Kwietniowy jubileusz

W miesiącu kwietniu warto wspomnieć  o pierwszej gazecie wydawanej w Gdańsku w języku polskim. Była to „Gazeta Gdańska”. Jej pierwszy numer ukazał się  2.IV.1891r.

Odegrała  bardzo ważną rolę  jako ostoja patriotyzmu, narzędzie do walki z germanizacją – w czasach powszechnego analfabetyzmu i antypolskiej polityki  niemieckich władz. Jej założyciele mogli zrealizować marzenie o polskim czasopiśmie w tym mieście, w czasach zaboru pruskiego. Dopiero dzięki sprzyjającej sytuacji politycznej – w 1890 r. doszło do dymisji kanclerza Niemiec – Otto Bismarcka, co oznaczało ze strony Niemiec zelżenie zaostrzonej walki z polskością.

Pomysłodawcami utworzenia takiego czasopisma w Gdańsku byli lokalni działacze polinijni: Stanisław Roman (1842-1913)- były redaktor „Pielgrzyma” w Pelplinie oraz Juliusz Kraziewicz ( 20 V 1829 Lidzbark- 4 IV 1895 w Murzynowo Leśne) – wcześniejszy wydawca i właściciel chełmińskiego tygodnika „Piast”. Obaj zamieszkali w Gdańsku i włączyli się w działania na rzecz stworzenia tu polskiej prasy.

Dołączył do nich Władysław Łebiński, ( 3 X 1840 Stążki k. Świecia- 9 X 1907 Poznań) jeden z czołowych działaczy ruchu polskiego pod zaborem pruskim, wcześniej znany  jako redaktor „Gazety Toruńskiej”.

Posadę redaktora naczelnego polskiego pisma w Gdańsku zaproponowali zamieszkałemu w Poznaniu ,Bernardowi Zygmuntowi Milskiemu (16 VIII 1856 Poznań – 24 I 1926 Poznań) – dziennikarzowi i wydawcy pism poznańskich. Łebiński wystosował do niego pismo z propozycją objęcia kierownictwa gdańskiej oficyny  i wydawania gazety , która by się przyczyniła do podniesienia oświaty i obrony spraw narodowych w tym mieście. Nieprawdziwa  jest teza, jakoby współzałożycielem był Józef Czyżewski, założyciel dwóch innych czasopism, mianowicie „Kuriera Gdańskiego” i „Tygodnika Gdańskiego”.

Bernard Milski  stał się właścicielem pisma już w lutym 1891 r., a wkrótce zarejestrował je w Królewskim Sądzie Administracyjnym w Gdańsku jako firmę edytorską B. Milski – „Gazeta Gdańska”. Na stałe zamieszkał w Gdańsku w marcu 1891 r.

Pierwsza drukarnia Bernarda Milskiego znajdowała się przy ul. Mariackiej 37, skąd – z powodu złych warunków lokalowych – została przeniesiona na ul. Szeroką 56, a następnie na Podwale Przedmiejskie  49. Dopiero ten ostatni lokal mógł spełnić   wreszcie odpowiednie warunki dla rozwijającego się pisma – był telefon, maszyna do pisania, podręczny księgozbiór oraz osobne pomieszczenie dla drukarni.

W tym pierwszym lokalu przy ul. Mariackiej korzystano z ręcznie obracanej  tłoczni odkupionej od wydawnictwa „Danziger Zeitung”.

„Gazetę Gdańską” wydawano w trybie codziennym. Nad tytułem gazety umieszczono  napis: „Bogiem a Prawdą” (będący hasłem  przewodnim ), natomiast w winiecie: „Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus”.

Bernard Milski pełnił funkcję redaktora naczelnego tego czasopisma tylko do 14VII 1891. Zastąpił go Bolesław Winiewicz (1871-1938).

Od 5 III do 2 VII 1895 redaktorem naczelnym „Gazety Gdańskiej” był doświadczony pracownik drukarni Paweł Rakowski, zastąpił go na tym stanowisku Henryk Mochnik – redaktor od 2 VII 1895 do 3 III 1896 roku. Między IV 1896 r. a I 1899 r. wielokrotnie odpowiadał za redakcję „Gazety Gdańskiej” drukarz pochodzący z Trzemeszna Bolesław Sobiechowski (1871-1911). We wrześniu 1903 r. w drukarni „Gazety Gdańskiej” zatrudniony został Wojciech Wróblewski (ur. 1882 r. w Poznaniu), zajmujący się składem inseratów i druków akcydensowych, który również podpisywał numery periodyku. Drukarzem był również Aleksander Jauer. Jego nazwisko znalazło się na numerach „Gazety Gdańskiej” wydanych między 11 X 1900 r. a 19 III 1901 r. wydrukowane od 10 III do 7 IV 1904 roku. Drukarzem był Karol Musiał sprawujący stanowisko redaktora naczelnego „Gazety Gdańskiej” od 19 I do 12 X 1905 roku.

