Opis sytuacji konserwatorskiej miejsca planowanej inwestycji – Przebudowy i nadbudowy kina „Neptun” w połączeniu z zabudową kamieniczkową przy ul. Długiej i Piwnej, z jednopoziomowym garażem podziemnym. Adres inwestycji – Gdańsk, ul.Piwna 22/23, 24, 26, ul. Długa 57. Działki nr ewidencyjny 421/1, 421/2, obręb 89 miasta Gdańska.
Teren dawnych działek miejskich: ul. Długa 57 i ul. Piwna 22/23, 24, 26 związanych do niedawna z funkcjonującym tu Kinem Neptun jest obecnie przebudowywany na cele hotelowe przez nowego właściciela – Spółkę z o.o. CAPITAL PARK GDAŃSK. Zmieniające się decyzje konserwatorskie odnoszące się do zakresu badań archeologicznych na stanowisku mogą doprowadzić do zniszczenia znacznej części kwartału Głównego Miasta w Gdańsku położonego w sercu układu staromiejskiego, między ulicami Długą i Piwną. Poniżej zaprezentowano najistotniejsze fakty opisujące sytuację konserwatorską zagrożonego stanowiska.
Wydaje się, że nie trzeba nikomu przypominać o znaczeniu objętego inwestycją terenu dla wyjaśnienia węzłowych kwestii z najstarszej historii Gdańska. Dość wspomnieć o nie wyjaśnionym dotychczas przebiegu wału obronnego wzniesionego ok. roku 930 i odkrytego niecałe 90 m na wschód od terenu inwestycji, przez prof. A. Zbierskiego w piwnicach ratusza Głównego Miasta. Realizacja prac ziemnych bez wskazania konieczności przeprowadzenia wyprzedzających badań archeologicznych może doprowadzić do zniszczenia, być może słabo zachowanych śladów najstarszego osadnictwa wczesnośredniowiecznego na terenie Gdańska. Teren stanowiska jest też ważny, jeśli chodzi o określenie początków lokacyjnego Gdańska w wieku XIII. Weryfikacji wymaga teoria o funkcjonowaniu na terenie późniejszego Głównego Miasta, miasta starszego – lokowanego na prawie lubeckim, które miało być spalone przez Krzyżaków w roku 1308 w trakcie tzw. rzezi gdańskiej.
1 – Sprawozdanie z sondaży archeologicznych z 2010 roku – część składowa Projektu Budowlanego Zamiennego z XII 2014
W związku z tym że obszar Głównego Miasta Gdańska podlega ochronie archeologicznej w roku 2010, na terenie przyszłej inwestycji przeprowadzono badania sondażowe (M.Warmińska – archeolog, J.Gzowski – architekt). W 14 wykopach sondażowych (łącznie 55m2) odsłonięto pozostałości drewnianej zabudowy z okresu lokacji Gdańska w 1 poł. XIV w. (poziom ok. 0,8-1,4m n.p.m., a także nawarstwienia i obiekty późniejsze (latryny, rury wodociągowe, najstarsze założenia murowane z 2 poł. XIV w.). Wycinkowy zakres prac nie pozwolił na weryfikację hipotezy o osadnictwie przedlokacyjnym, w tym związanym z grodem / konstrukcjami wałowymi z 1 poł. X w. odkrytymi przez prof. A.Zbierskiego w piwnicach ratusza Głównego Miasta (stan.10) – leżącego w odległości 90 m na E od badanego stanowiska. Zalecenia autorów badań wskazują na „konieczność przeprowadzenia szerokopłaszczyznowych badań …, w wypadku znaczącej ingerencji budowlanej w warstwy historyczne” (Załącznik 1 – sprawozdanie z badań sondażowych).
