„Hej, na bój, na bój! Za Gdańsk i brzeg morza. / Za ziemię całą, tę rodzoną, naszą, / za wolność wszystkich, za naszą i waszą!”
Artykuł ten rozpoczęłam fragmentem pieśni „Hej, orle biały”, której autorem zarówno tekstu, jak i melodii jest słynny polski kompozytor, jednocześnie niezwykle zasłużony dla naszego kraju działacz i polityk, Ignacy Jan Paderewski. W przytoczonej zwrotce autor zachęca Polaków do walki m.in. o Pomorze Gdańskie, o to, by przyszła wolna Polska sięgała do Bałtyku.
Zamierzam przybliżyć bowiem postać Stefana Łaszewskiego, prawnika, zarazem społecznika zasłużonego dla Pomorza Nadwiślańskiego – jak również powrotu tych ziem do odradzającej się po ponad stu latach zaborów, ojczyzny. W okresie, kiedy ziemie te znajdowały się pod zaborem niemieckim, Łaszewski bronił polskich patriotów, zaangażowanych w działalność społeczno – polityczną przed niemieckimi sądami. Po włączeniu Pomorza do Polski odegrał niekwestionowaną rolę w odbudowie polskiej administracji na tym terenie. Został bowiem pierwszym wojewodą pomorskim w historii II RP.
Stefan Łaszewski pochodził z rodziny ziemiańskiej. Urodził się 8 I 1862 r. we wsi Brąchnówko w powiecie toruńskim (w ob. województwie kujawsko – pomorskim, w gminie Chełmża). Jego rodzicami byli Julian i Emilia, z domu Prądzyńska. Julian Łaszewski zapisał się w historii powiatu jako działacz społeczno – polityczny; został dwukrotnie wybrany posłem do sejmu pruskiego.
Stefan początkowo kształcił się w domu, następnie uczęszczał do Collegium Marianum w Pelplinie. Maturę zdał w gimnazjum w Chełmnie. Tam w latach 1879 – 82 należał do tajnego Towarzystwa Filomatów (pełnił w nim funkcję prezesa), którego członkowie stawiali sobie za cel samokształcenie w zakresie polskiej literatury i historii. Działalność tego typu kółek samokształceniowych zwalczana była przez władze niemieckie.
Po ukończeniu gimnazjum Łaszewski podjął studia prawnicze najpierw we Wrocławiu, gdzie należał do Towarzystwa Literacko – Słowiańskiego. Następnie studiował w Berlinie. Tam też odbył praktykę sądową. W 1886 r. w Lipsku uzyskał doktorat z prawa cywilnego i kanonicznego.
Sześć lat później zamieszkał na stałe w Grudziądzu, gdzie wraz z Kazimierzem Wysockim otworzył kancelarię adwokacką. Jako prawnik zyskał szybko popularność wśród swych rodaków. Bowiem – jak wspomniałam we wstępnie – bronił polskich działaczy prześladowanych przez władze niemieckie np. członków Towarzystwa Naukowego w Toruniu oraz publicystów związanych z „Gazetą Grudziądzką”.
Mieszkając w Grudziądzu sam włączył się w działalność społeczną. Należał do takich organizacji, jak Towarzystwo Przemysłowców Polskich, Bank Ludowy, Towarzystwo Czytelni Ludowych. Przyczynił się do utworzenia w tym mieście siedziby lokalnych polskich towarzystw, nazwanej Bazarem. Został prezesem Towarzystwa Pomocy Naukowej dla Młodzieży Prus Zachodnich oraz członkiem Towarzystwa Naukowego w Toruniu.
W 1912 r. Łaszewski uczestniczył w Gdańsku w zebraniu założycielskim Towarzystwa Młodokaszubów, które powstało z inicjatywy lekarza, zarazem działacza kaszubskiego, Aleksandra Majkowskiego. Należał też do Towarzystwa Przyjaciół Kaszub w Sopocie; był członkiem jego zarządu.
W 1898 r. założył rodzinę: ożenił się z Anatolią Wolszlegier, z którą miał syna Stefana, również prawnika. W 1912 r. został posłem do Parlamentu Rzeszy, czyli Reichstagu z okręgu Kartuzy – Puck – Wejherowo; w latach 1917 – 18 pełnił w nim funkcję wiceprezesa Koła Polskiego. W tym samym czasie był członkiem Rady Narodowej oraz Komitetu Międzypartyjnego w Poznaniu.
