Pochówki gdańskich kalwinów przy kościele śś. Piotra i Pawła

W tym tygodniu rozpoczęto badania archeologiczne przy kościele śś. Piotra i Pawła w Gdańsku. Od XIV do początków XIX wieku w miejscu dzisiejszego Zaułka Ormiańskiego funkcjonował przykościelny cmentarz.

Na głębokości około metra poniżej poziomu ulicy archeolodzy z firmy Dantiscum odkryli pierwsze pochówki. Do tej pory zadokumentowali i ekshumowali szczątki 12 osób. Robert Krzywdziński, kierownik badań, wiąże je z najmłodszą fazą użytkowania cmentarza (XVIII wiek- początek XIX wieku) i spodziewa się w niższych warstwach odkrycia starszych grobów, być może z nawet z okresu XIV wieku.

Ciekawostką jest odkrycie trzech pochówków, gdzie zmarłym włożono w usta po miedzianej monecie. Niestety, stan zachowania numizmatów nie pozwala na ustalenie, z jakimi monetami mamy do czynienia.

Wykopaliska będą trwały prawdopodobnie do końca sierpnia.

Monety dla zmarłych
W Europie monety wkładano zmarłym do ust od czasów starożytnych Greków jako przepustkę dla Charona, przewoźnika dusz przez rzekę Styks do krainy zmarłych. Wraz z ekspansją cesarstwa rzymskiego zwyczaj ten dotarł do innych ludów europejskich. Z czasem bogowie zmienili się na germańskich, słowiańskich czy bałtyjskich, a i niejednokrotnie sama idea nabierała nowych magicznych znaczeń. Przyjęcie chrześcijaństwa, które rygorystycznie zwalczało przejawy pogaństwa, a wszystkie dary grobowe były za takie uważane, spowodowało zanik tej tradycji. Jednak nigdy do końca nie udało jej się zwalczyć, odradzała się lokalnie pod różnymi postaciami, np. w XIX wieku na Kaszubach praktykowano zwyczaj wkładania niektórym zmarłym do ust miedzianej monety, by nie stali się upiorami.

Monet, które znaleziono przy zmarłych, nie można łączyć z wyznawaną religią (kalwinizmem), lecz z jakimś przesądem, niewykluczone, że lokalnym, którego znaczenia dzisiaj nie jesteśmy w stanie odtworzyć.

Kościół i cmentarz
Kościół śś. Piotra i Pawła powstał pod koniec XIV wieku jako filia kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. W 1454 roku stał się kościołem parafialnym dla Starego Przedmieścia. W 1557 roku przeszedł w ręce luteran, a w 1590 roku kalwinów i wkrótce staje się ich główną świątynią. W 1822 roku został wydzierżawiony i dodatkowo pełnił funkcję ewangelickiego kościoła garnizonowego. Zniszczony w trakcie zdobywania Gdańska pod koniec II Wojny Światowej, w 1958 roku jego ruiny przekazano Kościołowi  Katolickiemu.

Cmentarz powstał w tym samym czasie co kościół i przeznaczony był oczywiście dla katolików. Po zmianach wywołanych reformacją początkowo służył luteranom, by ostatecznie zostać cmentarzem kalwińskim. W 1807 roku był opisany jako przepełniony, niedługo później został zamknięty.

Cmentarz przy kościele śś. Piotra i Pawła

Dokumentacja pochówku

źródła:

• S. Bogdanowicz, Kościół św. Piotra i Pawła w Gdańsku, Gdańsk, 1993.
• A. Bursche, Moneta w wierzeniach, zwyczajach i przesądach. Gazeta Biskupińska 1998, nr 2.
• J. Samp, Pieniądz magiczny w kaszubskich wierzeniach na temat zmarłych [w:] Pieniądz w literaturze i teatrze, red. J. Bachórz, Gdańsk, 2000.
• K. Wachowski. Obol zmarłych na Śląsku i w Małopolsce we wczesnym średniowieczu, Przegląd Archeologiczny, vol. 39, 1992.
• Gedanopedia