28 listopada 1660 r. dwunastu panów spotkało się po wykładzie astronoma i architekta Christophera Wrena, by sobie przedyskutować ów wykład. Tego dnia nawiązał się sojusz – sojusz praktyków, naukowców, duchownych i urzędników królewskich – w celu dzielenia się wiedzą i naukowego eksperymentowania. Ów sojusz przyjął nazwę Towarzystwa Królewskiego, czyli Royal Society, które trwa nieprzerwanie do dziś.
Royal Society jest uważane za najstarszą na świecie akademię naukową (choć tu są spory). Wśród członków założycieli był Robert Boyle, który podał nowoczesną definicję pierwiastka chemicznego i prawo ciśnienia, a także wspomniany Christopher Wren, komisarz odbudowy Londynu po wielkim pożarze w 1666, projektant katedry św. Pawła i budowniczy Królewskiego Obserwatorium w Greenwich. Pierwszym prezesem został urzędnik w Royal Navy i matematyk zajmujący się parabolą i liczbą pi William Brouncker.
Statut został zatwierdzony w 1662 r., rangę nadał mu Karol II, a w uzupełnieniu rok później król nadał Towarzystwu insygnia w postaci berła z herbami Anglii, Irlandii, Szkocji i Francji. Nazwę rozszerzono na: Królewskie Towarzystwo w Londynie dla Rozszerzania Wiedzy o Przyrodzie. Naukowcy posiadają również swój herb, w którym zawarte jest motto: „Nullius in verba” („nie wierz nikomu na słowo”) i czysta tabliczka. Jest to odwołanie do odkrywania świata poprzez doświadczenie z pierwszej ręki. Nie należy polegać na autorytecie ustalonej mądrości, ale nabywać wiedzę poprzez własne badanie.
Pierwszą siedzibą Royal Society było Kolegium Greshama (na zasadzie wynajmu), drugą od roku 1710 – Crane Court (siedziba własna), co może oznaczać zarówno „dwór”, jak i „dziedziniec”. Ponieważ nazwa jest na mapie jako zaułek przy Fleet Street, więc raczej tłumaczyłabym to jako „Żurawi Dziedziniec”. Tam naukowcy eksperymentowali przez 70 lat. Zmian siedzib było kilka, obecnie jest to Carlton House Terrace 6-9. Zbiory biblioteczne sięgają 150 tysięcy egzemplarzy, poza tym jest teleskop Newtona, portrety, rzeźby, kroniki, protokoły wszystkich posiedzeń.
Członkowie nazywają się Fellows. Początkowo Royal Society utrzymywało swoją działalność wyłącznie ze składek Fellows. Przyjmowanie nowych członków odbywa się poprzez głosowanie. Pierwszym zagranicznym członkiem został gubernator Connecticut John Winthrop, a piątym – Jan Heweliusz. Piątym! Stało się to 30 marca 1664 r. Trzeba zdać sobie sprawę, iż przyjęcie w poczet Fellows to jak otrzymanie oskara w branży filmowej.
Gdańszczan przyjętych do Fellows było ośmiu. Siedmiu z okresów przedrozbiorowych, jeden z czasów Wolnego Miasta Gdańska, czyli siedmiu Polaków i jeden Niemiec:
- Johannes Hevelius, astronom
- Johann Philipp Breyne, pionier paleontologii, botanik
- Daniel Gabriel Fahrenheit, pionier termometrii, fizyk
- Jacob Theodor Klein, botanik i zoolog
- Johann Reinhold Forster, przyrodnik
- Johann Georg Forster, przyrodnik
- Nathanael Matthaus Wolf, astronom i medyk
- Adolf Butenandt, chemik
Przez Royal Society przewinęło się od roku 1660 8000 naukowców, w tym 280 laureatów Nobla. Obecnie członków tej szacownej organizacji jest 1600, w tym 80 laureatów Nobla. Każdy przyjęty mógł lub nadal może używać skrótu przy swoim nazwisku FRS. Członkami byli Isaac Newton, Stephen Hawking, Michael Faraday, Ernest Rutherford, a także Dorothy Hodgkin prowadząca badania nad penicyliną i witaminą B12. Kobiety zaczęto przyjmować po 1945 r. Jako pierwsze tego zaszczytu dostąpiły: krystalograf Kathleen Lonsdale i biochemik Marjory Stephenson. Pierwszą kobietą zaproponowaną była sufrażystka Hertha Ayrton, badaczka łuków elektrycznych, ale był to rok 1902 i wtedy nie było to możliwe. Obecnie kobiet jest ok. 10%.
Wracając do wieku XVII, trzeba wspomnieć „Transakcje Filozoficzne”. Było to pierwsze na świecie czasopismo (wydawane przez Royal Society) poświęcone wyłącznie nauce, przy czym filozofię należy rozumieć jako filozofię naturalną, czyli naukę. Wydawane było od 1665 r. Fellows spotykali się co tydzień w Gresham College, przeprowadzając eksperymenty dotyczące mechaniki, magnetyzmu, ciśnienia powietrza i artylerii. Przeprowadzali również sekcje anatomiczne oraz obserwacje astronomiczne i mikroskopowe. Ciekawa sprawa, bo obecnie Gresham College (rok założenia 1597) jest organizacją charytatywną, przeprowadzającą rocznie wykłady w liczbie 140, wszystkie są bezpłatne i dostępne dla każdego.