2 – Projekt Budowlany Zamienny z XII 2014
Projekt budowlany przedłożony do zaopiniowania do PWKZ w Gdańsku w grudniu 2014 roku (określany jako Projekt Budowlany Zamienny – powodu decyzji inwestora o zmianie funkcji obiektu z biurowego na hotelowy), w odróżnieniu od wcześniejszego, zakładał następujące wytyczne określające posadowienie budynków i zakres robót ziemnych (Załącznik 2 projekt budowlany zamienny; Załączniki 2b-d rzuty i przekroje techniczne z opisami – przeliczonymi wartościami niwelacji):
– pogłębienie piwnic w budynku Długa 57/58 do poziomu ok. 1,7m npm naruszające poziomy użytkowe piwnic z okresu XIV-XV w.
– posadowienie nowego budynku hotelu na zapleczu istniejących kamienic (między ulicami Długą i Piwną ) na palach żelbetowych CFA o średnicy 0,5m w 13 skupieniach po 6 szt, rozmieszczonych równomiernie na całej powierzchni projektowanego budynku. Ściany nośne oparte na ciągu pali betonowych CFA o tej samej średnicy, rozmieszczonych w odstępach ok. 1,1m. Palowanie będzie wykonywane z poziomu zbliżonego do obecnych posadzek (2,68 m npm). W stosunku do wcześniejszego projektu poziom ten został podwyższony o 75 cm „w celu ochrony warstw historycznych”. Korony grup pali spajają oczepy – prostokątne płyty betonowe (2,4 m x 4,4 m) ingerujące w grunt do poziomu 2,38m npm – poziomu zbliżonego do stropu zachowanych warstw historycznych.
Technika palowania fundamentowego całkowicie uniemożliwia jakikolwiek nadzór i dokumentację archeologiczną w trakcie wykonywania odwiertów, ograniczając rolę archeologa do zbierania luźnych zabytków wyrzucanych przez świder razem z ziemią ze zniszczonych i przemieszanych warstw i obiektów.
W wyniku palowania nasyceniu betonem ulega również przestrzeń pomiędzy palami co uniemożliwia jej eksplorację w przyszłości.
– podszybie wind – samochodowej i osobowej, wchodzące w warstwy historyczne do głębokości 1,65m npm ( XV w.?)
– obszary 2 zagłębionych klatek schodowych (na tyłach kamienicy Długa 57 i w obrębie kamienicy Piwna 22) w formie wykopu szerokiego na ok. 2m, bądź kratownicy liniowych wykopów do głębokości 1,35m npm (XIV w.) i 1,95m npm (XVII-XVIII w.)
– szereg (17 obszarów) wzmocnień fundamentów w obrębie wszystkich piwnic istniejących kamienic, wykonanych metodą mikropalowania injekcyjnego TITAN, wysoko ciśnieniowego (w odstępach 0,7m) powodującego przenikanie betonu do warstw . Oczepy grup mikropali ingerują w podłoże do głębokości 1,42 – 1,62 m npm (Długa 57) i 1,54 – 1,97 m npm (Piwna 22-26) – naruszając warstwy i konstrukcje XIV wieczne.
– bliżej nie określone zagłębione w podłoże instalacje i studzienki w obrębie istniejących piwnic kamienic schodzące do głębokości 1,14-1,65 m npm ingerujące w najstarsze nawarstwienia XIV- wieczne.
3 – Opinia archeologiczna – część składowa Projektu Budowlanego Zamiennego z XII 2014
Przedłożona w PWKZ dokumentacja oprócz projektu budowlanego zawiera również zamówioną przez inwestora opinię archeologiczną wraz z programem badań na terenie przyszłej inwestycji, wykonaną przez mgr Monikę Kasprzak – prowadzącego działalność komercyjną archeologa gdańskiego (Załącznik 3 – Opinia archeologiczna). W zawartych tam wnioskach konserwatorskich w związku z planowanym obniżeniem poziomu posadzki wskazano na konieczność przeprowadzenia „szerokopłaszczyznowych badań w piwnicy kamienicy przy ul. Długiej 57” a także w miejscu niżej posadowionych „dolegającej do niej od strony zaplecza parceli, zewnętrznej klatki chodowej oraz windy samochodowej projektowanej na tyłach parceli przy ul. Piwnej 22” . Zgodnie z zaleceniami pozostały teren inwestycji powinien być pod „ścisłym nadzorem archeologicznym podczas stawiania fundamentów” – tj w trakcie palowania oraz wykonywania wykopów pod oczepy pali. Opinia nie wspomina o konieczności badań w innych głębiej położonych miejscach jak np. szyb windy osobowej czy studzienki w piwnicy kamienicy Piwna 26 a . W załączonym programie badań brak informacji formie planowanych nadzorów archeologicznych i rodzajach wykonywanej wówczas dokumentacji.