Na początku grudnia 1918 r. Stefan Łaszewski uczestniczył w obradach Polskiego Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu, którego był wicemarszałkiem. Podczas obrad wybrano go na członka Naczelnej Rady Ludowej (oraz na jednego z sześciu jej komisarzy), uznanej odtąd za legalną władzę polską. Komisariat NRL (utworzony 6 XII 1918 r.) pełnił funkcję niezwykle ważnego organu wykonawczego na tym terenie, do czasu utworzenia 1 VIII 1919 r. Ministerstwa byłej Dzielnicy Pruskiej. W „Encyklopedii Gdańskiej” przeczytamy na ten temat: „Komisariat zarządzał całością polskiego ruchu narodowego, skupionego w powiatowych Polskich Radach Ludowych”.
Jednocześnie powołano w Gdańsku Podkomisariat NRL na Prusy Zachodnie, Warmię i Mazury, którym również kierował Stefan Łaszewski. Jak czytamy w „Encyklopedii Gdańskiej” „Podkomisariat kierował między innymi walką o język polski w szkolnictwie, kontrolą NRL nad administracją pruską, ochroną majątku narodowego przed wywózką do Niemiec, przygotowywaniem kadry urzędniczej i nauczycielskiej oraz przeciwdziałaniem propagandzie Niemców, starających się o pozostanie Prus Zachodnich w granicach Niemiec; dokumentował polskość Pomorza Wschodniego wobec decydentów w Wersalu (…)”. Na stanowiska wicekomisarzy Podkomisariatu powołano: gdańskiego lekarza, dr. Józefa Wybickiego oraz prawnika, jednocześnie znanego gdańskiego działacza, Franciszka Kręckiego.
7 II 1919 r. na mocy dekretu Naczelnika Państwa, Józefa Piłsudskiego, Łaszewski został posłem na Sejm Ustawodawczy. W sierpniu tegoż roku został delegatem Ministerstwa byłej Dzielnicy Pruskiej. Do jego zadań należało prowadzenie pertraktacji z władzami niemieckimi w Toruniu, Gdańsku i Berlinie w sprawie wdrożenia postanowień Traktatu Wersalskiego.
Dwa miesiące później mianowano go na stanowisko wojewody pomorskiego z rangą podsekretarza stanu. Początkowo urzędował w Poznaniu, dopiero po paru miesiącach przeniósł się do Torunia. Zorganizował Pomorski Urząd Wojewódzki i utworzył podstawy polskiej administracji na terenie województwa pomorskiego.
Po wkroczeniu 18 I 1920 r. polskiego wojska do Torunia siedziba Urzędu Wojewódzkiego została przeniesiona do tego miasta, które stało się wówczas stolicą województwa pomorskiego. Stefan Łaszewski został tam wprowadzony na urząd wojewody przez Ministra byłej Dzielnicy Pruskiej, Władysława Seydę. Jako wojewoda pomorski, Łaszewski zabiegał m.in. o poprawę warunków bytowych ludności poprzez walkę z bezrobociem.
W lipcu tegoż roku – pod naciskiem Narodowej Partii Robotniczej (najsilniejszego wtedy stronnictwa politycznego na Pomorzu) – ustąpił ze stanowiska wojewody. Zastąpił go Jan Brejski, jeden z liderów NPR, dziennikarz, wydawca, poseł na Sejm Ustawodawczy II RP.
Stefan Łaszewski po złożeniu dymisji został najpierw sędzią Sądu Najwyższego, a następnie prezesem Najwyższego Trybunału Administracyjnego. W 1922 r. został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, a rok później – Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł nagle w Warszawie 22 III 1924 r. Został pochowany na cmentarzu w Pelplinie.
3 V 1925 r. przed gmachem ówczesnego Urzędu Wojewódzkiego (dziś Collegium Maius Uniwersytetu Mikołaja Kopernika) w Toruniu został odsłonięty jego pomnik.
W 2019 r. został patronem sali konferencyjnej w gmachu Urzędu Marszałkowskiego w Toruniu.
Wspomnienie o Stefanie Łaszewskim napisałam na podstawie:
- Wikipedii
- „Encyklopedii Gdańskiej”
- toruntour.pl
