8 maja, już od 1985 roku, z inicjatywy Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich  obchodzimy Ogólnopolski Dzień Bibliotekarza i Bibliotek. Rozpoczyna on trwający do 15 maja Tydzień Bibliotek. W zamyśle pomysłodawców ma to być czas honorowania szczególnie zasłużonych dla rozwoju czytelnictwa pracowników bibliotek oraz święto książki.

Starsi miłośnicy ksiąg, bibliotekarze i księgarze pamiętają jeszcze zapewne majowe Dni Oświaty Książki i Prasy. Ciekawą analizę tego przedsięwzięcia przedstawia Dariusz Jarosz w opracowaniu z 2011 roku pod patronatem Instytutu Historii PAN „DOKiP w systemie propagandy kulturalnej władz PRL 1946 – 1956.” Autor zwraca uwagę, że organizatorzy tej akcji stawiali na realizację takich zadań jak: pozyskiwanie książek i funduszy dla zaopatrzenia bibliotek po wojnie, walkę z analfabetyzmem, rozbudowę sieci bibliotek gminnych i gromadzkich, popularyzację „postępowych” książek i prasy. W późniejszym okresie atrakcją tych dni były kiermasze książek często z udziałem popularnych pisarzy. Można było uzyskać autograf, ale chyba ważniejsza była możliwość kupienia pozycji zwykle niedostępnych w księgarniach.

Święto Bibliotekarza i Bibliotek jest też okazją (oprócz organizowanych zwyczajowo przez biblioteki różnych sieci imprez, takich jak spotkania, konferencje, warsztaty) do przypominania ważnych dla polskiej kultury pracowników książki.

Oto jeden z nich – profesor Zbigniew Jan Nowak.

Przed budynkiem Gdańskiej Biblioteki Polskiej Akademii Nauk ma swą ławeczkę dyrektor Marian Pelczar, długoletni dyrektor tej książnicy. Inny dyrektor owej biblioteki, który objął to stanowisko w roku 1981 i pełnił swą funkcję do 1997 roku, został upamiętniony stosowną tablicą wewnątrz gmachu instytucji, z którą był związany ponad 40 lat. Profesora Zbigniewa Jana Nowaka nie ma już wśród nas. Urodzony 23 maja 1927 r. we Lwowie, zmarł 27 sierpnia 2015 roku w Gdańsku. Został pochowany w Kwaterze Sybiraków na Cmentarzu Łostowickim.

A we wrześniu 2022 roku minęło 20 lat od zorganizowanego z inicjatywy środowiska gdańskich bibliotekarzy jubileuszu z okazji siedemdziesiątych piątych urodzin tego nestora gdańskiego bibliotekarstwa. Nie była to uroczystość typowa dla środowiska ludzi książki. Bibliotekarze bowiem są wciąż postrzegani jako osoby skromne, stroniące od zaszczytów i rozgłosu… Tymczasem pomysłodawcom tej imprezy udało się połączyć podniosły nastrój wynikający z szacunku dla wieku i dokonań jubilata z elementami humoru, niekiedy autoironii, jakie zaprezentował bohater spotkania… Nie brakowało też momentów wzruszających.

25 września 2002 roku w budynku Nowego Ratusza w Gdańsku, w sali obrad Rady Miasta zgromadzili się przedstawiciele władz Gdańska, województwa pomorskiego, dyrektorzy bibliotek wszystkich trójmiejskich uczelni, ludzie nauki i kultury oraz liczni bibliotekarze. Wielu z tych ostatnich to uczniowie profesora i jego współpracownicy. Materialną pamiątką tego integrującego środowisko bibliotekarzy spotkania, stała się publikacja „Zbigniew Nowak. Bio-bibliografia”, wydana dzięki sponsorom w osobach reprezentujących trójmiejskie uczelnie i biblioteki.

Publikacja gromadzi informacje o dorobku naukowym pracowitego Jubilata, który nie stronił także od pracy dydaktycznej (pod jego kierunkiem 129 osób uzyskało tytuł magistra, dwie – doktora) oraz od działalności w towarzystwach naukowych, komitetach redakcyjnych i stowarzyszeniach. Począwszy od roku 1958 – profesor był autorem 265 prac zamieszczonych w publikacjach zwartych, w wydawnictwach ciągłych i czasopismach. Warto tu wymienić „Początki sztuki drukarskiej na Pomorzu w XV wieku”, „Jan Dantyszek: portret renesansowego humanisty”, „Konrad Baumgart i początki sztuki drukarskiej w Gdańsku”, „Kontrreformacyjna satyra obyczajowa w Polsce XVII wieku”…

Był Zbigniew Nowak autorem wielu haseł w Polskim Słowniku Biograficznym, w Słowniku Biograficznym Pomorza Nadwiślańskiego. Uczestniczył w opracowaniu wielotomowej „Historii Gdańska”.