4 – Decyzja PWKZ z dnia 27-01-2015
W oparciu przedłożoną dokumentację budowlaną, wyniki i wnioski z archeologicznych badań sondażowych oraz opinię archeologiczną autorstwa M.Kasprzak konserwator wojewódzki w dniu 27-01-2015 wydaje decyzję nr ZA.5161.8.2015.EP (Załącznik 4) o konieczności przeprowadzenia badań archeologicznych na całym obszarze objętym palowaniem na zapleczu kamienic między ulicą Długą i Piwną, a także w pogłębianych i przebudowywanych piwnicach istniejących kamienic – zgodnie z dołączoną mapką terenu inwestycji. Wymienione wyżej opracowanie, opinia archeologiczna jak też projekt budowlany zamienny z grudnia 2014 zostały oznaczone jako załącznik do wydanej decyzji.
5 – Wniosek Inwestora Capital Park Gdańsk Sp. z o.o. o zmianę dotychczasowej decyzji PWKZ
W dniu 13-08-2015 do Pomorskiego Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zbytków wpłynął wniosek inwestora Capital Park Gdańsk Sp. z o.o. (Załącznik 5) o zmianę dotychczasowej decyzji PWKZ z dnia 25-01-2015 ( prawidłowo z dnia 27-01-2015) pozwalającej na prowadzenie badań przy inwestycji. Podstawę wniosku stanowić ma zmiana projektu dokonana już po wydaniu decyzji PWKZ w dniu 27-01-2015.
6 – Opinia archeologiczna uzasadniająca konieczność zmiany dotychczasowej decyzji PWKZ
Do wniosku dołączono uzasadniającą opinię archeologiczną autorstwa pana Wawrzyńca Orlińskiego (Załącznik 6) – archeologa zatrudnionego na stanowisku z-cy dyrektora oraz kierownika Działu Archeologicznego w Muzeum Historycznym w Legionowie, jak można wnosić z dostępnej bibliografii, specjalizującego się w tematyce związanej z Okresem Wpływów Rzymskich. Autor opinii wymienia zaistniałe zmiany projektowe – „podniesienie o ok. 75cm rzędnych posadowienia planowanego budynku”, dodając, że posadowienie budynku na płycie fundamentowej opartej na palach żelbetowych stanowi niewielkie naruszenie substancji zabytkowej. Postuluje „utrzymanie regularnych badań archeologicznych w obrębie szybów windowych i instalacji technicznych” – tj w „jedynych zagłębionych obszarach”. „Prace prowadzone na pozostałym terenie inwestycji (należy) objąć nadzorem archeologicznym pod rygorem zmiany na archeologiczne badania wykopaliskowe w przypadku ujawnienia w nadzorowanych wykopach zabytkowych obiektów” lub „alternatywnie rozważyć prowadzenie badań sondażowych w miejscu planowanych pali”. Do wniosku nie dołączono żadnego załącznika graficznego obrazującego zaistniałe zmiany projektowe, jak również precyzującego lokalizację i głębokości posadowienia bliżej nie określonych „urządzeń technicznych”.
7 – Decyzja PWKZ z dnia 02-11-2015 o zmianie decyzji z dnia 27-01-2015
Postulowane wnioski inwestora zostały literalnie uwzględnione w nowej decyzji PWKZ nr ZA.5161.8-2.2015.EP/SS z dnia 02-11-2015 (Załącznik 7).