Od 16 X  do 12 XII  1905 roku stanowisko redaktora naczelnego  zajmował Edwin Betlejewski.

W 1901 r. Bernard Milski ,głównie z powodów finansowych odsprzedał   wydawnictwo Józefowi Marianowi Palędzkiemu ( 8.XII. 1857 Wieszki-9 X 1940 Warszawa). Z tej racji, że nabywca wykonywał zawód adwokata, czasopismo to  było formalnie własnością jego rodziny, a od 1904 spółki wydawniczej.

W 1905r. redaktorem naczelnym został lekarz i społecznik Aleksander Majkowski (17 VII 1876  Kościerzyna – 10 II 1938  Gdynia) pomysłodawca dodatku (do „Gazety Gdańskiej”) „Drużba” wydawanego w języku kaszubskim.

W 1913 r. „Gazetę Gdańską” wraz z drukarnią przy Podwalu Przedmiejskim 49 nabył drukarz Jan Kwiatkowski. Wydawał ją od 3 IV 1913 do 1921 roku. Współpracownikiem  Jana Kwiatkowskiego został  Henryk Wieczorkiewicz (22 VI 1886 Poznań – 22 III 1940 Stutthof), dziennikarz, publicysta, działacz polonijny. Pomagał w pracach organizacyjnych i redakcyjnych  „Gazety Gdańskiej”. Pracował tu do roku 1926. Był redaktorem  odpowiedzialnym  za dział gospodarczy i lokalny.

W  latach 1927-32 funkcję redaktora naczelnego pełnił  Władysław Cieszyński (28 X 1891 Długa Wieś / Kolonia Bryńska koło Działdowa – 17 XI 1939 Piaśnica), dziennikarz, działacz gdańskiej Polonii, który pracę w redakcji podjął już rok wcześniej.

Innym działaczem Polonii Gdańskiej związanym z „Gazetą Gdańską” (od 1904 r.)  był Wilhelm Krystian Grimsmann (8 XI 1883 Eddelak, Szlezwik-Holsztyn – 22 III 1940 Stutthof), drukarz i dziennikarz. Początkowo zatrudniony jako zecer, z czasem pracownik redakcji.

Grimsmann był  w latach 1921–1939 redaktorem działu lokalnego „Gazety Gdańskiej” oraz redaktorem odpowiedzialnym za niemiecką mutację pisma „Deutsche Morgenausgabe. Gazeta i Dziennik Gdański”, która wydawana była w latach 1921-22.

29 IV 1926  „Gazetę Gdańską” nabyło Towarzystwo Wydawnicze „Drukarnia Bydgoska”. Gazetę przeniesiono do Bydgoszczy, w Gdańsku pozostała filia redakcji. Po kolejnych przekształceniach własnościowych, wydawaną wówczas pod tytułem „Gazeta Gdańska – Gazeta Morska” przejęła Pomorska Spółka Wydawnicza, później m.in. Spółdzielnia Wydawnicza „Gryf” (luty– marzec 1936) i od 18 VI 1938 Narodowa Spółka Wydawnicza w Toruniu.

„Gazeta Gdańska” była finansowana przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP-początkowo okresowo, a od marca 1935 r. ,stale.

Periodyk ten wydawany był do momentu wybuchu drugiej wojny światowej.

 W 1967 r. została umieszczona tablica pamiątkowa na ścianie Domu Prasy przy Targu Drzewnym dla uczczenia siedemdziesiątej piątej rocznicy powstania „Gazety Gdańskiej”. Dokonano tego w czasie zorganizowanej przez Oddział Morski Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich, sesji prasoznawczej.

Na tablicy znalazł się napis: Pamięci kolegów dziennikarzy, którzy walczyli na łamach pisma :”Gazeta Gdańska” w latach 1891-1939 o powrót Gdańska i ziemi gdańskiej do Macierzy – Oddział Morski Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich, Gdańsk 1967.

4 VIII 1984 przy ul. Mariackiej 37 odsłonięto kolejną pamiątkową tablicę ufundowaną przez Towarzystwo Przyjaciół Gdańska i Związek Zawodowy przedstawicieli  Przemysłu Poligraficznego dla uczczenia wydrukowania w tej kamienicy pierwszego numeru „Gazety Gdańskiej” przez Bernarda Milskiego oraz zamieszczenia w 1900 r. na łamach tego pisma obszernych fragmentów powieści „Krzyżacy” Henryka Sienkiewicza.

Maria Sadurska