Piewca Gdańska

0 Comments gomulicki, literatura, powieść Maria 18 czerwca 2016

Pisarzem, poetą, eseistą, badaczem historii Warszawy, który w XIX w. kilkakrotnie gościł w Gdańsku, był Wiktor Gomulicki.

Przyszły literat urodził się w Ostrołęce 17.X.1848 r. Był synem geometry. Dzieciństwo spędził w Pułtusku (w latach 1854-64), gdzie rozpoczął edukację. Uczęszczał tam do gimnazjum przy klasztorze OO. Benedyktynów. Od 1864 r. mieszkał w Warszawie, gdzie skończył gimnazjum, a następnie podjął studia w Szkole Głównej (w latach 1866-69). W tamtym czasie zadebiutował jako poeta na łamach „Tygodnika Ilustrowanego”. Zrezygnował z dalszej nauki po przekształceniu Szkoły Głównej w rosyjski uniwersytet.

Poświęcił się wówczas pracy dziennikarskiej. Podjął pracę redakcji „Kuriera Warszawskiego” (tam pracował w latach 1873-1874 i 1887-1889) , w latach 1875-1888 w redakcji „Kuriera Codziennego”, w 1874 roku redagował „Muchę”, w 1881 roku „Kolce”, w latach 1889-1890 „Tygodnik Powszechny”, współpracował z takimi czasopismami jak „Prawda”, „Świt”, „Kraj”.

W 1877 r. po raz pierwszy gościł w Gdańsku jeszcze będąc kawalerem. Zamieszkał wtedy w hotelu „Zum Kronprintzen” przy ul. Ogarnej 96. Zwiedzał wówczas również Oliwę i Sopot.

Swoje wspomnienia z pobytu w nadmotławskim grodzie zawarł w artykule pt. „Wspomnienia z podróży”, który zamieścił „Kurierze codziennym” w 1878 r.

Drugi raz gościł w Gdańsku w 1884r. z pierwszą żoną Marią (z domu Humięcką).

Po raz trzeci przyjechał do Gdańska z dziewięcioletnim synem Romanem w październiku 1894r., a po raz czwarty i za razem ostatni – z drugą żoną, Leokadią (z domu Życińską).

W 1896 r. napisał poemat dygresyjny pt. „Pieśń o Gdańsku”, który zbudowany jest z sześciowersowych rymowanych strof (tzw. sestyn). Zawarł w nim swoje wrażenia ze wszystkich pobytów w Gdańsku. Oparł się na swych wspomnieniach z wędrówek po grodzie nad Motławą. Językiem poetyckim (częste są w tym utworze wyrazy dźwiękonaśladowcze) opisał w nim różne ważne gdańskie budowle, na przykład Ratusz, kościół Mariacki, most Zielony, spichrze. Wskazywał na związki portowego miasta z Rzeczpospolitą (pisząc chociażby o figurze króla Zygmunta Augusta na ratuszowej wieży: „U szczytu jasny punkt migota; To Zygmunt >Święty< jak mówią prości”), uczynił aluzję do utworu Klonowicza pt.”Flis”, wspominając flisaków, którzy tu, nad Motławą kończyli swój spław wiślany: „Gdyś na Zielonym stanął moście, gdzie Acernowej był kres jazdy” (jest to aluzja do zlatynizowanej formy nazwiska Klonowicza, bowiem „acer” to łacińska forma nazwy drzewa, klonu). Napomykał o procesie germanizacji. Wielokrotnie porównywał gród nad Motławą do Wenecji.

Utwór ten został opublikowany w „Dzienniku Poznańskim”. W 1900 r. został wydany w osobnym tomiku w Warszawie (po wprowadzeniu przez autora poprawek), a w 1919 r. – wraz z objaśnieniami autora – w Poznaniu. Ten ostatni tekst wydało Wydawnictwo Morskie w 1978 r. wraz z przedmową syna poety, prof. Juliusza Wiktora Gomulickiego (17.X.1909r.-8.VII.2006r.), edytora i eseisty.

W przypadku „Pieśni o Gdańsku” wzorem dla Gomulickiego był utwór Juliusza Słowackiego pt.”Podróż na Wschód”.

Wiktor Gomulicki osiągnął dojrzałość pisarską w latach osiemdziesiątych XIX w. W tamtym czasie wydał obszerne zbiory swych wierszy pt.”Poezje” (w latach 1882 i 1886). Późniejsze zbiory utworów poetyckich ,to: „Nowe pieśni” (1896r.),”Wybór Wierszy” (1900r.),”Światła” 1919r. Swoje utwory podpisywał pseudonimem „Fantazy”.

Alina Brodzka pisze w ten sposób: „I w tej dziedzinie poezji popowstaniowej zdarzały się zjawiska ujmujące wdziękiem poetycznych obserwacji, ciekawym plebejskim pejzażem miasta, odkrywczością lirycznych portretów – zwłaszcza w utworach Gomulickiego.(…) W tamtej epoce dominował model literackiej liryki pieśniowej (…). Rodowód tej liryki wiązał się z odmienną tradycją kulturową, z poezją sentymentalną. W Polsce ongiś, w zaściankach, w zasobnych dworach, przenikała się ona z chłopską pieśnią. Dalsze losy odcięły ją od wiejskiego folkloru, zawiodły do mieszczańskich saloników i ówczesnej miejskiej cyganerii, uczyniły instrumentem ich doświadczeń i emocji.”

Z najlepszym rezultatem Wiktor Gomulicki wypowiadał się w krótkich formach np. sonetach, z przewagą elementów opisowo-narracyjnych. Posługiwał się stylem zwięzłym, powściągliwym i precyzyjnym.

