Postacią zasłużoną dla rozwoju szkolnictwa w powojennym Gdańsku był Jan Szwarc – pedagog z tytułem doktora przybyły do naszego miasta w 1945 r. jako jeden z członków grupy operacyjnej Ministerstwa Oświaty.
Urodził się 27 XII 1901 r. w Łasinie k. Grudziądza. Jego rodzicami byli Michał Szwarc i Marianna z d. Friedrich. Edukację rozpoczął w siedmioklasowej szkole powszechnej w Łasinie. Następnie został słuchaczem Seminarium Nauczycielskiego w Toruniu. Po jego ukończeniu w 1920 r. przez pewien czas pracował jako nauczyciel w szkole powszechnej w swej rodzinnej miejscowości. W międzyczasie w Gimnazjum Realnym Bergera w Poznaniu zdał egzamin maturalny. Następnie kształcił się w Państwowym Instytucie Pedagogiki Specjalnej w Warszawie, po którego ukończeniu w 1923 r. uzyskał dyplom uprawniający do pracy w szkolnictwie specjalnym.
Wtedy podjął studia na wydziale pedagogiki i psychologii Uniwersytetu Poznańskiego. Ukończył je w 1928 r. 19 VI 1931 r. obronił pracę doktorską z zakresu psychologii i pedagogiki pt. „Środowisko a rozwój inteligencji”. Otrzymał wtedy dyplom doktora filozofii. Następnie dzięki stypendium Funduszu Kultury Narodowej kontynuował studia w Hamburgu i Berlinie.
Po powrocie do kraju w 1932 r. zamieszkał w Poznaniu. Zorganizował tam Instytut Psychotechniczny. Ponadto od 1 X 1932 r. do 31 XII 1934 r. kierował Miejską Pracownią Pedagogiczną. Równolegle wykładał psychologię i pedagogikę w ramach Wyższego Kursu Nauczycielskiego. Od 1 VI 1935 r. do 31 VIII 1937 r. był kierownikiem Korespondencyjnego Wyższego Kursu Nauczycielskiego. W 1933 r. w Wojewódzkim Instytucie Rzemieślniczo – Przemysłowym w Poznaniu zorganizował, a następnie prowadził Poradnię Zawodową i Gabinet Psychotechniczny. Był też przewodniczącym Okręgowego Wydziału Pedagogicznego Związku Nauczycielstwa Polskiego (ZNP).
Od początku października 1934 r. do końca sierpnia 1937 r. redagował kwartalnik „Psychometria” poświęcony zagadnieniom psychologii stosowanej, głównie psychometrii zawodowej i szkolnej.We wrześniu 1937 r. zorganizował w Toruniu Państwowe Pedagogium (którego został dyrektorem), mające kształcić wysoko kwalifikowanych nauczycieli dla szkół podstawowych. Do wybuchu II wojny światowej pełnił funkcję dyrektora tej placówki.
W tym czasie redagował zainicjowany przez siebie kwartalnik „Pedagogium”, poświęcony psychologii nauczyciela. Był też przewodniczącym Państwowej Komisji Egzaminacyjnej Kuratorium Szkolnego Okręgu Pomorskiego w Toruniu. W czasie II wojny światowej ukrywał się w Krakowie. Tam jako doradca zawodowy wspomagał tajny Zarząd ZNP na okręg poznański z siedzibą w Krakowie.
W lutym 1945 r. – decyzją ministra oświaty Stanisława Skrzeszewskiego – otrzymał nominację na członka grupy operacyjnej Ministerstwa Oświaty do spraw zabezpieczenia i organizacji polskiej Politechniki Gdańskiej w oblężonym jeszcze Gdańsku (której kierownictwo powierzono matematykowi, dr Stanisławowi Turskiemu). Warto dodać, iż Ministerstwo Oświaty powołało dwie takie grupy operacyjne. Pierwsza powstała 30 I 1945 r. w Lublinie pod przewodnictwem prof. Stanisława Łukasiewicza, wybitnego inżyniera budowy maszyn, byłego wykładowcy Politechniki Warszawskiej i Lwowskiej (następnie pierwszego rektora Politechniki Gdańskiej).
W skład drugiej grupy operacyjnej utworzonej w lutym 1945 r. Krakowie oprócz Jana Szwarca weszli m. in. Kazimierz Kopecki (specjalista w zakresie elektrotechniki, związany z elektryfikacją Gdyni, budową elektrowni wodnej w Gródku i Żurze), Jan Kilarski (matematyk i fizyk, jak również autor publikacji o tematyce krajoznawczej), Marian Pelczar (historyk i pedagog, późniejszy dyrektor Biblioteki Gdańskiej PAN) oraz Stanisław Szymański, absolwent przedwojennej gdańskiej uczelni technicznej (Technische Hochschule Danzig). Grupa ta przybyła do Gdańska w pierwszych dniach kwietnia 1945 r.
