Oliwa – w poszukiwaniu tajemnic przeszłości – cz. 44

TRANSEPT – część środkowa

Przy północnym filarze u wejścia do prezbiterium umieszczono jeden z najcenniejszych zabytków w Bazylice Archidiecezjalnej – ambonę. Ambona została wykonana w drewnie lipowym, pokryta szlachetnym czarnym kolorem, zdobiona licznymi złoconymi kartuszami. Wysoka na 9,75 metra ambona jest kolejnym przykładem kunsztu snycerzy oliwskich. Została ufundowana przez konwent oliwski w drugiej połowie XVIII wieku, za czasu opata Józefa Jacka Rybińskiego (1749 –1782). Pomimo, iż ambona jest jednym z nowszych obiektów w katedrze, nieznana jest dokładna data jej powstania ani twórca. Liczne zdobienia odwołują się do osoby św. Bernarda z Clairvaux, jego życia i nauczania. W ornamentyce ambony przeważają odwołania do nauki i symboliki związanej z osobą św. Bernarda (1090 – 1153) – doktora Kościoła, człowieka zwanego miodoustym nauczycielem. Kształt ambony przypomina czarę, która pokryta jest ozdobnymi kartuszami z płaskorzeźbami scen z życia św. Bernarda. Przy drzwiach wejściowych znajduje się pierwsza płaskorzeźba świętego, trzymającego narzędzia Męki Pańskiej: włócznię, trzcinę oraz krzyż.

Na balustradzie schodów znalazły się następujące płaskorzeźby:

• 1.     Św. Bernard błogosławiący chleby we Francji w roku 1117.
• 2.     Św. Bernard uzdrawiający chorych.
• 3.   Św. Bernard broniący jedności Kościoła za czasów papieża Innocentego II. Scena przedstawia uroczystą     rezygnację i upokorzenie się antypapieża Wiktora IV, dzięki oświecającej łasce Bożej.

W górnym rzędzie korpusu ambony przedstawiono:

• 1.     Nawrócenie księcia Wilhelma z Akwitanii przez św. Bernarda.
• 2.     Modlitwa św. Bernarda do niebios. (z zastępami aniołów i monogramem IHS)
• 3.    Nawoływanie przez św. Bernarda cesarza Konrada III do rozpoczęcia trzeciej wyprawy krzyżowej przeciwko Turkom. W  prawym górnym rogu kartusza, papież wręcza św. Bernardowi dokument polecający chrześcijanom włączać się do wyprawy krzyżowej.

W dolnym rzędzie:

• 1.     Pisząca dłoń, księgi i ul, z którego sączy się miód.
• 2.     Samson walczący z lwem – zgodnie z symboliką biblijną, lew jest odniesieniem do szatana – i zwyciężający siłą fizyczną.
• 3.     Lew pokonywany przez rój pszczeli – jako symbol zwycięstwa mądrości.
• 4.     Pszczelarz trzymający słomiany ul i nawołujący pszczoły za pomocą dzwonka.

Spód czary ambony ozdobiony został złoconą figurą putta trzymającego otwartą księgę.

Największy ze złoconych kartuszy znajduje się na zapiecku ambony. Przedstawiona jest tam postać św. Bernarda, siedzącego na łonie przyrody i spisującego kazania. W tle widać niewielki lasek, a także ule. Nad głową świętego widnieją narzędzia Męki Pańskiej – w domyśle tematy spisywanych kazań.

Daszek akustyczny jest zdobiony od spodu symbolem Opatrzności – okiem w otoczeniu chmur i promieni. Na gzymsie daszku umieszczono trzy kartusze. W kartuszu przednim znalazł się napis „FAVUS MELLIS COMPOSITA VERBA”, czyli „właściwe słowa kazania podobne są do plastra miodu”. Na kopule daszku akustycznego umieszczono figury orła, lwa, byka i anioła – symboli czterech ewangelistów. Wyżej znajduje się ul, o który opierają się księgi. Na ulu figura gołębicy – wyobrażenie Ducha Świętego, otoczona kłębami chmur i promieni. Powyżej w aureoli brzasku słonecznego błogosławiący Chrystus zmartwychwstały. Całość ambony wieńczy figura anioła ze wstęgą, na której znalazł się napis „SPIRITUS MEVS SUPER MEL DULCIS”, co oznacza „duch mój jest słodszy od miodu”.

Warto zwrócić uwagę na dużą ilość elementów symbolicznych odnoszących się  do pszczół i miodu, których mnogość zaskakuje na ambonie.  Można wytłumaczyć to postacią św. Bernarda, znanego z wielkiej charyzmy oraz krasomówstwa. Od daru oratorskiego pochodzi nadany mu przydomek Doctor Mellifluus – czyli miodousty nauczyciel. Pszczoły są jakby odniesieniem do chrześcijan, miód – Słowem Bożym, a ul niebem.

Istnieje również inna interpretacja wizerunku pszczół i miodu. W średniowiecznej symbolice pszczoła zajmowała jedną z czołowych pozycji wśród zwierząt. Pracowitość i nienaruszona dziewiczość, która jednakże nie przeszkadza w dawaniu płodów, stanowi odniesienie do Matki Bożej i licznych świętych, które jej wzorem ślubowały czystość. Wosk jest nieskażonym płodem – materią doskonałą. Z jednej strony symbolizuje skromność – pokornie podtrzymuje płomień świecy ulegając powolnej i cichej samozagładzie. Innym produktem pszczoły jest miód. Złoty kolor, słodki smak jest odbierany jak produkt nieskazitelny, czysty i przepełniony kolorytem kwiatów. Miód jest doskonałym efektem pracy pszczoły i zawiera się w nim cały jej wysiłek i mądrość. Miód wielokrotnie był przywoływany jako szczególny dar niebios, pokarm nieśmiertelności i znak chwały.

cdn…

Wojciech Stybor

Copyright © 2005 Wojciech Stybor. All rights reserved.