1 kwietnia 2021 r. budynek szkolny przy ul. Śluza 3 na Dolnym Mieście został wpisany przez Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków do rejestru zabytków nieruchomych. Wpisem jest objęty budynek w obrysie murów zewnętrznych wraz ze schodami zewnętrznymi.
Budynek został zbudowany jako szkoła rejonowa dla chłopców w 1901 r. w eklektycznym stylu Rundbogenstil (arkadowym okrągłołukowym) z elementami neoromańskimi i neogotyckimi. Jej powstanie było wynikiem reform niemieckiego szkolnictwa elementarnego XIX w. Z inicjatywy nadburmistrza Leopolda von Wintera 28 kwietnia 1884 r. Rada Miejska w Gdańsku podjęła uchwałę o przekształceniu miejskich 2-letnich szkół elementarnych w szkoły 4-letnie powszechne, osobne dla chłopców i dziewcząt. Z końcem XIX w. szkoły te przekształcono w 7-letnie szkoły powszechne, zwane szkołami rejonowymi. Szkoły były przestronne, posiadały dobrze skomunikowane korytarze, duże okna, dobrze oświetlone klasy. Było w nich miejsce na tematyczne pracownie, aule, sale gimnastyczne, łaźnie, ogrody przyszkolne. Gmach przy ul. Śluza 3 ilustruje reformy pruskiego i gdańskiego szkolnictwa oraz jest świadkiem zmian urbanizacyjnych Dolnego Miasta.
Po niwelacji kanałów Dolne Miasto zostało na nowo zagospodarowane, a nowa szkoła powstała w sąsiedztwie starej (z połowy XIX w.) należącej numerycznie do ulicy Wróbla i z czasem przeznaczonej dla dziewcząt. Obie szkoły znajdowały się w narożnikach kwartału Jałmużnicza-Śluza-Wróbla-Toruńska i połączone były wspólnym dziedzińcem. W 1906 r. naprzeciwko wybudowano łaźnię. Szkoła dla dziewcząt nie przetrwała wojny, natomiast dla chłopców nie doznała większych uszkodzeń i po wojnie podjęła funkcje edukacyjne.
Usytuowanie starej szkoły na Planie Buhsego 1866-69 – Sperlingsgasse 1-2 (obecnie Wróbla), nowa szkoła znalazła swoje miejsce przy Schleusengasse 3 (ul. Śluzy 3).
Jest to okazały gmach z pięknej, ciemnoczerwonej cegły o reprezentacyjnej formie, charakterystycznej dla nowego pruskiego budownictwa szkolnego. Posiada dwie różne elewacje frontowe wzdłuż Jałmużniczej i Śluzy, Ściany i stropy są ceglane, więźba drewniana, schody betonowe, posadzki lastrykowe i terakotowe, podłogi z desek, stolarka drzwiowa drewniana, okienna wymieniona na PCV z zachowaniem dawnych podziałów, pokrycie dachu z ceramicznej dachówki nowe, ale na wzór historycznego, ryzality od strony wschodniej i zachodniej.
Bryła szkoły jest pięciokondygnacyjna, w tym piwnice i poddasze, rozczłonkowana, nakryta wielospadowymi dachami, z bardzo ciekawym rozwiązaniem w narożniku północnym nad wejściem głównym i w ten sposób go akcentującym.
Na budynku znajdziemy wiele ceglanych kształtek, częściowo glazurowanych. Wysokie piwnice stanowią część cokołową, wyraźnie wyodrębnioną poprzez biegnący nad nią gzyms. Kondygnacje również oddzielone są gzymsami.
Wielką ozdobą szkoły są neoromański portal i rozmieszczone w ukośnych liniach małe okienka głównej klatki schodowej. Drzwi wejściowe są bogato zdobione rozbudowanymi okuciami.
Budynek ma dwie klatki schodowe: główną i boczną od wschodu. Korytarze są oświetlone dużymi oknami. Na każdym piętrze zaprojektowano pięć klas i pokój nauczycielski, pokój dyrekcyjny na parterze, a w piwnicach szatnie. W szkołach pruskich aule projektowano na wyższych piętrach. Stanowiły one główny akcent kompozycyjny. W tym przypadku aulę umieszczono na poddaszu. Wnętrza szkoły są starannie wykończone Przed budynkiem leżała dwubarwna mozaika z datą powstania szkoły, jednak w 2014 r. mozaikę przełożono, odwracając jej kolorystykę i tym samym bezmyślnie niszcząc oryginał. Na poniższym zestawieniu oryginał znajduje się po lewej stronie.
PWKZ wpisując budynek do rejestru wziął pod uwagę autentyzm historycznej substancji budynku, wygląd wewnętrzny – rozkład pomieszczeń i układ komunikacyjny, wygląd korytarzy i klatek schodowych, kształt auli w poddaszu, historyczne elementy wykończenia wnętrz (schody z balustradami, stolarka drzwiowa, posadzki, podłogi i parapety). Zarówno stylistyka, jak i dawna funkcja, są wyraźne i czytelne w zachowanej formie architektonicznej. Wśród elementów, które się nie zachowały, należy wymienić stolarkę okienną, pojedyncze drzwi, wtórne przegrodzenie sal lekcyjnych i dekorację auli. Jednak mimo tego gmach szkolny cechują wysokie walory historyczne, artystyczne i naukowe.
Szkoła jest przykładem historyzującej stylistyki, jej monumentalizm dodawał powagi mieszczącej się w niej instytucji, wyrażał jej trwałość i splendor. Całość (wraz z funkcjonalnymi wnętrzami) jest przemyślaną kompozycją wyrażającą kunszt ówczesnego rzemiosła i świadczącą o tożsamości regionu. Dlatego, jak czytamy w sentencji wpisu, jest dobrem wspólnym, które należy chronić.
opracowała: Anna Pisarska-Umańska
