Obóz na Westerplatte funkcjonował od 8 września 1939 r. do połowy czerwca 1941 r. Rozbiórkę większości budynków oraz porządkowanie terenu Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte do 1941 r. wykonywali w większości cywile narodowości polskiej aresztowani we wrześniu 1939 r. przez Niemców w Gdańsku i Gdyni.
Łopata budowlanych prawdopodobnie używana przez polskich jeńców cywilnych niemieckiego obozu karnego w trakcie porządkowania terenu Westerplatte po walkach w 1939 r. Zdjęcie z publikacji MIIWŚ.
W grupie tej znalazło się także czterech obrońców Westerplatte – cywilnych pracowników kontraktowych WST, zmobilizowanych w momencie wybuchu wojny. Po zakończeniu walk Niemcy nie przyznali im statusu kombatantów i skierowali do porządkowania terenu Wojskowej Składnicy Tranzytowej. Byli to: Stefan i Ryszard Duzikowie, Władysław Deik i Alojzy Januszewski. Deik oraz obaj Duzikowie przeżyli wojnę, natomiast Januszewski zmarł 26 października 1942 r. w niemieckim obozie koncentracyjnym KL Stutthof z powodu gruźlicy płuc. Jego ciało zostało spalone w obozowym krematorium. W zachowanym piśmie berlińskiego Gestapo z 23 maja 1940 r. w uzasadnieniu nakazu jego aresztowania i osadzenia w obozie napisano, że zagraża on swoim zachowaniem istnieniu i bezpieczeństwu narodu i państwa, gdyż daje on swoim antyniemieckim nastawieniem powód do obaw, że po jego uwolnieniu będzie działał na rzecz polskich interesów.
Prace porządkowe przez polskich więźniów w koszarach i na terenie przyległym pod nadzorem żołnierzy niemieckich, zima 1939 r. Zdjęcie z publikacji MIIWŚ.
Obrazy walki – relacja Mieczysława Filipowicza, więźnia nr 2676 obozu Stutthof
15 września (…) nasza grupa znalazła się jako pierwsza na terenie Westerplatte. Przez cały czas naszego pobytu tam żadna inna grupa więźniów na Westerplatte nie przebywała. Tam też dostaliśmy pierwsze pożywienie – kawę, chleb. Nie mieliśmy kubków. Piliśmy z czapek, beretów. Tak było przez kilka dni. Spaliśmy na wolnym powietrzu, na ruinach budynków. Nie dano nawet namiotów, kocy. Większość z nas była w letnim ubraniu, a nawet nocnej bieliźnie. Takie warunki powodowały, że wielu chorowało. Pewnego razu kilku zgłosiło swoją chorobę Niemcom. Zamiast pomocy lekarskiej otrzymali oni baty. Później nikt już się nie zgłaszał. (…) Pracowaliśmy przy zbieraniu niewypałów oraz oczyszczaniu terenu Westerplatte. Praca ciężka, były przypadki wybuchu min. Wszyscy byliśmy poranieni, odzież podarta. Musieliśmy brodzić w resztkach ropy, której Niemcy użyli przeciwko obrońcom Westerplatte. Budynki były zniszczone, nad wejściem jednego z nich cudem ocalał wykuty w tynku Biały Orzeł. Niektórzy widzieli w tym proroctwo. Nikt nie przypuszczał, co nas jeszcze czeka.
Biały Orzeł. Zdjęcie z publikacji MIIWŚ.
Obóz na Westerplatte – krótka historia
1 września 1939 r.
Na terenie Gdańska Niemcu uruchomili tymczasowe obozy internowania, do których kierowali aresztowanych mieszkańców Gdańska narodowości polskiej i żydowskiej. Organizacją obozów zajmowały się obozy SS-Wachsturmanbann Eimann. Wszystkie powstające obozy, w tym również obozy stacjonarne, podlegały niemieckiej Komendzie Obozów Jenieckich Gdańsk (Kommandntur der Gefangenenlager Danzig), funkcjonującej w Gdańsku-Nowym Porcie.
Prace rozbiórkowe wykonywane przez polskich więźniów na Westerplatte w okolicy Starych Koszar oraz Willi Oficerskiej, zima 1939 r. Zdjęcie z publikacji MIIWŚ.
8 września 1939 r.
