Wolne Miasto Gdańsk
Wyjątkowe położenie i budowany przez wielki potencjał gospodarczy sprawiały, że Gdańsk był zawsze bardzo ważnym miastem w Europie. Jeden z największych portów na Bałtyku, ulokowany u ujścia Wisły, z dobrze rozbudowaną infrastrukturą przemysłową, był niesłychanie istotnym punktem strategicznym, co powodowało duże zainteresowanie mocarstw europejskich w objęciu kontroli nad miastem. Historia Wolnego Miasta Gdańska zaczyna się już na początku XIX wieku, kiedy po wkroczeniu wojsk napoleońskich, powołano do życia pierwsze Wolne Miasto. Napoleon powołując do życia nowe państwo, zależne zresztą od francuskiej administracji, miał na celu realizację własnych celów militarno – politycznych. Dzięki Wolnemu Miastu Francuzi wzmocnili swoją potęgę gospodarczą, poprzez uzyskanie kontroli nad Bałtykiem. Nie należy zapominać faktu, iż Francja prowadziła w tym czasie wojnę gospodarczą z Anglią. Pierwsze Wolne Miasto Gdańsk powstało na mocy traktatu w Tylży w roku 1807. Obejmowało obszar 15,5 mili kwadratowej i było zamieszkałe przez blisko 80 tysięcy mieszkańców. Gdańsk jako formalnie niezależna jednostka nie przetrwał długo. W roku 1813 wojska francusko – polskie zostały okrążone i po rocznym oblężeniu miasta Gdańsk przeszedł ponownie pod jurysdykcję władz pruskich. Znowu o statusie Gdańska zadecydowały czynniki polityczno – militarne. Rosjanie chcieli samodzielnie zdobyć miasto, z wyłączeniem sojuszniczych wojsk pruskich, a następnie przejąć nad nim kontrolę. Dzięki wsparciu Anglii, obawiającej się zwiększenia znaczenia Rosji w rejonie Bałtyku, a co za tym idzie w Europie, roszczenia cara Aleksandra zostały powstrzymane.
Po zakończeniu I wojny światowej Gdańsk znowu stał się języczkiem u wagi mocarstw europejskich. Szczególny charakter miasta, silnie związanego z Polską gospodarczo, narodowo zaś z Niemcami, musiał znaleźć rozwiązanie. Traktat wersalski z 1919 roku przywracał Gdańskowi status wolnego miasta. Znowu decyzja o przyznaniu państwowości Gdańskowi była spowodowana tarciami na linii Paryż – Londyn. Anglia nie była zainteresowana w powrocie miasta w granice odrodzonej Rzeczypospolitej, ponieważ wzmocniłoby to Polskę jako sojusznika Francji w Europie, co w konsekwencji osłabiłoby wpływy angielskie.
Formalnie 10 stycznia 1920 roku weszły w życie postanowienia traktatu wersalskiego. Obszar Wolnego Miasta Gdańska obejmował 1 894 kilometrów kwadratowych. Obszar ten zamieszkiwało 407 517 mieszkańców (stan na rok 1929). 67 % procent mieszkańców stanowili Niemcy, 17 % Polacy, a także inne narodowości. W Gdańsku gros obywateli było ewangelikami – prawie 55 %, 34,5 % stanowili katolicy, 2,3 % Żydzi. Pomimo sporego obszaru pozostającego w granicach nowego państwa, większość obywateli Gdańska pochodziło z miast. Największym był oczywiście sam Gdańsk, zamieszkały w roku 1924 przez około 207 tysięcy mieszkańców. Następnym co do wielkości był Sopot – prawie 27 tysięcy mieszkańców. Trzecim miastem była Oliwa z liczbą 13 927 mieszkańców. Wolne Miasto Gdańsk, na mocy postanowień demokratycznie wybranej w maju 1920 roku konstytuanty gdańskiej, miało swoją konstytucję, która regulowała podstawowe stosunki społeczno – polityczne. Władzę ustawodawczą sprawował Sejm (Volkstag), złożony ze 120 posłów, wybieranych w pięcioprzymiotnikowych wyborach na okres czterech lat. Funkcję ciała wykonawczego spełniał w Wolnym Mieście Gdańsku Senat, który składał się z prezydenta i dwudziestu senatorów, wybieranych, podobnie jak posłowie na okres czterech lat. Nowe państwo zachowało wcześniejszą strukturę administracyjną, pamiętającą czasy pruskie. Ważnym elementem gry politycznej była zmiana przynależności kościelnej miasta. Tereny obejmujące wolne miasto znajdowały się we władaniu biskupstwa chełmińskiego i częściowo warmińskiego, a więc były powiązane z polską hierarchią kościelną. W związku z tym Senat od początku swojego istnienia usilnie dążył w Watykanie do powołania samodzielnej diecezji gdańskiej. Papież powołał ostatecznie w roku 1926 diecezję gdańską. Pierwszym biskupem został wybrany biskup Rygi hrabia Edward O’Rourke, a siedzibą jego stała się Oliwa.
Status wolnego miasta nie był i tym razem trwały. Pomysł na utworzenie Wolnego Miasta Gdańska miał być politycznym kompromisem zaproponowanym przez Ligę Narodów Polsce i Niemcom. Niestety stał się tykającą bombą zegarową, która wybuchła nad ranem 1 września 1939 roku. W Gdańsku rozpoczęła się II wojna światowa, a Wolne Miasto Gdańsk zostało włączone do III Rzeszy.
cdn…
Wojciech Stybor
Copyright © 2005 Wojciech Stybor. All rights reserved.
Bei den freien Wahlen zwischen 1920 u. 1930 war der polnische Stimmanteilnie höher als 5% max 7 Sitze von 120.