MŁYNY  NAD POTOKIEM OLIWSKIM

Nieprzypadkowo cystersi budowali swoje opactwa na terenach nizinnych, nad potokami. Potok Oliwski był nie tylko źródłem wody dla zakonników, ale także elementem niezbędnym dla rozwoju opackiej gospodarki. Potok Oliwski zasilał w bieżącą wodę kuchnię, lawatorium oraz tworzył możliwości do rozbudowy opackiego folwarku.

 

Młyn I
Staw młyński – Młyn I – przy pętli tramwajowej w Jelitkowie

Potok Oliwski ma swoje źródła w leśnych ostępach, płynie pomiędzy wzgórzami tworząc liczne stawy i rozlewiska. Ten liczący około 10 kilometrów potok, wraz ze swoimi dopływami (Potokiem Prochowym i Rynarzewskim), był niegdyś wykorzystywany jako źródło energii dla licznych zakładów przemysłowych, które umiejscowiono bezpośrednio nad nim.

Potok Oliwski
Potok Oliwski w Jelitkowie

Potok Oliwski swe źródła ma w okolicach XV wiecznej osady Matarnia. Matarnia położona jest na wysoczyźnie osiągającej ponad 140 metrów. Biorąc pod uwagę niewielki dystans dzielący źródła potoku do jego ujścia i duży kąt nachylenia terenu, Potok Oliwski nabiera charakteru górskiego. Kilkanaście niewielkich strumyczków spływających wartko z lesistych wzgórz zasila w wodę potok w jego górnym biegu. Rzeczka wpływa do Doliny Radości, gdzie nabiera już konkretnych rozmiarów. Wystarczają one do spiętrzenia wód i wykorzystania jej do celów gospodarczych. Dlatego też w Dolinie Radości powstał pierwszy z ponad dwudziestu zakładów przemysłowych w Oliwie, które bardziej z racji umiejscowienia, a nie funkcji, które pełniły, zostały nazwane młynami.

Młyn I
Młyn I w Jelitkowie

Większość autorów opisujących młyny nad Potokiem Oliwskim przyjęła metodę numerowania ich począwszy od obiektu znajdującego się najbliżej ujścia do Zatoki Gdańskiej. W związku z tym musimy przenieść się do Jelitkowa i nad Potok Jelitkowski, bo tak nazywa się dolna część Potoku Oliwskiego.

MŁYN I – „MŁYN JELITKOWSKI”

Obok znajdującej się obecnie w Jelitkowie pętli tramwajowej uważny obserwator dostrzeże spory staw, mostek nad potokiem wraz z upustem i tamą. Tylko te elementy pozostały po Młynie I. A był to jeden z większych tego typu obiektów w Oliwie.

Młyn I
Młyn I Jelitkowski przy pętli tramwajowej

Pierwszy budynek został wzniesiony w roku 1609 przez Georga Heina – znanego gdańskiego patrycjusza. Przeznaczeniem obiektu było pierwotnie mielenie kości. Dwa lata później właściciel przystosowuje zakład do funkcji tartacznych. W roku 1637 nowym właścicielem zostaje Konstanty von Holten. Tartak po pewnym czasie zostaje zlikwidowany, a w połowie XVII wieku na jego miejscu powstaje kuźnica żelaza, przekształcona następnie w papiernię. W roku 1734 oddział Kozaków, którzy kwaterują w murach papierni, dewastuje ją.

W połowie XVIII wieku obiekt wraca do funkcji kuźnicy – najpierw miedzi, a kilka lat później stali i żelaza. Na początku XIX wieku Młyn I przekształcony zostaje w tartak, krupiarnię, a w 1847 roku na młyn zbożowy o trzech młyńskich kołach, który pełnił swoją funkcję jeszcze na początku XX wieku. Obszerny budynek zostaje zakupiony przez zarząd kąpieliska w Jelitkowie na początku XX wieku. Co ciekawe, obiekt przetrwał II wojnę światową, jednakże nie dał rady nowej władzy ludowej – opuszczony i zdewastowany – został rozebrany w latach pięćdziesiątych XX wieku.

cdn…

Wojciech Stybor

Copyright © 2005 Wojciech Stybor. All rights reserved

Dodaj opinię lub komentarz.