Po naszym apelu w sprawie wpisania do rejestru zabytków alei województwa pomorskiego odezwał się do nas Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków Igor Strzok. Publikujemy jego wypowiedź w całości. Jednocześnie przypominamy, że akcja trwa:
Szanowni Państwo,
Dziękuję bardzo za apel do mieszkańców Pomorza Gdańskiego o identyfikowanie i zgłaszanie zespołów historycznej, kształtowanej zieleni, takich jak aleje lub szpalery przydrożne. Większość z zachowanych na terenie Pomorza alei powstała w końcu XIX i na początkach XX wieku. Ostatnie dziesięciolecia były czasem ich postępującego niszczenia przy jednoczesnym braku polityki systematycznego zakładania nowych alei wzdłuż budowanych nowych dróg. Ostatnie kilkanaście lat przyniosło straszliwe spustoszenia dawnych zadrzewień związane z nieprzemyślanymi, pośpiesznie i bez szacunku dla przyrody realizowanymi inwestycjami drogowymi.
Zasadą stosowaną przy remontach i przebudowach dróg było (i jest nadal) bezmyślne stosowanie schematów projektowych opartych na uwspółcześnionych normach drogowych, które na przykład wykluczają istnienie drzew w pasie 3 metrów od skrajni drogowej. Bezmyślnie szablonowe stosowanie takich schematów nie pozwala na sadzenie drzew wzdłuż wąskich jezdni i wąskich chodników w mieście… oraz powoduje masakrę alei przydrożnych, które nie „spełniają norm” ponieważ drzewa rosną w przydrożnym trzymetrowym pasie „zakazanym”.
O tym że – jak się to dzieje w wielu państwach zachodnioeuropejskich – można wybudować drugi pas drogowy po prostu obok alei, nikt nie chce myśleć. Wszak najistotniejsze wydaje się jak najszybsze wydanie pieniędzy i rozliczenie dotacji, ponieważ dla samorządów korzyścią bezpośrednią jest „alokacja środków” i wykonanie inwestycji, a nie optymalizacja ich wydawania oraz myślenie w kategoriach przyszłości, ochrony przyrody i zachowania dziedzictwa przeszłości. Wszak nawet wycinka drzew przynosi konkretne finansowe korzyści co najmniej wycinającemu, a ich zachowanie… owe korzyści eliminuje.
Przez dziesięciolecia funkcjonował w polskiej rzeczywistości status Pomnika Przyrody jako sposób na ochronę wartości przyrodniczych naszego otoczenia. Niestety, obecnie nadanie statusu Pomnika Przyrody znajduje się już nie w kompetencjach Wojewódzkich Konserwatorów Przyrody, która to instytucja została już dawno temu przekształcona, lecz w kompetencji Rady Gminy. A jak Gminy w swej większości odnoszą się do drzew, nie trzeba przypominać. Wpis do Rejestru Zabytków, którego może dokonać Wojewódzki Konserwator Zabytków, jeśli zespół zieleni posiada możliwe do udowodnienia wartości historyczne, tworzące istotny element krajobrazu kulturowego, jest aktualnie najlepszym środkiem ochrony. Praktycznie każdy wpis, którego dokonywałem w latach 2020-21 był wpisem interwencyjnym, ratującym drzewa „spod siekiery” budowniczych dróg. Nie muszę chyba dodawać, jakie budziło to emocje i protesty dysponentów „europejskich” lub innych dotacji będących zleceniodawcami robót drogowych.
Ochrona starych przydrożnych alei nabiera szczególnego znaczenia w obecnej sytuacji, gdy należy się liczyć z większym niż kiedykolwiek poprzednio wzrostem nakładów na rozwój regionalnych połączeń drogowych oraz inwestycji na poziomie gminnym. Można spodziewać się poszerzania nawet takich dróg, którymi rzadko kiedy ktokolwiek przejeżdża. Po prostu będą na to pieniądze. Oznaczać to może intensyfikację „rzezi” drzew, ponieważ inwestorzy będą zainteresowani jedynie realizacją schematycznego projektu i raczej wyrżnięciem drzew niż zakupem pasa ziemi po drugiej stronie alei pod drugą nitkę drogi. Wszak zakup ziemi nie mieści się w schemacie inwestycji, w dodatku nie zasilałby kieszeni wykonawców, lecz lokalnych rolników.
Z tej przyczyny jedyną szansą na pozostawienie w naszym pejzażu tradycyjnych alei przydrożnych jest aktywność obywatelska. WUOZ nie jest w stanie dotrzeć do wszystkich miejsc, gdzie znajdują się zagrożone aleje. Tym bardziej nie posiada wiedzy o przygotowywanych wycinkach. Gdy do nich dochodzi, jest już zazwyczaj za późno. Proszę Państwa o pomoc w identyfikacji takich zagrożeń. Tylko wspólnie możemy spróbować im zapobiec.
Igor Strzok
