The Dish znajduje się 20 km od miasteczka Parkes w Nowej Południowej Walii w Australii. 64 metrowa czasza góruje na polami pszenicy. Został wybudowany w 1961 roku przez niemiecką firmę Maschinenfabric Augsburg Nürnberg (MAN) jako najnowocześniejszy w tamtym czasie radioteleskop na świecie. Obok stoją dwa zdecydowanie mniejsze radioteleskopy, razem tworząc obserwatorium astronomiczne.
Przy wjeździe wita nas napis: „Pozwól nam słyszeć szepty z przestrzeni” (wsłuchać się w szepty z przestrzeni) oraz zakaz używania komórek.
Radioteleskop wykorzystuje fale radiowe. Najsłynniejszym obecnie jest radioteleskop w Arecibo, 305 m średnicy. Największy w Europie znajduje się w Effelsberg w Niemczech – 100 m. Większość radioteleskopów ma 25 m średnicy. Ale obecnie odchodzi się od zwiększania średnicy czaszy na rzecz łączenia mniejszych w większe układy, dzięki czemu wzrasta ich czułość. Parkes podlega pod CSIRO – Commonwealth Scientific and Industrial Research Organisation – instytucję naukową kontrolowaną przez rząd.
W uproszczeniu radioteleskop działa w ten sposób, że paraboliczna czasza zbiera fale radiowe i ogniskuje je w kabinie na trzech nóżkach (kabina ogniska pierwotnego, promiennik – taka sześcianikopodobna bryła nad czaszą). Tam zamieniane są na sygnały elektryczne.
Dish odbiera fale od długości od 7 mm do 4 m. Przeczesuje niebo dzień i noc, zatrzymując się tylko, gdy prędkość wiatru przekracza 35 km/godz. Tylko odbiera sygnały, nie wysyła ich. Część obracająca się nie jest przymocowana do wieżyczki, ale „siedzi” na niej. Każdego roku korzysta z niego ok. 300 obserwatorów, w tym 40% z zagranicy. Ma wysokość 58 m. Sama czasza waży więcej niż 2 Boeingi 747 i potrzebuje 15 minut, by zakreślić 360 stopni.
Lista osiągnięć The Dish jest imponująca. Najważniejsze:
1962 r. – bierze udział w programie Mariner 2 (na Wenus); odkrywa pole magnetyczne Ziemi i tym samym pierwsze pole magnetyczne w kosmosie
1963 r. – ustala pozycję kwazaru 3C 273 w gwiazdozbiorze Panny – pierwszy obiekt zinterpretowany jako kwazar, który niejako zapoczątkował klasę tych obiektów
1968 r. – identyfikuje sygnały z pulsarów, dosłownie kilka tygodni po odkryciu pierwszego pulsara przez Jocelyn Bell Burnell w Wielkiej Brytanii
1969 r. – układa mapę Drogi Mlecznej – rozmieszczenie wodoru w ramionach galaktyki oraz bierze udział w pionierskim projekcie VLBI razem z radioteleskopem z Owens Valley w Kaliforni (VLBI – interferometria wielkobazowa polegająca na zbieraniu danych przez niezależne od siebie radioteleskopy, które to dane są zapisywane razem z dokładnym czasem obserwacji); w tym też roku transmituje lądowanie Apollo 11 na Księżycu
1971 r. – odkrywa molekułę HCHS w przestrzeni międzygwiezdnej (zaraz po USA) czyli tioaldehyd mrówkowy – związek organiczny, oraz kolejne kwazary na nowych częstotliwościach
1972 r. – bierze udział w pierwszym projekcie VLBI Półkuli Południowej
1973 r. – odkrywa strumień wodoru wydobywający się z Obłoków Magellana
Ogólnie w latach 70-tych jest stacją odbiorczą dla misji Apollo 12, 14, 15 i 17 oraz pomaga w ratowaniu misji Apollo 13.