Profesor w swej wypowiedzi, którą jako urodzony lwowiak, zatytułował „Ta daj nam Pani Boży zdrowi, tak przedstawił przewrotnie swój życiorys:
Nie będę zatem mówił o dzieciństwie sielskim i anielskim, ale bardzo krótkim, spędzonym na uroczych kresach południowo-wschodnich II Rzeczypospolitej, o ponad sześcioletnim pobycie na „nieludzkiej ziemi”, o powrocie do ojczyzny, jednakże nie do stron ojczystych, które po zmowie jałtańskiej stały się niedostępną przez długie lata zagranicą, o licznych próbach doganiania „utraconego czasu”, o trapiącym mnie nieustannie kompleksie wiecznie opóźnionego i przez to stale niedostosowanego do otoczenia, sytuacji i okoliczności, do tego jeszcze obciążonego pogardzanym przez komunistyczne władze pochodzeniem „policyjnym”, z czego wszakże byłem i jestem dumny, czego wyrazem będzie pisana przeze mnie monografia miasteczka Mosty Wielkie, gdzie w latach 1929-1939 mieściła się największa w Polsce szkoła policyjna, miejsce pracy mego Ojca.

Choć uczestniczyłam w tej podniosłej i wzruszającej uroczystości i miałam nawet pewien udział w powstaniu okolicznościowych wydawnictw jej towarzyszących, nie dysponuję żadnymi zdjęciami wykonanymi w tamten wrześniowy dzień. Dołączam więc zdjęcia pochodzące z 31 maja 1995 roku, kiedy to w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Gdańsku odbyła się sesja ph. „50-lecie bibliotekarstwa publicznego na Ziemi Gdańskiej.” Profesor Nowak był często zapraszany na konferencje, sesje, gdzie spotykali się miłośnicy ksiąg. Na wspomnianej sesji przedstawił wykład „Tradycje bibliotek publicznych w Gdańsku”.

W dwa lata po śmierci Profesora w Domu Uphagena otwarto wystawę prezentującą sylwetki czternastu gdańskich Kresowian. Stało się to okazją do rozmowy z synem Zbigniewa Nowaka Jerzym. Wywiad ten zatytułowany „Syn o ojcu lwowiaku” ukazał się na portalu www.gdansk.pl.

Ojciec otworzył Kresy przede mną dopiero po 1989 roku. Nagle okazało się, że te Kresy to niesłychanie ważna część historii naszej rodziny –  wspomina Jerzy Nowak, wskazując jaką traumą był dla ojca czas zesłania.

W opracowanej przez Z. Lidię Pszczółkowską bio-bibliografii Jubilata znajdujemy wspomnienie pochodzące z publikacji „Mieliśmy kilkaset sióstr i braci” wydanej w Warszawie w 1984 roku.

Książka dotyczy wychowanków Państwowego Zakładu Wychowawczo- Naukowego im. Tadeusza Kościuszki w Krzeszowicach. Tu w latach 1946 – 48 Zbigniew Nowak nadrabiał zaległości spowodowane ponad sześcioletnim pobytem w Kazachstanie, dokąd w kwietniu 1940 roku wywieziono go wraz z matką Amalią i młodszym bratem Marianem i gdzie pracował w sowchozie. Ojciec Stanisław uniknął deportacji, bowiem jako oficer policji będąc członkiem eskorty grupy przewożącej polskie waluty i złoto do Londynu, we wrześniu 1939 roku został internowany w Rumunii… Wśród wychowanków zakładu w Krzeszowicach warto wspomnieć Sławę Przybylską, Jana Zaleskiego (ojca księdza Tadeusza Isakowicza – Zaleskiego), Stefana i Andrzeja Bratkowskich.

Oto fragment wspomnień Profesora:  Opuszczając nagle rodzinne strony, dziwnym trafem, a może nawet instynktownie, trzynastoletni chłopiec, śniący o mundurku gimnazjalisty i bohaterskich czynach wrzuciłem w tobołek pakowany przez matkę nocą, w pośpiechu dwie książki, które leżały na stoliku przy moim łóżku. Odbyły one ze mną długą podróż, towarzyszyły w ciężkich chwilach, stanowiły przez sześć lat jedyną lekturę w języku polskim. Pierwsza z nich to „Poezje” Adama Mickiewicza w opracowaniu Tadeusza Piniego, opasły tom w ładnej, płóciennej oprawie koloru granatowego, z wytłoczonym na górnej okładzinie popiersiem poety. Otrzymałem tę książkę od ojca w czerwcu 1939 roku jako nagrodę za zdany egzamin wstępny do gimnazjum w Żółkwi. Druga to dzieło Jana Czekanowskiego pt. „Człowiek w czasie i przestrzeni”, pięknie wydana w serii Biblioteka Wiedzy. Tę książkę wręczył mi Jan Schabowski, dyrektor szkoły powszechnej w Mostach Wielkich, na pamiątkę pomyślnego zakończenia nauki w tej szkole.

I tu wypada dodać, że Zbigniew Nowak został w 2008 roku honorowym obywatelem Mostów Wielkich.

Korzystałam z Wikipedii, Gedanopedii, publikacji „Zbigniew Nowak. Bio-bibliografia”, „Zbigniew Nowak, Ta daj nam Pani Boży zdrowi” oraz sprawozdania z uroczystości jubileuszowych sporządzonego przez Zofię Gołub -Kowalską na potrzeby Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich.

Czesława Scheffs

Korzystałam:

  • publikacja „Zbigniew Nowak. Bio-bibliografia”
  • „Zbigniew Nowak, Ta daj nam Pani Boży zdrowi”
  • sprawozdanie z uroczystości jubileuszowych sporządzonego przez Zofię Gołub -Kowalską na potrzeby Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich
  • Wikipedia
  • Gedanopedia

 

Dodaj opinię lub komentarz.