„Zmianie uległ zakres badań archeologicznych:
– regularne badania archeologiczne odbywać się będą w obrębie szybów windowych i instalacji technicznych
– prace ziemne prowadzone na pozostałym terenie inwestycji zostaną objęte nadzorem archeologicznym pod rygorem zmiany na archeologiczne badania wykopaliskowe w przypadku ujawnienia w nadzorowanych wykopach zabytkowych obiektów”.
Do powyższej decyzji nie dołączono żadnego załącznika z projektem inwestycji zmienionym w stosunku znanego z poprzedniej decyzji z dnia 27-01-2015.
Według uzyskanych informacji (Załącznik 9-9a – odpowiedź PWKZ), do Urzędu PWKZ nowy projekt budowlany zmieniony po 27-01-2015 w ogóle nie wpłynął. Wydaje się też pewne , że wzmiankowane w opinii archeologicznej W. Orlińskiego podniesienie rzędnej budowlanej o 75cm nie miało miejsca po wydaniu decyzji z 27-01-2015, gdyż jest już wymienione w punkcie 2.1. dokumentacji „Projektu budowlanego zamiennego” z grudnia 2014 roku. (por Załącznik 2). Podany w opinii W. Orlińskiego argument o zmianie projektu jest więc nieprawdziwy.
Braku wymienionych we wniosku inwestora istotnych zmian projektowych mających „znaczący wpływ na zakres planowanych badań archeologicznych”, zaistniałych po 27-01-2015, powoduje że wydana dnia 2-11-2016 decyzja PWKZ nie ma uzasadnienia merytorycznego i stwarza warunki do zniszczenia znacznej części, kluczowego dla historii Gdańska stanowiska archeologicznego.
Trudny do zaakceptowania jest też fakt opierania brzemiennych w skutki decyzji konserwatorskich o istotnym ograniczeniu zakresu prac archeologicznych na stanowisku staromiejskim objętym inwestycją budowlaną, w oparciu o opinie archeologów nie będących uprawnionymi rzeczoznawcami archeologicznymi lub też uznanymi autorytetami w dziedzinie archeologii miejskiej.
Kwestią całkowicie pominiętą wydanej ostatnio decyzji konserwatorskiej jest temat rozbiórki istniejących betonowych fundamentów budynku Kina Neptun. Jak wykazuje rysunek konstrukcyjny z roku 1951 (Załącznik 8) gęsta sieć wykonanych wówczas, opartych na palach ław fundamentowych została wcięta w historyczne nawarstwienia, sięgając miejscami do calca (ok. 0,9m npm.). Kontrolowana jedynie w formie nadzoru archeologicznego rozbiórka istniejących ław fundamentowych, a być może także pali betonowych, musi doprowadzić do zniszczenia przylegających do nich historycznych nawarstwień i obiektów. Perspektywa projektowanego obecnie, kolejnego palowania przechodzącego przez nie przebadane, zachowane jeszcze pozostałości nawarstwień archeologicznych obrazujących początki miasta, dopełni zniszczenia stanowiska.
Jedynym rozwiązaniem tak skomplikowanej sytuacji, umożliwiającym uratowanie przed zniszczeniem ogromnej przestrzeni w sercu Głównego Miasta Gdańska jest przeprowadzenie systematycznych badań wykopaliskowych, po zakończeniu których nie będzie przeciwwskazań do przeprowadzenia rozbiórki istniejących fundamentów i dalszej realizacji inwestycji. Sprawa wydaje się tym bardziej oczywista jeśli wziąć pod uwagę stosunkowo niewielką miąższość niezbędnych do przebadania, historycznych warstw i konstrukcji, sięgających maksymalnie ok. 1,5 m grubości.