1982 r. – odkrywa najbardziej odległego wówczas kwazara PKS 2000-330 w gwiazdozbiorze Strzelca oraz pierwszego pulsara poza naszą galaktyką – w Wielkim Obłoku Magellana
1986 r. – odbiera sygnały Voyager 2 przelatującego obok Urana oraz sondy Giotto badającej kometę Halleya
1989 r. – odbiera sygnały Voyager 2 mijającego Neptuna
1991 r. – odkrywa niewiarygodnie szybko rotujące pulsary w gromadzie kulistej Tukan 47 i w tym samym roku wraz z innymi teleskopami bierze udział w projekcie Pierścień Einsteina, tj. odkrywa pierwszą soczewkę grawitacyjną PKS 1830-211 przewidzianą przez Einsteina w ogólnej teorii względności (grawitacja jednego obiektu zakrzywia światło innego położonego za nim) – odkrycie ostatecznie potwierdzone w 1998 r. przez teleskop Hubble’a
1994 r. – obserwuje wzajemne oddziaływania pulsara B1259-63 i jego towarzyszki gwiazdy SS2883, które to powoduje spowolnienie obrotu pulsara
1995 r. – bierze udział jako pierwszy radioteleskop w programie SETI przeszukując przez 6 miesięcy 200 gwiazd (projekt Phoenix, który działał do 2004 roku, przeszukał 800 najbliższych nam gwiazd i nie znalazł sygnałów inteligentnej cywilizacji); w tym samym roku przyłącza się do eksperymentu LUNASKA próbując wychwycić neutrina i powtarza to w roku 2011
1996/7 – współpracuje z NASA przy sondzie Galileo wystrzelonej w celu zbadania Jowisza
1997 r. – odkrywa pulsara Vela jako pozostałość po wybuchu supernowej (w technice VLBI) oraz wprowadza 'multibeam receiver system’, który pozwala zbierać detektory w 13 wiązek. System pozwala odkryć rozłożenie masy we Wszechświecie bez opierania się o obecność lub nieobecność gwiazd
1998 – 2003 r. – odkrywa jeszcze jedno ramię naszej galaktyki
1999 r. – odkrywa pulsara J2144-3933, który obraca się raz na 8 sekund – najdłuższy obrót wśród pulsarów (dokładnie 8,51 s)
2001 r. – odkrywa układ podwójny – pulsar i towarzyszka 11 razy masywniejsza od Słońca (najbardziej masywna z wszystkich gwiazd-towarzyszek); bierze udział w eksperymencie potwierdzającym ogólną teorię względności Einsteina
2002 r. – razem z HST odkrywa po raz pierwszy układ binarny, w którym grawitacja pulsara deformuje towarzyszącą gwiazdę na kształt łzy – pulsar J1740-5340
2003 r. – odkrywa pierwszy system podwójnych pulsarów, który umożliwia dalsze potwierdzanie teorii Einsteina (efektów relatywistycznych), pulsary obiegają siebie w ciągu 2,4 godziny z prędkością miliona kilometrów na godzinę
2005 r. – wraz z innymi teleskopami odbiera sygnały z próbnika Huygens wchodzącego w atmosferę Tytana, księżyca Saturna
2006 r. – odkrywa typ pulsara, który potrafi „wyłączyć się” na długi okres czasu
2008 r. – odkrywa, że przez naszą galaktykę przechodzi strumień gazu z Obłoków Magellana, miejsce kontaktu jest w okolicach Krzyża Południa
2009 r. – razem z USA i Holandią odkrywa pulsara obracającego się 600 razy na sekundę
2010 r. – bierze udział w ważeniu planet
The Dish jest ikoną australijskiej nauki i z projektów tam przeprowadzanych spokojnie korzysta NASA. Jest to ciągle jeden z wiodących radioteleskopów na świecie, systematycznie udoskonalany i obecnie 10 000 razy czulszy niż w momencie powstania. Jest najbardziej znany z lądowania człowieka na Księżycu, ale ponad połowa odkrytych pulsarów została odkryta tutaj (czyli około 1000) – 900 odkryły wszystkie pozostałe radioteleskopy na świecie razem wzięte!
W kompleksie można również obejrzeć zegar słoneczny ku czci Johna Gatenby Boltona – twórcy radioteleskopu. Jest także nieduża wystawa i jest sklep.
Ten wpis powstał z okazji kolejnej rocznicy lądowania Apollo 11 na Księżycu. I jeśli pamiętacie tę transmisję, to pamiętajcie również, że było to możliwe dzięki temu australijskiemu teleskopowi.
