MŁYN IV – “GŰNTERSHOF”
Historia tego obiektu zaczyna się w roku 1591 od przekazania terenu przez opata Dawida Konarskiego zasłużonemu wobec oliwskiego konwentu Janowi Doryngowskiemu. Postawił on sporej wielkości dwór oraz kuźnicę żelaza, która została w późniejszym czasie przystosowana do obróbki miedzi. W roku 1672 zabudowania i teren przechodzi na własność Gottfrieda Gűntera. Gűnter był postacią znamienitą i jego osobie zawdzięcza Młyn IV swoją niemiecką nazwę. W roku 1697 przyjął w progach swojego oliwskiego dworu pretendenta do polskiego tronu francuskiego księcia Conti. Tutaj trwały wielotygodniowe narady pomiędzy księciem, a popierającymi go polskimi sojusznikami nad skutecznymi sposobami uzyskania korony polskiej. Po tych ważnych wydarzeniach, na przestrzeni historii Młyna IV nie wydarzało się już nic, co zasługiwałoby na szczególną uwagę, poza licznymi zmianami przeznaczenia obiektów.
W drugiej połowie XVIII wieku budynki zaadoptowano na kaszarnię, następnie na olejarnię, aby stać się na początku XIX wieku fabryczką karabinów, maszyn i odlewnią żelaza. W roku 1863 powstaje młyn zbożowy, czynny do drugiej połowy XX wieku. Później napędzany również energią elektryczną. Po zabudowaniach Młyna pozostało dziś stosunkowo dużo elementów, pewnie ze względu na użytkowanie gospodarcze budynków również w XX wieku. Można dzisiaj podziwiać tamę i upust, które spiętrzając wodę spowodowały powstanie malowniczego stawu. Nad stawem rosną wiekowe wierzby, a obok tamy znajduje się wyremontowany i adoptowany na biura budynek Młyna IV.
MŁYN V
Zbudowany w 1596 roku jako kuźnica żelaza – właścicielem której był niejaki Wartenberg-Preuss. W 1650 roku, gdy właścicielem został Cornelius Fläming, powstał tu młyn prochowy. W pierwszej połowie XVIII wieku młyn przekształcono tak aby można obyło obrabiać w nim korę drzewną. W 1734 roku w okolicy młyna rozlokowało się wojsko rosyjskie. Od 1826 do drugiej połowy XX wieku działał tu także młyn zbożowy. Napędzany był wpierw energią Potoku Oliwskiego, następnie również energią elektryczną jako młyn Bydgoskich Zakładów Młynarskich.
Wiadomo, że młyn spłonął w drugiej połowie XX wieku, a jedynymi pozostałościami są staw, tama oraz dwa upusty. Nad stawem na południe od dawnego Młyna V warto zwrócić uwagę na piękną, zbudowaną na przełomie XIX i XX wieku willę. Nazwana „Tannenheim”, o czym informuje sporej wielkości napis na elewacji.
MŁYN VI
Zaraz obok biegnącej wzdłuż ulicy Grunwaldzkiej linii tramwajowej znajdują się ocalałe zabudowania Młyna VI. Pierwsze wzmianki o tym zakładzie przemysłowym pochodzą z XVI wieku, kiedy znajdowała się tu kuźnica żelaza, a potem również stali. W roku 1716, kiedy właścicielem majątku był Andrzej Prätorius, otwarta została tu olejarnia, a kilkadziesiąt lat później – kaszarnia.
Na początku XIX ówczesny właściciel niejaki Mőske przekształca zakład w młyn zbożowy i dobudowuje tartak. Ostatnią z funkcji jaką pełnił Młyn VI to magazyn. Obecnie pozostały dwa budynki – murowany dom młynarza o klasycystycznych formach oraz w głębi, lepiej widoczny od strony ogrodu botanicznego w parku oliwskim, budynek młyna o konstrukcji szkieletowej. Do dziś istniejące tama i upust spiętrzają wody Potoku Oliwskiego, tworząc malowniczy staw z wysepką stykający się w parkiem oliwskim.
- przeczytaj: Saga rodziny Czachowskich
MŁYN VII
Młyn VII znajdował się na terenie obecnego parku oliwskiego. Niewielu spacerowiczów przechadzając się obok charakterystycznego wodospadu zdaje sobie sprawę, że staw, upust i wodospad są pozostałościami po Młynie VII – dawnej fabryce drutu. Być może obiekt ten istniał już na przełomie XV i XVI wieku. Historia Młyna VII nie jest długa, gdyż pod koniec XVI wieku zabudowania zostały rozebrane, prawdopodobnie ze względu na powstanie pierwszego założenia parkowego w bezpośrednim sąsiedztwie opactwa oliwskiego.
MŁYN VIII
Młyn VIII również nie dotrwał do współczesności. Najprawdopodobniej w miejscu, gdzie ulica Cystersów przecina Potok Oliwski, obok szafarni, znajdował się najstarszy z młynów nad potokiem oliwskim. Wielu historyków uważa, że powstał jako jeden z pierwszych budynków gospodarczych konwentu oliwskiego, jeszcze w XII wieku i pełnił funkcję młyna zbożowego. Pierwsza wzmianka o Młynie VIII pochodzi z roku 1350, bardzo nieszczęśliwego dla opactwa ze względu na wielki pożar. Następne informacje o młynie pochodzą z 1577 roku i znowu są związane z żywiołem zniszczenia, tym razem z celowym podpaleniem obiektu przez gdańszczan. Budynek został odbudowany i znowu spełniał swoje funkcje dla gospodarki konwentu, aż do roku 1817 kiedy to spłonął. Spłonął na dobre, gdyż ze względu na kłopoty finansowe konwentu nikt nie podjął już próby odbudowy.
Warto zwrócić uwagę na fakt, że koryto Potoku Oliwskiego przebiegało w nieco innym miejscu niż obecnie. Kiedyś wody potoku zasilały klasztor i koryto biegło bezpośrednio pod jego zabudowaniami. W XIX wieku jednak zostało zasypane. Ulica Cystersów biegnie na dawnej tamie oddzielającej zabudowania opackie od wielkiego stawu klasztornego. Wielki staw znajdował się pomiędzy ulicami Opacką, Cystersów Spacerową i Stary Rynek Oliwski. Śladem po pięknym niegdyś stawie, w którym odbijał się lesisty stok górującego nad Oliwą Pachołka, jest wgłębienie w terenie i nieużytek.
cdn…
Wojciech Stybor
Copyright © 2005 Wojciech Stybor. All rights reserved
