Poniższy artykuł został zaczerpnięty z wystawy “Zdrowie i higiena w dawnym Gdańsku”, którą można zwiedzać w Muzeum Archeologicznym do 14 czerwca b.r.. Katalog z wystawy jest do nabycia w muzealnym sklepie.

Widok na Gdańsk; na pierwszym planie kunszt wodny, M. Deisch 1765 r. (ze zbiorów PAN BG).

Terminem Wasserkunst, kunszt wodny lub rurmus określano w  Gdańsku zespół zabudowań z 1. połowy XVI wieku na prawym brzegu kanału Raduni, przy głównym wjeździe do miasta, pełniący funkcję stacji pomp i wieży ciśnień ówczesnej sieci wodociągowej.

Wasserkunst dostarczał wodę do wielu punktów poboru w centralnej części Głównego Miasta. Funkcjonował od 1536 r. i jako jeden z pierwszych w Europie był wyposażony w pompy tłokowe. Udoskonalali go wybitni mistrzowie holenderscy: Adam Wiebe, Peter Willer i Michael Wittwerck. Dzięki temu stanowił wysoko wydajne, zaawansowane technicznie urządzenie, o którym pisano w XVII-wiecznych podręcznikach do mechaniki.

Gdański kunszt wodny, przekrój poprzeczny, M. Wittwerck, 1825 r.

Dokumentacja z ok. 1719 r. pokazuje, że mechanizm gdańskiego kunsztu wodnego był obudowany szkieletową wieżą. Zbiornik na spiętrzoną wodę miał wysokość ok. 9 m.  Serce urządzenia stanowiły zamontowane w dnie zbiornika dwa metalowe cylindry pomp ssących z tłokami poruszanymi naprzemiennie za pośrednictwem korbowodu i dźwigni wahadłowej. Siła napędowa pochodziła z koła zanurzonego w nurcie Raduni. Całość urządzenia wykonano niemal wyłącznie z drewna, wzmocnionego metalowymi obejmami i śrubami. Spiętrzona woda uchodziła do trzech rur wodociągowych zaopatrzonych w odlane z brązu zawory. Wasserkunst funkcjonował równolegle obok systemu wodociągów grawitacyjnych zaopatrujących głównie studnie publiczne. Dostarczał wodę pod ciśnieniem do fontann oraz stale bijących „zdrojów” zlokalizowanych często na posesjach najbogatszych mieszczan.

Archeolodzy odkryli w Gdańsku kilka przykładowych drewnianych pomp tłokowych, jakie służyły do pobierania wody ze studni gruntowych lub rząpi. Szczególnym odkryciem jest prezentowana na wystawie pompa z południowej części Wyspy Spichrzów, wyposażona w dwa cylindry (kanały wodne). Podobnie działały pompy z Wasserkunstu.

Korpus drewnianej pompy ssącej ustawionej pierwotnie na drewnianym trójnogu na dnie studni gruntowej z XVIII w., odkrytej w 2007 r. na Wyspie Spichrzów.

Bogdan Kościński, Muzeum Archeologiczne

oprac. Anna Pisarska-Umańska

Dodaj opinię lub komentarz.