Kanały wodne dzielą się na żeglowne i energetyczne. Kanały energetyczne były budowane przede wszystkim po to, żeby na ich końcu uzyskać spadek wody, która potem napędzała różne urządzenia hydrotechniczne.
Wspomniany spadek (różnica pomiędzy wodą górną i dolną) to wspólna cecha trzech historycznych kanałów w naszej okolicy (patrz mapka).
Są to :
- Kanał Raduni
- Kanał rzeki Kłodawy
- Kanał Raduni w Kolbudach
Kanał Raduni
Kanał Raduni (1338 r.) z Pruszcza do Gdańska ma długość 13.5 km. Jego wody wprawiały w ruch osiemnaście olbrzymich kół młyńskich Wielkiego Młyna. Działał w latach 1350 – 1945. Średnica kół pięć metrów. Spadek wody 4,2 metra. Ponadto kanał był źródłem wody pitnej dla aglomeracji gdańskiej oraz zasilał fosy.
Kanał Rzeki Kłodawy
Kanał rzeki Kłodawy z 1340 r. to ziemny akwedukt poprowadzony od Łęgowa do ujścia do Motławy w Grabinach Zameczku. Jego długość wynosi ok. 5 km. Obecnie wody kanału spadają do Motławy z półtorametrowego (1,5 m) progu – od strony zachodniej. Natomiast w 1340 r. Krzyżacy oprócz kanału zbudowali także drewniany akwedukt. Jego zadaniem było przerzucenie wód Kłodawy nad rzeką Motławą, na jej wschodni brzeg. Dalej trafiały do zamkowej fosy oraz pobliskiego młyna. Półtorametrowy spadek wody zapewniał jego wydajną pracę. Po opuszczeniu młyna Kłodawa uchodziła do Motławy, od strony wschodniej. Akwedukt funkcjonował do około 1900 roku (według niektórych źródeł). Potem wody Kłodawy poprowadzone zostały na drugi brzeg Motławy pod jej dnem za pomocą syfonu. Taki układ trwał do 2002 roku. Do tego roku działał również młyn.
Kanał Raduni w Kolbudach
Kanał Raduni w Kolbudach (derywacyjny) z 1925 roku prowadzi wodę od Jazu Kolbudy do Zbiornika Kolbudy II i ma długość 1350 metrów. Właśnie na jazie następuje rozrząd wód rzeki Raduni. Niewielka część (kilka procent) trafia do starego koryta rzeki, a największa (ponad 90%) trafia do kanału i następnie napełnia zbiornik wodny. Dalej, od zbiornika do elektrowni wodnej „Bielkowo”, woda płynie rurociągiem o długości 1560 metrów. Spadek wody w elektrowni wynosi 44,8 metra, a jej moc to 7200 kW. Jest największa ze wszystkich dziewięciu elektrowni wodnych na Raduni.
Oczywiście, najbardziej znany jest Kanał Raduni z Pruszcza do Gdańska. Pierwotne funkcje już zatracił, ale za to stał się wielką atrakcją turystyczną. Olbrzymim zainteresowaniem cieszą się ciągi pieszo – rowerowe na wałach kanału.
Kanał Kłodawy również nie pełni dawnej funkcji. Ma jednak nieodkryty, duży potencjał turystyczny. Jadąc wzdłuż kanału rowerowym Szlakiem Kłodawskim, zielonym – mamy okazję podziwiać osobliwy krajobraz Żuław Gdańskich. Pierwszy odcinek z Grabin Zameczek do Pruszcza według mojego pomysłu, powstał w 2016 roku. W następnym roku został przedłużony (patrz mapka).
Kanał w Kolbudach niezmiennie od 1925 roku do dziś, jest bardzo ważnym składnikiem hydrowęzła „Bielkowo”. Polecam trasę, która zaczyna się na jazie, potem biegnie wałem kanału, a następnie wzdłuż brzegu zbiornika Kolbudy II. Dalej znów wałem, w którym skrywa się rurociąg doprowadzający wodę Raduni do turbin elektrowni. Idąc tak, zobaczymy cały zabytkowy hydrowęzeł.
- przeczytaj: Zamek na rubieżach komturii
Jan Sabała
