Architekt Wacław Tomaszewski, którego sylwetkę mam zamiar teraz przybliżyć, był jednym z twórców gdyńskiego modernizmu. Miał swój znaczący udział w powstaniu śródmieścia Gdyni, uznanego współcześnie za Pomnik Historii.
Wacław Tomaszewski urodził się 28 III 1884 r. w Rudawicy, w dawnej guberni grodzieńskiej Imperium Rosyjskiego (ob. w granicach Białorusi).
Do szkoły realnej uczęszczał w Kijowie. Po jej ukończeniu w 1903 r. podjął studia na Wydziale Inżynierii Lądowej Politechniki Kijowskiej. Po dwóch latach zrezygnował z kontynuowania tego kierunku studiów. Wyjechał z Petersburga. Wybrał Wydział Architektury na Politechnice w Karlsruhe. Równolegle studiował w tym mieście malarstwo i rzeźbę w Akademii Sztuk Pięknych. W 1910 r. otrzymał dyplom architekta. Celem dalszego kształcenia wyjechał do Włoch. Jednakże rok później musiał przerwać edukację: otrzymał powołanie do armii rosyjskiej. W 1912 r. został chorążym rezerwy.
W tym samym roku zamieszkał w Warszawie. Rozpoczął wtedy pracę zawodową. Do momentu wybuchu I wojny światowej pracował jako projektant w pracowni architektonicznej Czesława Przybylskiego. Jednocześnie pisał artykuły poświęcone etyce zawodu architekta, które ukazywały się w „Wiadomościach Budowlanych”.
Wraz z wybuchem I wojny światowej został zmobilizowany do wojska rosyjskiego, jednak już w kolejnym roku dostał się do niewoli niemieckiej. Po zakończeniu wojny wraz z dwoma innymi architektami (Woycickim i Zielińskim) otworzył w Warszawie pracownię architektoniczną.
Jako architekt brał udział w konkursach: na gmach Najwyższej Izby Kontroli w Warszawie (I nagroda), na projekt odbudowy ratusza we Lwowie (II nagroda) oraz projekt rynku w Kaliszu (IV nagroda).
Od 1928 r. Wacław Tomaszewski związany był z Gdynią, która dwa lata wcześniej uzyskała prawa miejskie. Dotychczas wieś rybacka, teraz polskie „okno na świat”. Stawała się miastem, które w dodatku rozwijało się dynamicznie. Poszukiwano przedstawicieli różnych zawodów, zwłaszcza architektów i urbanistów, którzy wytyczali nowe ulice i projektowali wznoszone następnie przy tych ulicach gmachy: budynki użyteczności publicznej oraz kamienice mieszkalne. Wiele z nich zaprojektował Wacław Tomaszewski. Kierował też pracami budowlanymi. Wniósł swój niezaprzeczalny wkład w powstanie modernistycznego Śródmieścia Gdyni, które zyskało charakter „białej architektury” i „słonecznego miasta”. „Na obraz ten złożyły się całe pierzeje kamienic o kształtach kubicznych, jak i pojawiły się bardziej rozpoznawalne sylwety brył opływowych, nasuwających skojarzenia z architekturą okrętową” (modernizmgdyni.pl).
Do obiektów zaprojektowanych przez Wacława Tomaszewskiego należą:
- budynek Państwowej Szkoły Morskiej w Gdyni (dzisiaj Uniwersytetu Morskiego), przy ul. Morskiej 81 – 87, zbudowany w latach 1928 – 30, do którego w 1930 r. przeniosła się Szkoła Morska z Tczewa
- budynek Szkoły Handlu Morskiego i Techniki Portowej (ob. Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego nr 1 w Gdyni), przy ul. Morskiej 77 (ob. 79), 1928 r.
- stalowa, modernistyczna nadbudowa budynku Instytutu Meteorologii przy ul. Waszyngtona 42, zwana wieżą pomiarową (1929 r.).
- biurowiec firmy Bergenske (ob. Komenda Miejska Policji), przy ul. Portowej 13 – 15, zbudowany w latach 1935 – 36 dla firmy spedycyjno – maklerskiej Bergenske. Nie przypadkowo wybrano tę lokalizację, gdyż ul. Portowa była ówcześnie główną arterią łączącą Śródmieście Gdyni (Plac Kaszubski) z nowoczesnym portem morskim. Bryła budynku otrzymała nowoczesną konstrukcję szkieletową z żelbetu, a elewacje obłożone zostały płytami z żółtawego piaskowca. Przed wojną na parterze i pierwszym piętrze mieściły się pomieszczenia biurowe, na wyższych kondygnacjach – mieszkania.
