Dziś chciałabym przedstawić sylwetkę Aleksandra Majkowskiego – lekarza, literata, działacza społecznego – również związanego z naszym miastem.
Aleksander Majkowski urodził się w 1876 r. w Kościerzynie. Był synem Jana, właściciela gospodarstwa rolnego i Józefiny z Basków. Szkołę powszechną i progimnazjum ukończył w Kościerzynie. Dzięki wsparciu Towarzystwa Pomocy Naukowej z Chełmna, ukończył gimnazjum w Chojnicach. Tam zaangażował się w działalność Koła Filomatów „Mickiewicz”.
Studia medyczne podjął w Berlinie; podjął je dopiero w 1897r. z powodu trudności finansowych. Tam również udzielał się społecznie. Należał między innymi do Koła Akademików Polaków.
W 1898 r., dzięki Bernardowi Milskiemu (1856-1926), wówczas redaktorowi „Gazety Gdańskiej”, wziął udział w uroczystości odsłonięcia pomnika Adama Mickiewicza w Warszawie.
W 1900 r. przeniósł się na uniwersytet w Greifswaldzie. To miasto stało się dla niego bliskie dzięki swojej pomorskiej przeszłości oraz zabytkom. W swoich wspomnieniach spisanych po latach nadmienił: ”Pomniki książąt kaszubskich w Gryfii i spiżowy pomnik Adama [ Mickiewicza- przyp. aut.] stały się zniczami, od których powstał mój zapał na polu narodowym. Między tymi dwoma punktami obracała się moja działalność w następnym czasie.” Dla Aleksandra Majkowskiego miało to znaczenie symboliczne; tu upatrywał genezy swojej działalności. Miasto Greifswald, które określa spolszczonym mianem Gryfii, kojarzyło mu się z przeszłością ludu kaszubskiego, a Adam Mickiewicz i Warszawa – z polskością, polską kulturą. Z czasem wielkie znaczenie dla Aleksandra Majkowskiego odegra również znajomość z Teodorą i Izydorem Gulgowskimi (patronami Muzeum – Kaszubskiego Parku Etnograficznego we Wdzydzach Kiszewskich) , którzy w 1906 r. w osiemnastowiecznej kaszubskiej chacie urządzili muzeum kultury i sztuki kaszubskiej.
W okresie studiów w Greifswaldzie Majkowski również udzielał się społecznie, co zostało określone przez Niemców jako działalność „groźna dla całości państwa pruskiego”. Poskutkowało to wydaleniem z uczelni. Nie poddał się, postanowił kontynuować studia w innych miastach, mianowicie Berlinie, a następnie w Monachium , gdzie założył Towarzystwo „Vistula”. Po ukończeniu studiów przez rok przebywał w Zurychu, zaś w Monachium obronił pracę doktorską pt. „Zur Frage nach der klinischen Bedeutung der punktierten Erythrocyten bei chronischem Saturnismus” (w 1904r.). Tematem rozprawy był rozpad czerwonych krwinek w sytuacji zatrucia organizmu ołowiem.
Następnie zamieszkał w Gdańsku, gdzie odbywał roczny staż w szpitalu Najświętszej Marii Panny na Dolnym Mieście. Jednocześnie włączył się w nurt pracy społeczno-narodowej. W 1905 r. został redaktorem naczelnym „Gazety Gdańskiej” . Dzięki niemu powstał dodatek do niej o nazwie „Drużba”, wydawany w dialekcie kaszubskim.
Po roku Aleksander Majkowski przeniósł się do Kościerzyny, która wówczas stanowiła główny ośrodek życia narodowego i kulturalnego na Kaszubach. Podjął tu pracę jako lekarz oraz włączył się w działalność społeczno-narodową.
Dzięki niemu powstał tu chociażby „Dom Kaszubski” oraz różne zespoły ludowe. Skupił wokół siebie grono ludzi, którzy starali się rozwijać w tamtym regionie ruch umysłowy i społeczny. Jednym z jego współpracowników był Tomasz Rogala (1860-1951), szewc, działacz społeczny, delegat na Konferencję Pokojową w Paryżu w 1919 r., o którym wspomniałam w niedawnym artykule poświęconym Kościerzynie.