Z obozu przejściowego Viktriaschule skierowano na Westerplatte pierwszy transport ok. dwustu polskich więźniów. Na półwyspie utworzono półstacjonarne komando zewnętrzne. Zadaniem pracujących w nim więźniów, przeważnie Polaków z Wolnego Miasta Gdańska oraz z Gdyni, było odgruzowywanie pobojowiska, usuwanie niewypałów, zasieków z drutu kolczastego, a także grzebanie zwłok polskich żołnierzy. Materiały rozbiórkowe, m.in. cegłę oraz drut kolczasty, wysyłano barkami do rozbudowującego się niemieckiego obozu cywilnego w Stutthofie, zamienionego później w obóz koncentracyjny. Niemcy wykorzystali także Polaków jako „żywe wykrywacze min”. Grupa nocowała na Westerplatte w piwnicy budynku administracyjnego, w koszarach lub na terenie mniej zniszczonych wartowni. Pośpiech w wykonywaniu prac porządkowych był spowodowany planowaną wizytą wodza i kanclerza Rzeszy Adolfa Hitlera.
Rozbiórka muru ceglanego oddzielającego Wojskową Składnicę Tranzytową na Westerplatte od kanału portowego, zima 1939 r. Zdjęcie z publikacji MIIWŚ.
15 września 1939 r.
Na Westerplatte powstał niemiecki obóz karny dla osób cywilnych, którego komendantem mianowano SS-Untersturmfuhrera Paula Ehle.
18 września 1939 r.
W związku z wizytą Hitlera w Gdańsku wszyscy więźniowie pracujący na Westerplatte zostali wycofani i byli przetrzymywani przez Niemców nad brzegiem morza. Na krótko przed przybyciem Hitlera więźniów skierowano do prac porządkowych.
Prace rozbiórkowe wykonywane przez polskich więźniów na Westerplatte w rejonie Wartowni nr 5 oraz Willi Oficerskiej, zima 1939 r. Zdjęcie z publikacji MIIWŚ.
21 września 1939 r.
Więźniów pracujących na Westerplatte odprowadzono do obozu w Nowym Porcie i odtąd po pracy wracali na noc do obozu w Nowym Porcie w eskorcie niemieckich wartowników.
Prace rozbiórkowe wykonywane przez polskich więźniów na Westerplatte przy budynku Kasyna Podoficerskiego i Willi Oficerskiej, jesień 1939/wiosna 1940 r. Zdjęcie z publikacji MIIWŚ.
Styczeń-luty 1940 r.
Według niemieckiego urzędowego sprawozdania łącznie 5150 więźniów przebywało w trzech obozach cywilnych w Neufahrwasser, Grenzdorf i Stutthof oraz w innych miejscach w okolicy Gdańska.
Wydawanie posiłku polskim więźniom na Westerplatte w rejonie koszar, wrzesień 1939 r. Zdjęcie z publikacji MIIWŚ.
31 marca 1940 r.
W lutym 1940 r. rozpoczęła się likwidacja obozu w Nowym Porcie. Formalnie obóz zakończył funkcjonowanie 31 marca 1940 r. Komendantura – wraz z większością jeńców – została przeniesiona do niemieckiego obozu KL Stutthof, przyjmując nową nazwę: Kommandantur der Gefangenenlager Stutthof.
Polscy więźniowie na Westerplatte; ze zbiorów Stowarzyszenia Rekonstrukcji Historycznej Wojskowej Składnicy Tranzytowej (zdjęcie z tablicy informacyjnej na Westerplatte)
Połowa czerwca 1941 r.
Filia na Westerplatte po zakończeniu prac porządkowych została zlikwidowana. Większość więźniów Niemcy przetransportowali do obozu Stutthof.
Polscy więźniowie na Westerplatte; ze zbiorów Stowarzyszenia Rekonstrukcji Historycznej Wojskowej Składnicy Tranzytowej (zdjęcie z tablicy informacyjnej na Westerplatte)
opracowała: Anna Pisarska-Umańska
Powyższy artykuł powstał na podstawie publikacji Muzeum Westerplatte i Wojny 1939 “Westerplatte w 7 odsłonach. Prezentacja zabytków pierwszego etapu badań archeologicznych na Westerplatte”, Gdańsk 2017. Artykuł zawiera niewielką część z zamieszczonych w publikacji treści i ma za zadanie przybliżyć w wybranych aspektach historię miejsca i siedmiu tragicznych dni Września.
