalny i nietuzinkowy sposób spędzenia czasu, edukacyjna wielowątkowość i wieloaspektowość, profesjonalizm wykonawców i kontakt ze sztuką z elementarnym wprowadzeniem do astronomii i zagadnień podboju Kosmosu. To także interdyscyplinarne podejście do kształcenia i wychowywania najmłodszych, uwrażliwianie ich na piękno muzyki, śpiewu i tańca. Aura jaką roztacza instytucja filharmonii i wypełniająca ją muzyka wykonywana na żywo, dla wielu może stać się impulsem do samorozwoju, indywidualnego kształcenia pozaszkolnego, rozwoju własnych pasji i zainteresowań, nie tylko w sferze kultury i sztuki, ale także w dziedzinie astronomii, astronautyki i technologii satelitarnych.
Warto na koniec podkreślić obecność dzieci niepełnosprawnych ruchowo i umysłowo, które również znalazły się wśród widzów kolejnych odcinków cyklu. Ich żywiołowa reakcja na wydarzenia sceniczne i kontakt z pełnosprawnymi rówieśnikami wskazują na istotny potencjał przedsięwzięcia w dziedzinie międzyludzkiej integracji, przełamywania barier, kształcenia w duchu tolerancji i zrozumienia dla odmienności drugiego człowieka. Wszystko to czyni „Kosmiczną Filharmonię” zjawiskiem o wyjątkowym znaczeniu wśród imprez edukacyjnych w kraju, dużej sile oddziaływania na dzieci i dorosłych, a przez to wpisującym się w wysokiej klasy nowoczesne narzędzie pedagogiczne, doskonale uzupełniające standardowe metody nauczania kojarzone z klasycznym realizowaniem w szkole ministerialnej podstawy programowej.
„Kosmiczna Filharmonia” w Twoim mieście
Ewidentny sukces przedsięwzięcia i względnie łatwa możliwość adaptacji do sali koncertowych w innych miastach, skłoniła organizatorów do poczynienia kroków w celu kontynuacji cyklu w ramach gościnnych występów ekipy z PFB. W tej chwili przy wsparciu DE PAK prowadzone są rozmowy z Narodowym Forum Muzyki we Wrocławiu, a za pośrednictwem oddziału terenowego PAK w Rzeszowie, będzie sondowana możliwość organizacji „Kosmicznej filharmonii” na deskach tamtejszej Filharmonii Podkarpackiej. Jeśli dodamy do tego nowoczesne obiekty w innych dużych i średnich miastach w kraju, istnieje realna szansa na rozszerzenie zasięgu imprezy i kolejne tysiące zadowolonych dzieci, rodziców i nauczycieli. Wszyscy zainteresowani koncertami „Kosmicznej Filharmonii” w ich mieście, proszeni są o kontakt mailowy z Anną Boną: ania@annabona.art.pl lub z DE PAK w osobie niżej podpisanego.
Przemysław Rudź – Polska Agencja Kosmiczna – Gdańsk, przemyslaw.rudz@polsa.gov.pl
