75 lat temu utworzono urząd celny w Gdańsku

Historia cła w Gdańsku sięga wczesnego średniowiecza. Od towarów przypływających do portu nad Motławą pobierali opłaty celne książęta pomorscy, potem przez prawie 150 lat Krzyżacy (1308 – 1454) by przez ponad trzy wieki, do II rozbioru Polski – patrycjat gdański pospołu z polskimi królami. Po 1793 roku do końca I wojny światowej cło pobierał pruski urząd celny. W okresie międzywojennym w Wolnym Mieście Gdańsku włączonym do polskiego obszaru celnego funkcjonowała administracja celna pod nadzorem polskich inspektorów celnych. Była ona niezależna organizacyjnie i kadrowo, ale pobór cła odbywał się na podstawie polskiej taryfy celnej i zasilał budżet RP. Od września 1939 roku do wiosny 1945 w Gdańsku był niemiecki Hauptzollamt. Teraz poznajmy jak zaraz po zakończeniu II wojny światowej w Gdańsku tworzono administracją celną.

Pierwszy na Pomorzu urząd celny

Po powrocie Gdańska do Macierzy, w kwietniu 1945 roku, w budynku nr 11 na ul. Sienkiewicza we Wrzeszczu rozpoczęła działalność delegatura Ministerstwa Skarbu do spraw celnych. Jej pracownicy mieli za zadanie utworzyć placówki celne na Pomorzu, szczególnie w portach Gdańska i Gdyni. Jan Szymura, były polski inspektor celny w Wolnym Mieście Gdańsku rozpoczął organizowanie urzędu w Nowym Porcie, w budynku na ul. Solec 4. Po skompletowaniu załogi składającej się z urzędnika celnego Jana Nowaka i trzech dozorców celnych (Maronia, Banacha i Behrendta) w dniu 30 maja 1945 r. na Nabrzeżu Oliwskim rozpoczął działalność pierwszy na Pomorzu urząd celny. Pracownicy przed wojną pełnili służbę w Gdyni. Budynek na Solcu, pomimo tego, że ocalał od bomb, był w opłakanym stanie. Na ścianach zostały ślady po kulach, meble i sprzęty poniszczone a pokojach biurowych zastali porzucone sterty poniemieckich dokumentów urzędowych, odpady bielizny, odzieży i resztek żywności. Przedtem był tam urząd celny Wolnego Miasta i niemiecki (Zollamt Hafenkanal). Niewiele lepiej wyglądały keje i nabrzeża portowe.

Urząd Celny w Gdańsku był jednym z pięciu w Polsce z okręgiem właściwości miejscowej obejmującym całe polskie wybrzeże morskie i powiaty przybrzeżno-morskie. Pozostałe były w Poznaniu, Warszawie, Krakowie i w Katowicach (Dz. U. z 1945r., Nr 45, poz. 258). Rok później w Polsce było już 17 urzędów celnych, w tym morskie w Gdańsku, Gdyni i w Szczecinie.

Pierwszy zagraniczny statek w porcie gdańskim

Po oczyszczeniu toru wodnego w kanale portowym w dniu 18 września 1945 roku do Nowego Portu wpłynął pierwszy zagraniczny statek, amerykański transportowiec s/s „OREMAR” z ładunkiem pomocy w ramach UNRRA( United Nations Relief and Rehabilitation Administration – Administracja Narodów Zjednoczonych do spraw Pomocy i Odbudowy). Na odprawę statku przybyła cała załoga urzędu celnego z jej naczelnikiem Szymurą oraz przedstawiciele władz lokalnych.

Dwa dni potem do Gdyni wpłynął z darami od UNRRA dla zniszczonej wojną Polski pierwszy statek pod biało–czerwoną banderą s/s KRAKÓW. Te i następne statki w ramach programu UNRRA przywiozły do Polski tysiące sztuk koni i bydła rogatego dla polskiej wsi, kilka milionów 5-kilogramowych paczek żywnościowych zawierających mąkę, ryż, olej jadalny, makarony i konserwy z niewykorzystanych zapasów armii USA, tony kostek mydła i innych środków higieny osobistej oraz leków, odzieży przeważnie używanej. Były też narzędzia i maszyny rolnicze, karbid, zelówki, artykuły przemysłowe, tabor kolejowy i autobusy – w Stoczni Nr 1 (była Danziger Werft) z przywiezionych statkami części montowano traktory i samochody ciężarowe.