W jego wierszach przewijał się temat ludzkiej biedy; poeta protestował przeciwko nienawiści i nietolerancji. Polemizował z tymi autorami, którzy wypowiadali się w swych utworach z optymizmem na temat harmonii i „mądrości społecznej budowy”.

O nędzy, niedostatku pisze np. w zbiorze pt.”Życie w obrazach”(1887r.).

W utworach Gomulickiego częstym motywem było miasto, zwłaszcza Warszawa, ale też niejednokrotnie rodzinna Ostrołęka i Pułtusk. Można w nich dostrzec fascynację nowoczesnością, postępem. Równolegle pojawia się w nich przywiązanie do pamiątek po przeszłości , tego miasta, do jego historii.

Pierwszym utworem, w którym przewija się tematyka dotycząca Warszawy jest opowiadanie pt.”Cudna mieszczka” (1891), a kolejnym historyczna powieść mieszczańska pt.”Miecz i łokieć”, w której dał się poznać jako „piewca Warszawy dawnej i staroświeckiej, skromnego piękna jej budowli i zacności jej mieszkańców” (Henryk Markiewicz, „Literatura pozytywizmu”). Jest to jedna z nielicznych w tej epoce historycznych powieści mieszczańskich. Jej akcja toczy się w stolicy, w czasach Zygmunta III Wazy. Gomulicki długo przygotowywał się do napisania tej powieści. Była to praca żmudna i mozolna.

W utworze tym polemizował z tradycją sienkiewiczowską; całą sympatię skupił na przedstawicielach mieszczaństwa (obdarzając ich pozytywnymi cechami charakteru), zaś szlachcie przypisał cechy negatywne.

Warto wspomnieć jeszcze o powieści dla młodzieży pt. „Wspomnienie niebieskiego mundurka”, w której zawarł wątki biograficzne z czasów nauki w gimnazjum w Pułtusku. Drugą książką napisaną dla młodych czytelników była powieść pt.”Niedziela Romcia”.

Pisał także nowele np. wydane w zbiorach „Róże i osty” (1888 r.) , „Zielony kajet” (1896r.),”Pokłosie”(1913r.). Ten ostatni zbiór uwieńczył trzydziestolecie pracy literackiej Wiktora Gomulickiego.

W odpowiedzi na wydarzenia rewolucji 1905 r. Gomulicki wydał cykl wierszy pt.”Biały sztandar”(1907r.), w którym zawarł hasła pojednania i solidarności narodowej.

W latach 1903-1904 w tygodnikach warszawskich publikował fragmenty powieści pt.”Ciury” (o warszawskim środowisku literackim drugiej połowy XIX w.), która została wydana w formie książkowej w 1904r. we Lwowie, a w 1907r. w Warszawie.

W 1909r. napisał powieść historyczną pt. „Siódme amen Imci pana Mokrzeckiego”, w której nawiązał do tradycji gawędy szlacheckiej; a w 1910r. „Car-widmo”- utwór w stylu romantycznej prozy poetyckiej.

W twórczości Gomulickiego znajdują się też wspomnienia z podróży -„Obrazki weneckie” z 1896r.

W 1893 Wiktor Gomulicki otrzymał od belgijskiej Akademii Sztuk, Umiejętności i Literatury medal pierwszej klasy i dyplom honorowy.

W 1911r. został skazany na rok twierdzy za napisanie przedmowy do opowiadania Adama Mickiewicza (kary nie odbył dzięki amnestii dla przestępców politycznych).

W 1918 r. otrzymał nagrodę literacką im. Elizy Orzeszkowej.

Zmarł w wieku 70 lat,14.II.1919r., został pochowany na cmentarzu Powązki w Warszawie.

Tak, jak wspominałam, jego syn – Juliusz Wiktor Gomulicki (1909-2006) – był znanym historykiem literatury , eseistą i edytorem, natomiast prawnuk Maurycy Gomulicki jest cenionym grafikiem i fotografem.

W sześćdziesiątą rocznicę śmierci Wiktora Gomulickiego,3.X.1979 r. zorganizowano w Pułtusku sesję popularnonaukową. Zostały wygłoszone dwa referaty: „Nieznany Pułtusk Wiktora Gomulickiego” (dotyczył tekstów Wiktora Gomulickiego poświęconych jego rodzinnemu miastu), autorstwa jego syna, Juliusza Gomulickiego i drugi pt. „Wiktor Gomulicki-poeta nieznany, autorstwa Romana Taborskiego. Tego dnia odsłonięto tablicę pamiątkową na domu przy rynku w Pułtusku (adres ul.Rynek 37,niedaleko zamku biskupiego), w którym mieszkała rodzina Gomulickich.

W 1998r. zorganizowano kolejną sesję naukową w Pułtusku, poświęconą temu pisarzowi, w 150-lecie jego urodzin i 80-lecie jego śmierci.

Wiktor Gomulicki jest patronem różnych instytucji: szkół ,np. Szkoły Podstawowej nr 168 w Warszawie, Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Ostrołęce.

Od kilku lat odbywa się w Pułtusku Ogólnopolski Konkurs Jednego Wiersza im. Wiktora Gomulickiego o Laur Błękitnej Narwi, skierowany do twórców nieprofesjonalnych. Patronują mu Burmistrz Miasta Pułtuska i Starosta Pułtuski.

W 2012 r. została wydana przez Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, biografia Wiktora Gomulickiego p.”Wiktor Gomulicki znany i nieznany”. Autorami są Andrzej Stoff i Bogdan Burdziej.

W różnych miastach są ulice, którym patronuje Wiktor Gomulicki, również w Gdańsku. W Pułtusku znajduje się pomnik upamiętniający poetę; nadano też jego imię tamtejszemu parkowi.