W pobliżu Gdańska znajduje się duża wieś gminna Kolbudy, która do 20 XII 1998 r. podzielona była administracyjnie na dwie części: Kolbudy Dolne i Kolbudy Górne.
Franciszek Mamuszka w swej publikacji pt. „Gdańsk i Ziemia Gdańska” w następujący sposób opisywał fragment doliny rzeki Raduni, który przebiega w sąsiedztwie Kolbud: „Pod wsią Kolbudy dolina rozszerza się znacznie i przechodzi w jezioro połączone z Radunią kanałem. Od strony zachodniej wpada tutaj do niej bystry potok Reknica, płynący głębokim jarem wśród wyniosłych pagórków”.
Artykuł poświęcony dziejom wsi Kolbudy napisałam korzystając z wyżej wymienionej publikacji Franciszka Mamuszki, „Encyklopedii Gdańskiej”, Wikipedii oraz strony internetowej Gminy Kolbudy: kolbudy.pl/poznaj-kolbudy/kolbudy/historia-kolbud.
Pierwsze wzmianki dotyczące Kolbud sięgają czasów krzyżackich. Kolbudy stanowiły wówczas przysiółek bogatszej i większej wsi, jaką było Bielkowo. Liczyły tylko pięć włók, zaś Bielkowo – czterdzieści pięć.
Po raz pierwszy nazwa wsi „Colbude” wymieniona została w dokumencie z 1395 r. Dotyczył on nadania, przez wielkiego mistrza krzyżackiego Konrada von Jungingena, Bielkowa wraz z Kolbudami (gdzie znajdował się młyn wodny) klasztorowi w Kartuzach. Wówczas z tego młyna korzystały krzyżackie wsie: Lublewo, Żuławka i Kowale.
W 1399 r. konwent kartuzów wydał wieś Kolbudy mieszkańcom Bielkowa na prawie chełmińskim. Od tej pory mieszkańcy Bielkowa zobowiązani byli do płacenia czynszu kartuzom w zamian za różne opłaty (np. szarwarki) pobierane od mieszkańców Kolbud.
W II poł. XVI w. Kolbudy nadal należały do klasztoru w Kartuzach. Wtedy w tej wsi funkcjonowała karczma (będąca jedną z trzydziestu czterech znajdujących się w ich dobrach kościelnych). W 1618 r. karczmę tę wydzierżawiono Dawidowi Simonowi „z czynszem rocznym 10 zł na dziewięć lat, po upływie których miała ona wrócić, z wszelkimi prawami, do klasztoru kartuzów”. Według danych ze strony internetowej gminy Kolbudy „w 1670 r. osadnicy płacili kartuzom 3 złote i 10 groszy za użytkowanie terenów wsi Kolbudy, 13 złotych i 10 groszy za użytkowanie hamerni, plus pewną ilość żelaza”.
Na początku XVII w. dzierżawcą Kolbud był Andreas Borckmann (1560–1616), gdański ławnik, rajca, sędzia, burgrabia królewski, a od 1612 r. burmistrz Gdańska. Z jego inicjatywy powstała w Kolbudach w 1600 r. kuźnica żelaza.
Wraz z I rozbiorem Polski w 1772 r. tereny te znalazły się w obrębie państwa pruskiego. Zgodnie z decyzją nowych władz, kartuzi utracili swoje dobra, w tym Bielkowo wraz z Kolbudami. 25 III 1784 r. zostały one nadane w wieczystą dzierżawę osadnikom, a w 1799 r. – zagrodnikom.
W 1807 r. Kolbudy znalazły się w obrębie I Wolnego Miasta Gdańska. Po upadku rządów francuskich wieś wróciła pod władzę Prus. Osada ta podzielona została na dwie wsie: Kolbudy Dolne (po niem. Unter Kahlbude) i Górne (Ober Kahlbude). Jak wspomniałam we wstępie, ten administracyjny podział obowiązywał aż do 20 XII 1998 r. Obie wsie rozdzielała Radunia, której brzegi łączył most. Kolbudy Górne leżały po zachodniej stronie rzeki, zaś Dolne – po wschodniej.
Według Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego: „Kolbudy Górne leżały w powiecie kartuskim, 3 mile od Kartuz, przy bitym trakcie kościersko-gdańskim, nad strugą Reknicą, która w Kolbudach wpada do Raduni, obracając koła młyna znajdującego się w tym miejscu (…). Razem z wybudowaniami Podwidlino wieś liczyła 767 morgów, mieszkało tu 149 katolików, 145 ewangelików, 12 zagrodników i 3 gburów ”.
W Kolbudach Górnych znajdowały się dwie szkoły: jedna dla dzieci z rodzin katolickich, druga – dla dzieci z rodzin ewangelickich. Katolicy uczęszczali do kościoła w Pręgowie, protestanci do kościoła w Lublewie.
