Gdańszczanin, chcący sto pięćdziesiąt lat temu dostać się drogą lądową na Przeróbkę po drugiej stronie Wisły, musiał wyjść przez bramę Długich Ogrodów (obecną „Żuławską „) na Knipawę („Rudno”). Cała trasa od Długich Ogrodów, łącznie z dzisiejszą ulicą Litewską nosiła nazwę Drogi na Mierzeję (Weg Nach die Nehrung lub Nehrunger Weg).
Na Olszynce
Od zarania dziejów tereny na południe i wschód od miasta porastał las łęgowy. W XV wieku nazywano go Lasem Miejskim (des stades wolt). Z czasem pozostał z niego tylko wąski pas przy wschodnim brzegu Motławy, widoczny na mapie Berndta z ok. 1600 roku. zwany Lasem Mieszczańskim (1626 Biirgeiwald). W 1618 roku depresyjne grunty na wschód od niego przecięły trzy główne rowy odwadniające. Na biegnących wzdłuż nich groblach wypasano bydło- stąd dawne nazwy: Wygon Przedni, albo Górny (Vordertrift albo Obere Trift – od 1945 roku ulica Zawodzie), Środkowy (Mittlere Trift – Modra) i Tylny albo Dolny (Hinter albo Niedere Trift – Łanowa). Zaczęła się zabudowa, powstała Leśna Wieś (Walddorf), dzisiejsza Olszynka. Od początku dzieliła się na Olszynkę Małą (na miejscu wyciętego lasu nad Motławą) i Wielką (na wschodzie, do Wygonu Górnego – Zawodzia). W 1640 roku, na Małej Olszynce były dwa wiatraki odwadniające i dwa ogrody, w 1773 miała już dość gęstą zabudowę. W 1793 roku spisano w niej 253 „dusze”. W 1929 roku mieszkały tu 284 osoby. w Wielkiej 1034. W 1933 r. obie Olszynki wcielono do obszaru miejskiego.
Główną „arterią” Małej Olszynki jest ulica Olszyńska, powstała z dawnej drogi wzdłuż prawego (wschodniego) brzegu Motławy-drugi brzeg należał do Oruni. Od mostu w ciągu ul. Mostowej do mostu kolejowego na drugim końcu ma ponad 1,5 km długości. W 1929 r. Olszyńska Droga, jak ją zwano (Walddorfer Weg), imała numerację obiegową po prawej strome od nr 1 do 12, po lewej, w przeciwnym kierunku, od nr 13 (dwór) do ostatniego nr 20. W 1937 r. zmieniono ją na parzysto- (po prawej) nieparzystą (po lewej), liczącą dziś w sumie 70 numerów; Osiedle domków jednorodzinnych w rejonie ulic Krótkiej i Pustej zbudowano w latach 1937-39 (podobny charakter nosi zabudowa Wielkiej Olszynki). Za zakrętem, pod nr 37, przetrwał najcenniejszy zabytek Olszynki XVIII-wieczny dwór, mieszczący obecne Centrum Chrześcijańskie Nowe Życie. Z istniejącego jeszcze 15 lat temu długiego budynku gospodarczego od strony ulicy pozostały tylko dolne partie ścian.