W 1908 r. Aleksander Majkowski założył w Kościerzynie pismo „Gryf” – miesięcznik literacko- etnograficzny, który wydawany był z przerwami do 1934 r. Odegrał wielką rolę w krzewieniu polskości i kultury kaszubskiej. Wokół miesięcznika skupili się działacze, którzy postawili sobie za cel odnowienie i pielęgnowanie kaszubskiego folkloru i tradycji kaszubskiej. Tak powstało Towarzystwo Młodokaszubów. Zostało ono powołane w Gdańsku na zjeździe Kaszubów, w sierpniu 1912 r. Hasło programowe Towarzystwa brzmiało: „Co kaszubskie, to polskie” . Myślą przewodnią było, jak już wspomniałam, pielęgnowanie i promowanie kultury kaszubskiej, także obudzenie świadomości nie tylko etnicznej ludu kaszubskiego, ale również polskości, i włączenie Kaszubów w nurt działalności narodowej. Jednym z inspiratorów ruchu młodokaszubskiego był oczywiście Aleksander Majkowski, wybrany sekretarzem Towarzystwa. Działacze tej organizacji, zwani „Młodokaszubami”, publikowali we wspomnianym miesięczniku „Gryf”. Wśród znanych literatów należących do Towarzystwa byli: Jan Karnowski (1886-1939) i ksiądz Leon Heyke (1885-1939).
Aleksander Majkowski w 1911 r. zamieszkał w Sopocie. Tu w 1913 r. z jego inicjatywy powstało Muzeum Kaszubsko-Pomorskie. Istniało do 1914 r. w budynku przy obecnej ulicy Bohaterów Monte Cassino 28. Na budynku tym umieszczono w okresie powojennym tablicę pamiątkową (na zdjęciu poniżej). Tradycje tego muzeum kontynuuje Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie.
W Sopocie zastał go wybuch pierwszej wojny światowej. Został powołany do niemieckiej armii, przebywał najpierw jako lekarz wojskowy w Chełmnie, potem w Piławie, Królewcu i Krakowie, na Ukrainie, w Rumunii i we Francji. Do Sopotu powrócił w lipcu roku 1918. Został prezesem Sopockiej Rady Ludowej na powiat wejherowski.
Jako członek Organizacji Wojskowej Pomorza (która powstała pod koniec 1918 r.) stał na stanowisku konieczności walki zbrojnej, która miałaby na celu przyłączenie Pomorza do Polski. Działał także w Radzie Pomorskiej w Grudziądzu, która inicjowała życie kulturalne na Pomorzu.
W 1921 r. ożenił się.
W 1922 r. zrezygnował z działalności politycznej i społecznej. Zamieszkał w Kartuzach i podjął pracę na stanowisku lekarza powiatowego. Zamieszkał w willi (na poniższym zdjęciu), która przetrwała do dziś. Nazwał ją „Erem”. W tamtym czasie urodziły się jego dzieci: Barbara, Witosława, Damroka i Mestwin.
Zajął się także pracą literacką i redaktorską (w latach 1921-23 i 1925 redagował „Gryfa” i „Pomorzanina”). Ukończył wówczas dwa swoje najwybitniejsze utwory: „Żëcé i przigodë Remusa. Zvjercadło kaszubskji” ( napisany w języku kaszubskim, wydany w całości dopiero po jego śmierci pod oryginalnym tytułem jako „Żëcé i przigodë Remusa” w 1938 r. w Toruniu; fragmenty ukazywały się w „Gryfie” i „Pomorzaninie”) oraz Historię Kaszubów (wydany w 1939 r. w Gdyni) .
Wspomniane przeze mnie słynne dzieło Aleksandra Majkowskiego opowiadające o życiu bohatera Remusa tworzą trzy części: „Na pustkowiu”,” Na swobodzie i w niewoli”, „Smętk”. Akcja tego utworu rozgrywa się w XIX w. na Kaszubach. Autor przedstawia nie tylko dzieje Remusa, ale i etapy jego umysłowej i ideowej ewolucji. Remus uważany jest przez otoczenie za człowieka niespełna rozumu, gdyż snuje baśń o królewnie i zapadłym zamku. Wędruje po kaszubskiej ziemi z wózkiem pełnym książek. W jego wspomnieniach jest mowa o nauczycielu, który niegdyś chciał, podobnie jak on, wybawić z zaklętego zamku królewnę. W zamyśle Aleksandra Majkowskiego główny bohater miał symbolizować tragedię germanizowanych Kaszubów oraz ideę ich wyzwolenia i powrotu kaszubskiej ziemi do dawnej świetności. Aby to się stało, Kaszubi powinni stać się silnymi duchem i myślą.