Jak podawał Stefan Ramułt w swej „Statystyce ludności kaszubskiej” z 1899 r., „Kolbudy Górne wraz z przyległościami Podwidlino liczyły ogółem 405 mieszkańców, w tym 168 katolików Kaszubów, 6 ewangelików Kaszubów, 16 katolików Niemców i 215 ewangelików Niemców”. Z zakładów przemysłowych były tu: „4 hamernie żelaza i stali, 2 młyny, 1 cegielnia i 1 piec do wypalania wapna” (www.kolbudy.pl).
Z kolei Kolbudy Dolne znajdowały się w obrębie powiatu gdańskiego (w jego części graniczącej z powiatem kartuskim); od momentu reformy administracyjnej w Niemczech, od 1 X 1887 r. – w obrębie powiatu Gdańsk Wyżyny.
W Kolbudach Dolnych znajdowały się trzy kuźnie żelaza i stali oraz młyn wodny. Wieś ta położona była przy bitym trakcie kościersko-gdańskim. Podobnie, jak w przypadku mieszkańców Kolbud Górnych, katolicy uczęszczali do kościoła w Pręgowie, ewangelicy – do kościoła w Lublewie.
W 1886 r. wybudowano, obecnie nieczynną, linię kolejową nr 229 łączącą Pruszcz Gdański z Kartuzami (biegnącą przez Żukowo). Obecnie budynek dawnego dworca w Kolbudach jest wykorzystywany przez JazBud sp. z o. o. – hurtownię materiałów budowlanych.
W 1903 r. zakłady przemysłowe w Kolbudach Górnych oraz tereny wiejskie należały do trzech przedsiębiorców: Petera Holzrichtera (właściciela młyna i kuźni żelaza), G. Monglowskiego (także właściciela kuźni) oraz Adolfa Lorweina (właściciela cegielni). W 1912 r. właścicielami tych terenów byli H. Kuschel i H. Winkel posiadający młyn i cegielnię.
W tamtym czasie w Kolbudach istniała już własna poczta; wcześniej mieszkańcy tej wsi korzystali z poczty w Lublewie.
Na mocy postanowień traktatu wersalskiego z 28 VI 1919 r. z części ziem Pomorza Gdańskiego utworzono II Wolne Miasto Gdańsk. W jego obrębie znalazły się także obie wsie: Kolbudy Dolne i Kolbudy Górne. Włączono je do powiatu Gdańskie Wyżyny będącego jednym z powiatów ziemskich Wolnego Miasta Gdańska. Wraz z wybuchem II wojny światowej II WMG zostało stało się częścią III Rzeszy.
Po II wojnie światowej wieś ta „przekształciła się w ruchliwy ośrodek gospodarczy, obsługujący najbliższą okolicę” (F. Mamuszka). Wybudowano w Kolbudach: „elektrownię, mleczarnię, młyn, POM, tartak, kilka sklepów, piekarnię, ośrodek zdrowia, pocztę, bibliotekę itp.”. W 1982 r. utworzono w tej wsi samodzielną parafię św. Floriana (przy ul. Wybickiego).
Jak już wspomniałam, Kolbudy są siedzibą gminy. Tarcza herbu tej gminy kształtem nawiązuje do tarczy zakonu kartuzów. Natomiast figura heraldyczna, czyli godło, przedstawia piec do wytapiania metali według ikonografii z XVII w. Wewnątrz pieca znajduje się palenisko koloru czerwonego a nad nim żółty płomień. Powyżej pieca siedem pięcioramiennych gwiazd ułożonych na łuku.
W Kolbudach znajduje się jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej oraz klub GKS Kolbudy.
Przez Kolbudy przebiega zielony szlak turystyczny zwany Szlakiem Skarszewskim, prowadzącym z Sopotu Kamiennego Potoku do Skarszew wschodnim skrajem Pojezierza Kaszubskiego, liczącym ok. 81 km.
Dzięki swoim walorom krajobrazowym wieś Kolbudy jest „odwiedzaną od dawna miejscowością letniskową gdańszczan” (F. Mamuszka). Przy ul. Adama Ważnego znajduje się gminne kąpielisko nad Bielkowskim Zbiornikiem Wodnym (którego inna nazwa to Jezioro Bielkowskie lub Zbiornik Kolbudy II) utworzonym jako zbiornik retencyjny w 1925 r.
W Kolbudach urodzili się ob. wojewoda pomorski Dariusz Drelich oraz Andrzej Marciniak (1959–2009), polski himalaista, który zginął na Pośredniej Grani w Słowackich Tatrach. Jego imię nosi rondo w Kolbudach na skrzyżowaniu przy Urzędzie Gminy.
W Kolbudach przyszedł na świat także Johann Eduard Lentz (1838–1891), gdański jubiler, który w latach 1874-1880 prowadził zakład jubilersko-grawerski przy Scheibenrittergasse 8 (ul. Szklary), w roku 1884 przy Goldschmiedegasse 29 (ul. Złotników), w 1891 przy Heilige-Geist-Gasse 127 (ul. św. Ducha).
