Relikty XIV-wiecznego szpitala, pozostałości pierwszego Kanału Raduni, drewniane wodociągi wskazujące miejsce, gdzie stał Kunszt Wodny oraz tysiące zabytków to tylko niektóre z odkryć dokonanych na Targu Siennym w Gdańsku. Wykopaliska trwały od sierpnia 2014 do stycznia 2017 r. W tym czasie archeolodzy przebadali prawie 27 000 m² powierzchni. Badaniami kierował Robert Krzywdziński z Pracowni Badań Archeologicznych DANTISCUM. Wstępne wyniki badań zaprezentowali 16 marca w Muzeum Historycznym Miasta Gdańska archeolodzy: Alicja Gomoliszek i Marta Wołyńska.
Szpital św Gertrudy
W szpitalu św. Gertrudy, który powstał ok 1342 roku poza miastem przed Bramą Długouliczną, leczono podróżnych, starców, biedotę i chorych zakaźnie. W 1563 r. szpital został przeniesiony na Zaroślak, a stare budynki rozebrano w związku z rozbudową nowożytnych fortyfikacji. Po szpitalnym kompleksie zostały relikty murów z ręcznie formowanej cegły.
– Odkryte podczas badań piece typu hypokaustum możemy wiązać z łaźnią szpitalną – mówi archeolog Alicja Gomoliszek. – Piece te znajdowały się w najniższej partii budynku, a położone wyżej pomieszczenia ogrzewane były gorącym powietrzem dzięki systemowi kanałów grzewczych umieszczonych w podłodze i ścianach. Technologia ta sięga czasów antycznych, w średniowieczu wykorzystywano ją głównie w klasztorach i zamkach, a tylko z rzadka – ze względu na wysoki koszt – w prywatnych kamienicach.
Kanał Raduni
W 1338 roku przekopano Kanał Raduni, który dostarczał wodę pitną do miasta i wytwarzał energię potrzebną do napędzania urządzeń i maszyn. By zwiększyć spadek poziomu wody, już kilkanaście lat później powstał nowy kanał, istniejący do dziś. Odkryte podczas badań dwie równoległe ściany, wykonane z desek i belek stabilizowanych gęstą siecią pali, prawdopodobnie tworzyły oszalowanie najstarszego koryta Kanału Raduni. Stary kanał znajdował się bliżej miasta, oddalony od 31 do 61 metrów w kierunku wschodnim w stosunku do istniejącego dziś koryta. Jego szerokość wynosiła 9,2 m, zwiększając się do 17,5 m w miejscu łagodnego zakrętu. Podczas wykopalisk odsłonięto jego pozostałości na odcinku 195 m.
Kunszt Wodny
Wszyscy miłośnicy Gdańska bardzo liczyli, że wykopaliska odsłonią relikty Kunsztu Wodnego (Wasserkunst) czyli stacji pomp wybudowanej na Kanale Raduni w 1536 roku i później kilkakrotnie odbudowywanej po pożarach. Wykorzystując energię Kanału Raduni, tłoczono wodę do wysokiego na 8-10 metrów zbiornika – początkowo drewnianego, później murowanego – a stamtąd rozprowadzano ją pod ciśnieniem drewnianymi rurami do studni rozmieszczonych na terenie całego miasta. Po pożarze w 1852 r. Kunsztu już nie odbudowano, zaś jego pozostałości zostały rozebrane na początku XX wieku. Miejsce, gdzie stał, wskazują zbiegające się wodociągi. Były to rury wykonane z wydrążonych pni sosnowych o długości od 2 do 13 m. Najczęściej łączone były ze sobą ołowianymi złączkami. Najdłuższy zachowany fragment wodociągu, odkryty podczas tych badań, mierzył 62 metry.