Politechnikę Gdańską – pierwszą wyższą uczelnię utworzoną w powojennym Gdańsku – powołano na mocy dekretu Rady Ministrów z dnia 24 V 1945 r. Jan Szwarc 1 X 1945 r. został tam zastępcą profesora i kierownikiem kursu wstępnego.
Zamieszkał w Oliwie przy Heimstätte 8 (już niebawem ten fragment tej ulicy przemianowano na Stanisława Noakowskiego).
Z początkiem lipca Jan Szwarc został przewodniczącym państwowej Komisji Weryfikacyjno – Kwalifikacyjnej dla Kandydatów do Szkół Wyższych Kuratorium Okręgu Szkolnego Gdańskiego.
Od 1 sierpnia tegoż roku do 1 I 1946 r. pełnił funkcję naczelnika Wydziału i wicekuratora Kuratorium Okręgu Szkolnego Gdańskiego w Sopocie.
Powierzono mu również utworzenie w Gdańsku Państwowego Pedagogium (szkoły, która miała kształcić wysoko kwalifikowanych nauczycieli szkół podstawowych), którego został pierwszym dyrektorem. Na swą siedzibę placówka ta otrzymała cztery sale w budynku dawnego żeńskiego liceum (Oberschule für Mädchen Oliva) przy ul. Polanki 130 w Oliwie.
W kwietniu następnego roku Jan Szwarc został też dyrektorem (zorganizowanego przez siebie) Państwowego Koedukacyjnego Gimnazjum i Liceum, utworzonego w tym samym budynku (dziś V Liceum Ogólnokształcące). 8 IV 1946 r. patronem tej szkoły został Stefan Żeromski. W międzyczasie Jan Szwarc otrzymał nominację Ministerstwa Oświaty na przewodniczącego Komitetu Organizacyjnego Państwowej Wyższej Szkoły Pedagogicznej (PWSP), uczelni o profilu wyższej szkoły zawodowej (powstałej na bazie Państwowego Pedagogium).
PWSP rozpoczęła działalność 1 X 1946 r. jako szkoła nieakademicka. Podjęło w niej naukę stu siedemnastu słuchaczy na I roku i siedemdziesięciu na II roku (dotychczasowi słuchacze Pedagogium). W roku akademickim 1946 / 1947 nauczanie prowadzono na dwóch kierunkach (tzw. sekcjach): przyrodniczo-geograficznym i matematyczno-fizycznym. W kolejnym roku akademickim powołano dodatkowo sekcję humanistyczną.
Od 1 X 1946 r. do 1 IV 1947 r. Jan Szwarc pełnił funkcję rektora (z tytułem dyrektora) PWSP; następnie zastępcy rektora. W lipcu 1948 r. został zastępcą profesora Katedry Organizacji Pracy Umysłowej i Psychotechniki na Wydziale Mechanicznym PG (zlikwidowanej w 1949 r., po przejściu uczelni na dwustopniowy system nauczania). Jan Szwarc prowadził wtedy na tym wydziale wykłady i ćwiczenia z techniki studiowania (dla I roku) oraz z psychotechniki i naukowej organizacji pracy (dla IV roku). Wykładał również na innych wydziałach. Niebawem z przyczyn ideologicznych został zwolniony z pracy na Politechnice Gdańskiej.
W 1950 r. założył gdański oddział Polskiego Towarzystwa Psychologicznego (do 1962 r. pełnił funkcję jego prezesa). W latach 60. XX wieku zorganizował w Gdyni Pracownię Socjopsychologiczną. Pracował też w gdyńskim w Sądzie Rejonowym jako biegły psycholog. Po przejściu na emeryturę prowadził prywatną poradnię psychologiczną w Oliwie.
Jan Szwarc otrzymał odznaczenia: Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Medal Komisji Edukacji Narodowej oraz odznaki honorowe: „Za zasługi dla Gdańska” i „Zasłużonym Ziemi Gdańskiej”.
Jan Szwarc zmarł 14 III 1988 r. Został pochowany na cmentarzu w Oliwie. Rok później spoczęła obok niego jego żona Anna (z d. Betler, primo voto Dybizbańska). Byli małżeństwem bezdzietnym.
Wspomnienie o Janie Szwarcu napisałam na podstawie:
- „Encyklopedii Gdańskiej”
- Wikipedii
- www.pg.edu.pl