Przeczytaj:
Błonia
Błonia, bezsensownie nazwane po 1945 roku Rudnikami (nigdy nie było tu górników, kopiących rudę), to dawne Łąki Mieszczańskie (Btirgerwiesen), nadane miastu w 1342/43 roku. Główna droga na wschód wiodła od dawnej bramy Żuławskiej (w rejonie dzisiejszego mostu nad Opływem Motławy) w pewnej odległości od południowego brzegu Wisły. Była kręta. trzeba było omijać podmokłe grunty i pozostałości rozlewisk powodziowych. Od 1626 roku odcinek od strony miasta nosił nazwę Kamiennej Grobli (Steindamm), co świadczy, że miał bruk. Dla wschodniego odcinka (od strony Rafinerii) ustaliła się nazwa Piaszczysta Droga (1783 Sandweg), co w 1945 roku oddano po polsku jako Miałki Szlak! Nazwa objęła oba odcinki. Obok drogi, od strony Wisły, od XIII/XIV w. ciągnął się wał przeciwpowodziowy (Darnin). Po przełamaniu się Wisły Śmiałej w 1840 roku i odcięciu jej tzw. śluzą Płońską (błędnie: „Pleniewską”) w Górkach Wschodnich, wał stracił znaczenie ochronne i pobiegła po nim Płońska Szosa (Ploenendorfer Chaussee), zwana od 1945 roku ulicą Elbląską. Długa na 4 km. zaczyna się dziś od estakady przed obecną Bramą Żuławską na końcu Długich Ogrodów, a kończy przy Rafinerii, w miejscu. gdzie dochodzi do niej z prawej strony Wał Rzeźników (Fleischerwall. obecnie bez nazwy). Usypany w 1346 roku. prosty jak strzała, długi na ponad trzy kilometry, oddzielał miejskie Łąki Rzeźników (Fleischerwiesen) od Nowej Wsi (Neuendorf. od 1948 roku „Dobrowo”), zaliczanej dziś do Przejazdowa. Drugi, ..Mały” Wał Rzeźników. ni przypiął ni przyłatał nazwany po ostatniej wojnie „Tamą Pędzichowską”, ograniczał ich łąki od strony Błoni. Numeracja parzysto (po prawej stronie) nieparzysta (po lewrej) obejmuje łącznie 139 numerów. Brakuje w niej początkowych numerów, na Długich Ogrodach, które wr 1945 roku do niej zaliczono.
Obecnie pierwszy odcinek przebiegający przez teren dawnej Knipawy (Kneipab, dziś Rudno), od 1626 roku nosił jej nazwę. Po ostatniej wojnie był przez krótki czas ulicą „Batalionów Chłopskich”. Na miejscu zniszczonej zabudowy powstało po lewej (północnej) stronie Osiedle Obrońców’ Poczty Polskiej. Po drugiej jest stadion z 1925 roku dziś służący zawodom na żużlu – i pozostałości zbudowanej w 1905 roku stacji żuławskiej kolejki wąskotorowej, zlikwidowanej przez pozbawionych wyobraźni urzędników w 1974 roku.
Od mostu na tzw. Opływie Motławy (Mottlau Umfluter) zaczyna się dawna Szosa Płońska, rozbudowana i zmodernizowana po wojnie, ale do dziś biegnąca na pozostałości dawnego wału wiślanego. Od tego miejsca zabudowa jest prawie wyłącznie przemysłowo składowa. W połowie drogi mamy wielki węzeł drogowy na skrzyżowaniu z biegnącą od Obwodnicy Południowej do Westerplatte Trasy Sucharskiego, ze zbudowanym w 2000 roku mostem im. Jana Pawia II. Trasa rozbiła zabudowany przed wojną domkami jednorodzinnymi Miałki Szlak na dwie części, bez dogodnego połączenia między nimi (od 2014 r. jest tunel dla pieszych).
- Zobacz: Gdański spis ulic
Przeróbka – Stogi
Gdańszczanin, chcący sto pięćdziesiąt lat temu dostać się drogą lądową na Przeróbkę po drugiej stronie Wisły, musiał wyjść przez bramę Długich Ogrodów (obecną „Żuławską”) na Knipawę („Rudno”). Przed ówczesną zewnętrzną bramą Żuławską w rejonie mostu na Opływie Motławy trzeba było skręcić w lewo, do przejścia przez Wał Pankego (dziś ulica Głęboka), i po pokonaniu mostu, zwanego Okręcikiem, dojść do przeprawy promowej przy Gęsiej Karczmie. Cała trasa od Długich Ogrodów; łącznie z dzisiejszą ulicą Litewską nosiła nazwę Drogi na Mierzeję (Weg nach die Nehrung lub NelmmgerWeg). Na drugim brzegu prom dopływał do początku dzisiejszej ulicy Siennej – nadbrzeżnego traktu do Stogów, powstałego ze ścieżki, wykorzystywanej od wieków przez ludzi holujących szkuty pod prąd. Tego rodzaju ścieżkę flisacy nazywali trelem, po niemiecku Troyl – i taka była do 1945 roku oboczna nazwa Przeróbki. Przedłużeniem Siennej na Stogach jest Tamka.