Struktura urzędu w 1946 roku

Na początku 1946 roku w urzędzie pracowały już 34 osoby. W tym czasie Urząd Celny Gdańsk – Nowy Port miał następującą strukturę organizacyjną:

sześć oddziałów celnych:

• I Oddział w Gdańsku (WOC), kierownik W. Butkiewicz,
• II Oddział w Gdańsku (Nabrzeże Oliwskie), kierownik S. Jaskólski,
• III Oddział w Gdańsku (Dworzec Wiślany), kierownik K. Sobolewski,
• IV Oddział w Gdańsku (Wisłoujście – Basen Węglowy), kierownik J. Brucki,
• V Oddział w Gdańsku (Kanał Kaszubski), kierownik M. Laska,
• VI Oddział Pocztowo – Celny, którym kierował pan Więcławski,

pięć działów wewnętrznych:

• Ogólny (kierownik J. Majewski),
• Postępowania Celnego (kierownik T. Laskowski),
• Rachunkowo – Kasowy (kierownik J. Karpus),
• Karny (kierownik R. Jakimowicz),
• Kontroli Wewnętrznej (kierownik R. Gułakowski).

Urzędem kierował naczelnik J. Szymura z pomocą kadrowca K. Jurczyńskiego i kierownika kancelarii F. Ossowskiego.

W 1947 roku właściwość miejscową Urzędu Celnego Gdańsk – Nowy Port rozszerzono o powiaty tczewski, starogardzki, kwidzyński, sztumski i malborski oraz braniewski z woj. olsztyńskiego. W następnym roku lotnisko we Wrzeszczu otrzymało status lotniska celnego, drugiego w Polsce po Okęciu. Po wybudowaniu nowego 1800 m pasa startowego lotnisko spełniało rolę cywilnego portu lotniczego, lotniska wojskowego, sanitarnego i sportowego (aeroklub gdański).

Lata pięćdziesiąte i następne

W latach pięćdziesiątych, po reorganizacji placówek celnych, Urząd Celny Gdańsk – Nowy Port był jednym z pięciu w kraju urzędów I klasy, co oznaczało pełny zakres w przywozie i wywozie towarów. Nie zmieniając siedziby, urząd miał dwa adresy: ul. Solec 4 i ul. Oliwska 12 A i B. W latach tych naczelnikami urzędu byli Dyonizy Duszyński, Tadeusz Wilczek, Eugeniusz Siziewski i Hieronim Kozieł.
Kolejna reorganizacja była w 1975 roku. Urząd Celny Gdańsk – Nowy Port zmienił nazwę na Urząd Celny w Gdańsku. Kierował nim już dyrektor, a nie naczelnik (został nim Antoni Markiewicz). Zmieniła się też siedziba urzędu – nowy adres to ul. Oliwska 35. Ponadto uległa rozszerzeniu właściwość miejscowa o województwa elbląskie, olsztyńskie i toruńskie. Doszła też granica lądowa z Obwodem Kaliningradzkim z przejściami kolejowymi w Braniewie i w Skandawie. Te zmiany zbiegły się w czasie z przeniesieniem portu lotniczego z Zaspy do Rębiechowa oraz z budową Portu Północnego. W latach dziewięćdziesiątych urzędem kierowali Edward Liczmański i Mieczysław Swarcewicz.
W 2001 roku połączono urzędy celne w Gdańsku i w Gdyni a rok później po utworzeniu Izby Celnej w Gdyni jako organu II instancji w Gdańsku powstały dwa urzędy: Gdańsk – Port i Gdańsk – Miasto. Natomiast 01.11.2003 r. połączono obie jednostki i ponownie działał Urząd Celny w Gdańsku na ul. Opłotki 1 aż do 28.02.2017 r. Obecnie w Gdańsku jest delegatura Pomorskiego Urzędu Celno – Skarbowego działająca w strukturach Krajowej Administracji Skarbowej.

Bronisław Poźniak, emerytowany celnik