Nowy Staw (dawniej Nytych, niem. Neuteich) – miasto w woj. pomorskim, w powiecie malborskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Nowy Staw, położone na Żuławach Wiślanych nad rzeką Świętą.
Pierwsze wzmianki pisane pochodzą z 1316 roku, kiedy to Nytyska Wieś (Neuteichsdorf) otrzymała przywilej lokacyjny. Zaś w 1343 roku w kronikach pojawiły się wpisy o lokacji miejskiej (Neuteich) i pierwsza wzmianka o kościele parafialnym, więc rozwój w pierwszym okresie był piorunujący. Po 100 latach – w czasie wojny 13-letniej – miasto doszczętnie spalili Krzyżacy, ale po przyłączeniu po wojnie do Rzeczpospolitej ponownie rozkwitło.
Kolejny zły czas nastał dla miasta podczas wojen szwedzkich (1626-1629 i 1655-1660), kiedy to nastąpiło wielokrotne ograbienie i zniszczenie przez epidemie i wojsko. Gdy znów powstało ze zniszczeń po przejęciu po I rozbiorze przez Prusy w 1802 roku, strawił miasto olbrzymi pożar.
Po pożarze nastąpił już szybki rozkwit i odbudowa, powstały w mieście zakłady przemysłowe (cukrownia, słodownia, tartak, cegielnia, gazownia, mleczarnia), bito drogi do Tczewa i Nowego Dworu, ostatecznie też w 1886 po wybudowaniu kolei liczebność ludności szybko się podwoiła. W okresie Wolnego Miasta rozwój postępował, dokończono budowę wodociągów i kanalizacji, otwarto stadion i łaźnię miejską, zelektryfikowano miasto i okoliczne wsie.
Zniszczenia drugowojenne nie były duże, napłynęli osadnicy z Rzeszowszczyzny, Mazowsza i zza Buga, więc miasto po wyzwoleniu szybko stanęło „na nogi”, ruszyły zakłady przemysłowe i liczne warsztaty rzemieślnicze. Okoliczne żuławskie wsie i PGR-y dostarczały surowce i miasto liczyło około 4000 mieszkańców. Ostatnie lata już w XXI wieku są dla miasta znowu chude, PGR-Y poupadały, zamknięto cukrownię, słodownię i inne zakłady.
Na pocztówce port rzeczny w Nowym Stawie:
Kościół ewangelicki z charakterystyczną wieżą:
W tle wieża Kościoła Rzymsko katolickiego pod wezwaniem św. Mikołaja:
Panorama miasta z 1940 roku:
Edward Jankowski