Archeologów zaskoczyła również intensywna zabudowa mieszkalna. Teren przed murami miejskimi, od połowy XIV wieku zabudowany był domami o szkieletowej konstrukcji. Na ich zapleczach znajdowały się pomieszczenia gospodarcze oraz drewniane latryny, wkopane nawet na 5 metrów w głąb ziemi. Mieszkańcy zaopatrywali się w wodę płynącą pobliskim kanałem, jednak korzystali też z własnych studni – odkryto dwie: drewnianą i murowaną, głębokie odpowiednio na 8 i 9 metrów.
Wzdłuż Kanału Raduni odsłonięto brukowane ulice. Niektóre z nich miały rynsztok i drewniane krawężniki oraz charakterystyczny dla Gdańska sposób brukowania – środek ulicy wyznaczał rząd większych niż pozostałe kamieni. Najdłuższy odcinek ulicy, o szerokości 8 metrów, odkryto na długości 66 m.
Z młodszej architektury murowanej odsłonięto fundamenty i mury kamienic, które stawiano nad kanałem od końca XVIII wieku. Niewątpliwą ciekawostką był również podziemny magazyn z zachowanym sklepieniem, pochodzący z 2. połowy XVI wieku.
Zabytki
Podczas badań oprócz ogromnej ilości zabytków masowych, znaleziono ponad 7000 zabytków wydzielonych – mających walory ekspozycyjne, które będą z pewnością chlubą Muzeum Ziemi Żuławskiej, do którego trafią po ich opracowaniu przez badaczy.
Prawie 1900 monet, w tym dwie złote, odważniki i wagi monetarne z pewnością zainteresują miłośników numizmatów. O rozległych kontaktach handlowych Gdańska świadczy ponad tysiąc plomb towarowych pochodzących z miast całej Europy Zachodniej.
Marta Wołyńska, opowiadająca o znalezionych zabytkach, zwraca uwagę na pozłacane plomby z przedstawieniem Róży Tudorów.
Tkaniny oznaczane tymi plombami były bardzo cenne, co widoczne jest również w sposobie mocowania tych plomb, tak by jak najmniejsza ilość kosztownego materiału uległa zniszczeniu – tłumaczy archeolog.
Ponad 600 plakietek pielgrzymich pochodzących z miejsc kultu w Rzymie, Akwizgranie, Santiago de Compostela, Amiens, Kolonii, Wilsnack są wyrazem intensywnego ruchu pielgrzymkowego mieszkańców miasta w XIV i XV wieku. Gdańsk prawdopodobnie był również celem pątników – funkcjonował tu ośrodek kultu maryjnego – związane mogą być z nim plakietki przedstawiające Matkę Boską z Dzieciątkiem, które byłyby produkowane na miejscu.
Oprócz biżuterii, ozdobnych okuć pasów i ksiąg, znaleziono wiele przedmiotów codziennego użytku: naczynia, sztućce, obuwie, zabawki, narzędzia, przybory piśmiennicze i militaria. Do tej ostatniej kategorii zalicza się puginał nerkowaty, którego pierwotna nazwa do czasów wiktoriańskich wywodziła się nie od nerek, lecz od jąder (ballock dagger). Poprzez swój specyficzny kształt i miejsce noszenia był wyrazicielem męskości właściciela. Gdy ktoś w nią publicznie zwątpił, wbijając ten puginał w oszczercę zmywało się hańbę z siebie, a okrywało nią przeciwnika.
Oprócz zaprezentowanych odkryć podczas badań na Targu Siennym archeolodzy odsłonili także fragment cmentarzyska szpitala św Gertrudy. O znalezionych tam masowych grobach oraz o wydarzeniach z nimi związanych: zarazach i egzekucjach – dekapitacjach opowiedzą w Ratuszu Głównego Miasta w czwartek, 6 kwietnia o godzinie 17.
Część z zabytków była prezentowana na wystawie czasowej Muzeum Historycznego Miasta Gdańska w ubiegłym roku w Ratuszu Głównego Miasta – Tajemnice i skarby Targu Siennego i Rakowego
6 kwietnia 2017 r. o godzinie 17.00 zapraszamy na wykład – „Cmentarzysko Szpitala świętej Gertrudy w Gdańsku w świetle wykopalisk”