Ponieważ Towarzystwo nie dysponowało dużą gotówką, nie doczekało się w Gresham College swojego laboratorium. Zdarzało się, że przeprowadzało eksperymenty w prywatnych domach. Bardzo szybko stanęło przed problemem organizacyjnym, więc Robert Moray zasugerował, by wyznaczyć jedną osobę, która zajmie się przygotowywaniem eksperymentów i wynagradzać ją. Było to pierwsze płatne profesjonalne stanowisko naukowca i otrzymał je genialny Robert Hooke, asystent Boyla. O tym angielskim Leonardzie da Vinci pisałam w tym miejscu i szczerze polecam ten artykuł. Hooke stał się „kuratorem eksperymentów” (Curator of Experiments). Były one na tyle ważne, że zostały opublikowane w „Transakcjach Filozoficznych”.
Najsłynniejsze prezentacje Hooke’a dotyczyły mikroskopu i tego, co można było przez niego zobaczyć. I to, co można było zobaczyć, narysował i wydał jako „Mikrografię”, będącą powiększeniami roślin, owadów i minerałów. Hooke działał również jako łącznik między Fellows a rzemieślnikami i twórcami instrumentów. Ściśle z nimi współpracował, spędzając czas w ich warsztatach i współpracując z nimi przy nowych projektach.
Hooke pełnił funkcję kuratora do 1687 r., kiedy to po 25 latach zaproponował podwyżkę. Zwolniono go, ale nikogo na jego miejsce nie powołano. Dopiero w 1703 r. nowy prezes Isaac Newton ustanowił kuratorem Francisa Hauksbee Starszego (badacza m.in. napięcia powierzchniowego), ale wówczas była to funkcja nieodpłatna. Trzecim i ostatnim kuratorem został wykładowca i wynalazca planetarium John Theophilus Desaguliers. Było to w 1717 r. Rola kuratora była już wówczas mniejsza, ponieważ uwaga Towarzystwa przeniosła się z eksperymentów na dyskusje naukowe.
Towarzystwo Królewskie dysponowało również kolekcją osobliwości Hansa Sloane’a. Był to zbiór 71 000 roślin i innych eksponatów, który po śmierci tego lekarza i botanika w 1753 r. stanowił podstawę Muzeum Brytyjskiego i Muzeum Historii Naturalnej w Londynie. Sloane podróżował na Karaiby, opisywał jamajskie rośliny i pozyskiwał chininę do leczenia dolegliwości oczu. Jego zbiory każdy chciał obejrzeć. Jednak dostanie się na wykłady i eksperymenty w Royal Society nie było proste. Był to świat dość ekskluzywny, którego fama z roku na rok rosła. Spotkania nie były otwarte, więc szukano dojścia do osób wprowadzających. Pierwszą kobietą, której się to udało (a właściwie nawet ją zaproszono), była Margaret Cavendish, księżna Newcastle. Była świadkiem pokazów „kolorów, kamieni ładunkowych, mikroskopów i alkoholi” (www.sciencemuseum.org.uk), a także eksperymentów z pompą powietrza Roberta Boyle’a. Stało się to 30 maja 1667 r. Jej wjazd do siedziby Towarzystwa odbył się na oczach tłumu. Cavendish jako jedna z pierwszych kobiet publikowała pod własnym nazwiskiem wiersze, satyry i eseje, w których poruszała kwestie dotyczące atomizmu, materializmu i praw zwierząt.
Z czasem Royal Society przekształciło się w bardziej publiczną instytucję, zainteresowania poszły w kierunku polityki naukowej i międzynarodowej dyplomacji. Od lat osiemdziesiątych XX w. zajmuje się również przekazywaniem nauki społeczeństwu i zajmuje się kulturą, organizując wystawy, festiwale i wydarzenia.
Założyciele Towarzystwa Królewskiego:
- sir Robert Moray – szkocki żołnierz, szpieg, dyplomata, sędzia, badacz pływów
- Christopher Wren – astronom, architekt, geometra, anatom, fizyk
- Robert Boyle – teolog, chemik, fizyk, wynalazca
- William Brouncker, 2. wicehrabia Brouncker – urzędnik (komisarz), matematyk, pierwszy prezes Towarzystwa
- John Wilkins – biskup, filozof, erudyta, pracował nad zintegrowanym systemem miar
- Alexander Bruce, 2. hrabia Kincardine – szkocki wynalazca, skarbnik Szkocji, polityk, opracowywał morski zegar wahadłowy
- sir Paul Neile – parlamentarzysta, astronom, budował teleskopy
- William Balle – astronom, badacz Saturna, pierwszy skarbnik Towarzystwa
- Jonathan Goddard – parlamentarzysta, chirurg wojskowy, fizyk
- William Petty – parlamentarzysta, ekonomista, lekarz, geodeta
- Lawrence Rooke – astronom, profesor geometrii, badał długość geograficzną i księżyce Jowisza, zmarł w czasie konstytuowania się Towarzystwa
- Abraham Hill – kupiec, komisarz ds. handlu, dwukrotny skarbnik Towarzystwa, to on wynajmował pomieszczenia w Gresham College i udostępnił je Towarzystwu