8 – Wniosek Inwestora Capital Park Gdańsk Sp. z o.o. o zmianę dotychczasowej decyzji PWKZ z dnia 31-12-2015
Dnia 31-12-2015 w PWKZ zostaje złożony wniosek inwestora (Załącznik 11) o przedłużenie terminu ważności decyzji na badania archeologiczne, gdyż dotychczasowa decyzja nr ZA.5161.8.2015.EP z 27-01-2015 traci ważność z końcem roku 2015. Dodatkowo inwestor wnosi o powołanie nowego kierownika badań – ma nim zostać mgr Wawrzyniec Orliński – autor korzystnej dla inwestora opinii stanowiącej podstawę do zaniechania szerokopłaszczyznowych badań archeologicznych na obszarze palowania na większości terenu inwestycji.
9 – Decyzja PWKZ z dnia 19-01-2016 o zmianie decyzji z dnia 27-01-2015
W odpowiedzi na wniosek inwestora z dnia 31-12-2015 PWKZ w dniu 19-01-2016, tj blisko 3 tygodnie po wygaśnięciu obowiązującej decyzji, wydaje nowelizującą decyzję przedłużającą ważność (już nie obowiązującej) decyzji do 31-12-2017 (Załącznik 12).
Kierownikiem badań archeologicznych zostaje mgr Wawrzyniec Orliński.
10 – Rozpoczęcie badań archeologicznych.
Dnia 20-01-2016 kierownik badań W.Orliński zgłasza do PWKZ zawiadomieniu o terminie rozpoczęcia ograniczonych przestrzennie (zgodnie ze zmienioną decyzją PWKZ z 2-11-2015) badań archeologicznych. (Załącznik 13)
Obszar ponad 1000 m2 objęty palowaniem fundamentowym zostanie zniszczony bez przeprowadzenia badań archeologicznych.
Załączniki [w posiadaniu autora – przyp. red.]
1 – Sprawozdanie robocze z sondaży archeologicznych z 2010 roku – część składowa Projektu Budowlanego Zamiennego z XII 2014
1a – poziomy istniejących posadek, sondaże
2 – Projekt Budowlany Zamienny z XII 2014 część opisowa oraz części graficzne:
2a – zasięg działki inwestycyjnej
2b – rzut poziomy fundamentów projekt oraz wersja z opisem przeliczonych głębokości posadowienia konstrukcji ingerujących w nawarstwienia
2c – przekrój budynków wzdłużny NS projekt oraz wersja z opisem przeliczonych głębokości posadowienia konstrukcji ingerujących w nawarstwienia (części 1-4)
2d –przekrój poprzeczny WE projekt oraz wersja z opisem przeliczonych głębokości posadowienia konstrukcji ingerujących w nawarstwienia
2e- przekrój inwentaryzacyjny Kina Neptun wzdłużny NS
3 – Opinia archeologiczna – część składowa Projektu Budowlanego Zamiennego z XII 2014
4 – Decyzja PWKZ z dnia 27-01-2015
5 – Wniosek Inwestora Capital Park Gdańsk Sp. z o.o. o zmianę dotychczasowej decyzji PWKZ
6 – Opinia archeologiczna uzasadniająca konieczność zmiany dotychczasowej decyzji PWKZ
7 – Decyzja PWKZ z dnia 02-11-2015 o zmianie decyzji z dnia 27-01-2015
8 – rysunek projektowo-konstrukcyjny z roku 1951 istniejących ław fundamentowych Kina Neptun
9 – zapytanie do PWKZ i odpowiedź PWKZ o zmiany projektowe po 27-01-2015.
10- nr wolny
11 – Wniosek Inwestora Capital Park Gdańsk Sp. z o.o z dnia 31-12-2015 o przedłużenie ważności decyzji
12 – Decyzja PWKZ z dnia 19-01-2016 o przedłużeniu ważności decyzji z dnia 27-01-2015.
13 – Zawiadomienie o rozpoczęciu badań archeologicznych.
Gdańsk, dn. 10-02-2016
Bogdan Kościński