Na kościerskim rynku ustawiono w ostatnich latach ławeczkę Remusa; odlany z brązu bohater trzyma w ręku otwartą książkę; książki leżą także na jego wózku oraz opodal na ziemi. Trochę podobna rzeźba znajduje się w Wejherowie. Obie zaprezentowane na zdjęciach:
Inne wydania dzieł literackich Aleksandra Majkowskiego, to: „Jak w Koscérznie koscelnygo obrele abo Pięc kawalerów a jedna jedyno brutka. W osem spiewach” (Gdańsk, 1899 r.;Gdańsk-Kościerzyna 2008 r.), „Spiewe i frantówci” (Poznań 1905 r.), „Zdroje Raduni Przewodnik po tak zw. Szwajcaryi Kaszubskiej z mapą i 22 ilustracyami”, Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, Warszawa 1913 r., kolejne wydania: Warszawa 1924 r., Wydział Powiatowy powiatu kartuskiego, 1936 r.).
Po drugiej wojnie światowej wydano jego następujące utwory:
„Wiersze i frantówci”, Wydawnictwo Morskie, Gdynia 1957 r. „Pomorzanie” (powieść), Gdańsk 1973 r., „Strachë i zrękovjinë” (frantówka w trzech aktach), Gdańsk 1976 r., „Remus w Zwadze”, Gdańsk 1987 ,„Pamiętnik z wojny europejskiej roku 1914”, Wejherowo–Pelplin 2000r.
Aleksander Majkowski otrzymał następujące odznaczenia: Krzyż Oficerski Polonia Restituta (2.V.1923 r.), Złoty Krzyż Zasługi , Srebrny Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury.
Zmarł 10.II.1938 r. w szpitalu Sióstr Miłosierdzia Św. Wincentego à Paulo w Gdyni, zaś cztery dni później pochowano go uroczyście na cmentarzu w Kartuzach.
Myśl przewodnią swej działalności zawarł w wierszu „Pomorzanie”, w którym czytamy:
„Ludu mój pomorski, niemy, wykowany
Jak pomnik przeddziejowy z skandynawskich głazów
Piorunami dziejowej burzy poorany
Ty jesteś moich marzeń uroczystą wiosną
A mojej troski nieprzespaną nocą
Ty jesteś zwątpieniem moim ani mojej wiary mocą!”
Biografie Aleksandra Majkowskiego:
Prof. Józef Borzyszkowski, ”Aleksander Majkowski (1876–1938). Biografia historyczna”, Gdańsk: Instytut Kaszubski; Wejherowo: Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej, 2000 r.
Wiktor Pelpliński, „Aleksander Majkowski jako twórca „Gryfa” oraz Towarzystwa Młodokaszubów (1908–1912)”, [w:] Literatura kaszubska – książka, twórca i biblioteka, Instytut Kaszubski, Gdańsk 2000,
Augustyn Klemens Hirsz, „Kronika życia i twórczości Aleksandra Majkowskiego”, Banino 2008 r.
W wielu miastach np. Gdańsku, Sopocie, Kościerzynie, Pucku, Rumi, Wejherowie, Kartuzach są ulice, którym patronuje Aleksander Majkowski. Na poniższej fotografii przedstawiony jest fragment uliczki imienia tego niezrównanego społecznika, przy skrzyżowaniu z ulicą Grunwaldzką. Uliczka ta biegnie od ulicy Grunwaldzkiej w kierunku dworca w Oliwie.
Imię Aleksandra Majkowskiego noszą szkoły w różnych miejscowościach np. Zespół Szkół w Nowej Karczmie. W Wejherowie jest park i biblioteka imienia tego działacza, a w Kartuzach szkoła i szpital. W hallu szkoły Kształcenia i Wychowania w Klukowej Hucie, której także patronuje Aleksander Majkowski, eksponowany jest obraz autorstwa Małgorzaty Rychert- Hinca , przedstawiający patrona.
Rok 2008 r. był Rokiem Aleksandra Majkowskiego. Zorganizowano wówczas wiele imprez artystycznych mu poświęconych, wydano jego biografię, wznowiono powiastkę „Jak w Kòscérznie kòscelnégò òbrelë…” i opublikowano angielskie tłumaczenie „Życia i przygód Remusa”.
Rok 2012 został ogłoszony przez Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie Rokiem Młodokaszubów, z uwagi na setną rocznicę powstania tego Towarzystwa. Wówczas Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie wspólnie z Instytutem Kaszubskim wydało wspomnienia Jana Karnowskiego o Aleksandrze Majkowskim.