- biurowiec „Dom Bawełny” znajdujący się na rogu dwóch ulic: Derdowskiego i Żeromskiego, zbudowany w 1938 r. „w stylu umiarkowanego modernizmu, zwanego też monumentalizmem modernistycznym. Styl ten wg. Marii Sołtysik wywodzący się z protestu przeciw estetyce gołego muru, łączył tendencje klasycyzujące z nowoczesną prostotą i funkcjonalnością. Wertykalną kompozycję gmachu i jego szkieletową konstrukcję podkreślają rzędy lizen i filarów” (modernizmgdyni. pl).
- Dom Marynarza Polskiego (ob. Dom Rybaka), wzniesiony w latach 1929 – 32 w „dekoracyjnej odmianie umiarkowanego modernizmu (czy też funkcjonalizmu ekspresyjnego). Jego oś główna podkreślona geometrycznym detalem w stylistyce późnego polskiego Art – Déco, czasem określanego nawet > stylem państwowym II Rzeczpospolitej <” (modernizmgdyni. pl).
- Magazyn Tranzytowy Dworca Morskiego w Gdyni (1932 – 33)
- budynek biurowo – mieszkaniowy „Gdynika” w Gdyni – Kamiennej Górze (1937 r.)
Wacław Tomaszewski tuż po wybuchu II wojny światowej opuścił Gdynię. Dotarł do Wilna, a następnie do Kowna, gdzie do końca 1941 r. pracował jako architekt w spółdzielni „Maistas”. W kolejnym roku przybył do Warszawy. Tam zaangażował się w tajne nauczanie – m. in w ramach Wydziału Architektury zakonspirowanej Politechniki Warszawskiej. We wrześniu 1944 r. został aresztowany przez Niemców. Znalazł się w obozie w Pruszkowie, skąd uciekł; ukrywał się na prowincji.
Po zakończeniu II wojny światowej powrócił do Warszawy. W czerwcu 1945 r. podjął pracę w Ministerstwie Odbudowy jako radca ministerialny, z której zrezygnował po kilku miesiącach. Przybył na Wybrzeże, gdzie znalazł zatrudnienie w Biurze Odbudowy Portów jako projektant i jednocześnie jako konsultant w Biurze Studiów. Pracował tam do 1948 r. Zamieszkał w Gdańsku, w domu przy ul. Polanki 68.
Wacław Tomaszewski dołączył też do grona pionierów – organizatorów Politechniki Gdańskiej. W grudniu 1945 r. został kierownikiem Katedry Architektury Portów i Przymorza na Wydziale Architektury. W kilka miesięcy później otrzymał stanowisko zastępcy profesora, a w 1949 r. został profesorem tytularnym. Wraz z prof. Witoldem Urbanowiczem (profesorem Wydziału Budowy Okrętów) utworzył nową dyscyplinę naukową: architekturę okrętów.
Po wojnie Wacław Tomaszewski nadal pracował jako architekt. Zaprojektował następujące obiekty:
- budynek Dworca PKP Gdynia Główna Osobowa „w stylistyce łączącej nurty późnego Art – Déco z elementami socrealizmu” (modernizmgdyni.pl). Projekt ten realizowano sukcesywnie etapami w latach 1950 – 1955. Pierwszą część – hall główny oraz prawe skrzydło, oddano w połowie 1954 r., zaś lewe skrzydło – rok później w dniu socjalistycznego święta narodowego – 22 – ego lipca.
- siedzibę Miastoprojektu w Gdańsku (1947 – 1949)
- hotel Monopol (ob. Hotel Scandic) przy ul. Podwale Grodzkie 9 – 1949 r. (we współpracy z: Witoldem Kuczewskim i Stefanem Listowskim)
Wacławowi Tomaszewskiemu w latach pięćdziesiątych XX w. powierzono sporządzenie projektu przebudowy wnętrza pomieszczeń rekreacyjnych na transatlantyku MS Batory: dużej przedniej werandy, jadalni I klasy, baru oraz nowych czterech apartamentów „de luxe” w ramach przebudowy. Architekt ten kierował również zespołem projektantów. Mimo przejścia na emeryturę we wrześniu 1960 r. pozostał czynny zawodowo. W 1961 r. został przewodniczącym Sekcji Architektury Okrętów Oddziału Wybrzeże SARP.
W tym samym roku otrzymał Nagrodę Naukową Miasta Gdańska w dziedzinie architektury i urbanistyki oraz został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Prof. Tomaszewski zmarł 5 VI 1969 r. w Gdańsku. Został pochowany na cmentarzu w Oliwie.
Korzystałam:
- Encyklopedia Gdańska
- Wikipedia
- www.modernizmgdyni.pl
- www.pg.pl