Po wbudowaniu w 1911 roku mostu Sienickiego (wówczas Breitenbacha) przeprawa w Gęsiej Karczmie straciła znaczenie i została zlikwidowana. Wiodąca do mostu ulica Breitenbacha (dziś Sienicka) została przedłużona do zbudowanych na Przeróbce Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego. Dla jego pracowników’ założono obok osiedle mieszkaniowe. Dwie ulice otrzymały nazwy upamiętniające ludzi, zasłużonych dla powstania zakładów’: urzędnika ministerialnego Wiecheita (1914, dziś Lenartowicza) i dyrektora kolei Rimrotta (1825, dziś Bajki). W 1927 roku pierwsza z nich uzyskała przedłużenie do Stogów w postaci ciągu ulic Lenzestrasse, dzisiejszej Budzysza i Heidseestrasse (Do Jeziorka Borowego), obecnie (od 1945 r.!) błędnie „Stryjewskiego”, zamiast Stryowskiego. W centrum dzisiejszych Stogów trakt rozdziela się na dwie nitki – prowadzącą do kąpieliska nad morzem ulicę „Nowotną” (niegdyś Budenweg) i dawną Krakowiecką drogę, dziś Sówki (od przedwojennego osiedla Eulenbruch – Sowie Mokradło). W Krakowcu. podobnie jak w wielu miejscach na Mierzei rozróżniano zabudowę „Nad Wisłą” i „Pod Borem”. Pod Borem przedłużeniem Sówek do Górek Zachodnich, przerwany bazą Paliw Płynnych, jest ulica Łowicka: Nad Wisłą – Kutnowska. Pierwsza z nich, to stara Droga Pocztowa (Postweg), nazwa drugiej (Sandkrugweg) upamiętniała karczmę Piaskową, flisacki „Rzym” („ta karczma Rzym się nazywa”).
Sobieszewo
Pozostaje jeszcze do omówienia główna trasa tzw. Wyspy (w rzeczywistości Mierzei) Sobieszewskiej – od Górek Wschodnich do Świbna. Dostać się na nią można tzw. tramwajem wodnym, a od lądu nowym mostem Stulecia Odzyskania Niepodległości- największym zwodzonym w Polsce. Podobnie jak na Stogach wiódł tędy od czasów starożytnego Rzymu szlak bursztynowy. W XVII i XVIII w’, kursowali przez Mierzeję jeźdźcy z pocztą. Podobnie jak na Stogach zachowały się tu i ówdzie w porastającym wydmy Borze (Heide) fragmenty tzw. Drogi Pocztowej.
Cały ten obszar włączono do miasta w 1973r. Główną trasą od Górek Wschodnich do Sobieszewa jest ulica Nadwiślańska (ze Stacją Ornitologiczną w Górkach Wschodnich i kościołem w Sobieszewie), dalej do Wieńca – Turystyczna (z licznymi obiektami usługowymi dla sezonowych gości i Izbą Pamięci Wincentego Pola), a końcowy odcinek. do przeprawy przez wspaniały ujściowy odcinek Wisły, nosi imię prof. Mieczysława Boguckiego (1884-1965) .
Most pontonowy w Sobieszewie – ostatnie otwarcie
Andrzej Januszajtis – Nasz Gdańsk
