Kultura i sztuka

Lem i Mrożek – reaktywacja

12 września na godz. 17.30 zapraszamy do Sali Mieszczańskiej Ratusza Staromiejskiego, na imprezę „Boli tylko, gdy się śmieję”, w czasie której odbędzie się projekcja filmu Fundacji „Transgressive Art” pt. „Lem i Mrożek – reaktywacja.”

Po projekcji odbędzie się dyskusja na temat wolności w sztuce, w oparciu o życie i twórczość Stanisława Lema i Sławomira Mrożka. Laudację wygłosi prof. Henryk Cześnik. Głos zabiorą również: Mirosław Baka, dr Maciej Dajnowski z Instytutu Filologii Polskiej. Do dyspozycji publiczności będą również wszyscy twórcy filmu.

Ogólna koncepcja realizacji filmu

Film opowiada o życiu i twórczości Stanisława Lema i Sławomira Mrożka, jednych z najważniejszych i najbardziej docenionych na świecie polskich pisarzy. Dwaj wielcy pisarze, dwie odmienne osobowości, dwa różne temperamenty. Przez wiele lat byli przyjaciółmi i pisali do siebie arcyciekawe listy. Nie tylko o literaturze, nie tylko o wielkiej polityce, ale i o czymś tak przyziemnym, jak samochody, których byli wielkimi miłośnikami.

Korespondencja dwóch świetnych pisarzy jest dokumentem epoki w całym jej nieposkładaniu: wielkość towarzyszy głupstwu, błyskotliwość – absurdom codzienności, którym patronują czujne służby specjalne. W naszej wirtualnej sztuce aktorami będą rysunki znakomitego rysownika Pawła Paulusa Mazura, w pięknej i poetyckiej, komputerowej wizualizacji – absolwentów Gdańskiej ASP: Marcina Rupiewicza i Julii Porańskiej.

Spektakl jest podzielony na sześć części: PROLOG, socLEMizmy, CAŁE MOJE PISANIE, CHCIAŁOBY SIĘ LECIEĆ, ŁANY SPOPIELAŁYCH STRACHÓW, EPILOG. Każda część jest pointowana specjalnie napisaną pieśnią w wykonaniu zespołu The Barbershop Quartet pod dyrekcją Grzegorza Zięby, z muzyką Szymona Chylińskiego. Mistrz Mirosław Baka czyta fragmenty listów Stanisława Lema i Sławomira Mrożka, nagranych w studio Łukasza Dąbrowskiego. Wykonania czołówki oraz montażu wszystkich części podjął się Radosław Jachimowicz. Napisaniem scenariusza i wyreżyserowaniem całości zajął się Marek Wojtasik.

Recenzja całej korespondencji Lema i Mrozka, która ukazała się nakładem Wydawnictwa Literackiego

Korespondencja Stanisława Lema i Sławomira Mrożka jest dla czytelnika niezwykłym przeżyciem. Spotykają się tu dwie wybitne i niepodobne do siebie osobowości pisarskie. Obaj nie zamierzają poddać się sugestiom partnera a kontakt poprzez listy wzbogaca w nich autosugestię. Listy są wielostronicowe, wypracowane pod względem literackim.
Tematów proszących się o satyrę i językową groteskę było wokół wiele. Uciążliwości życia w PRL-u: cenzura, głupota i zła wola władz, braki na rynku, trudności z paszportami i uzyskiwaniem obcej waluty. Absurdy życia w komunistycznym kraju nie stanowiły głównego tematu. W centrum stały próby odpowiedzi o wartość literatury, o sens twórczości i kłopoty z dotarciem do czytelnika
Do autorefleksji na tematy egzystencjalne i literackie bardziej skłonny był Mrożek. Może dlatego, że Lem nie był w swoich listach zbyt kurtuazyjny, przesyłane mu nowe utwory Mrożka oceniał krytycznie, z kolei ten nie miał w zwyczaju się obrażać. Czasem przyznawał bez żenady, że dzieła swego zbytnio nie ceni.

Poszukiwanie partnerów rozmowy jest jednym z ważniejszych tematów korespondencji. Z początku obaj rozmówcy mają kłopot z postacią młodego pisarza Ireneusza Iredyńskiego, który ze swą skłonnością do pijackich awantur, staje się dla nich głównym antagonistą. Dobierają się też do skóry Andrzejowi Kijowskiemu. Postacie krytyków i pisarzy, których cenią i których są skłonni pytać o zdanie na temat literatury to sąsiad Lema z ulicy Narwik na krakowskim osiedlu Kliny, wybitny krytyk literacki Jan Błoński oraz Jan Józef Szczepański: pisarz, eseista i scenarzysta filmowy (w czasach pierwszej „Solidarności” ostatni prezes Związku Literatów Polskich).
Lem, Mrożek, Błoński i Szczepański stanowią w tym czasie ważną, choć nieoficjalną „grupę opiniotwórczą”, nad którą unosi się jeszcze jeden mityczny autorytet i wzór – Gombrowicz.

Mocnym akcentem zamykającym tom korespondencji Mrożka z Lemem jest nawiązanie do listu otwartego Mrożka, publikowanego w „Le Monde” i w paryskiej „Kulturze”, protestującego przeciw interwencji wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji.

Gdyby dzisiaj określać to, co dominuje w korespondencji Mrożka z Lemem, musielibyśmy chyba się zgodzić, że są to nieporozumienia dotyczące wzajemnej oceny pisanych w tamtych latach utworów. Lem miał do Tanga pretensje natury formalnej, ganił je za rzekome pęknięcie konstrukcyjne pod koniec dramatu. Jego zdaniem autor interesująco zaczynał , ale sztukę pod koniec zepsuł. Można sądzić, że dopiero owo pęknięcie uruchamia w sztuce problematykę polityczną, ujawnia rolę „chama” w historii najnowszej. A Mrożek? Summie technologiae poświęcił obszerne rozważania. Uważał, za fundamentalny brak tej książki pominięcie przez Lema w jego rozważaniach o technologiach przyszłości perspektywy ludzkiej jednostki. Mrożek przeciwstawia mu jak gdyby okrzyk: „No, dobrze, ale jak JA się w tym będę czuł??!! Ogromny objętościowo list Mrożka jest jednym z najmocniejszych.

Korespondencja dwóch świetnych pisarzy jest cennym dokumentem nie tylko intelektualnej przyjaźni. Jest dokumentem epoki w całym jej nieposkładaniu: wielkość towarzyszy głupstwu, intelektualna błyskotliwość – absurdom codzienności, osobiste wyznania – nieuniknionym przemilczeniom, którym patronują czujne służby specjalne.

Jerzy Jastrzębski

Gdańsk Strefa Prestiżu, materiały prasowe