Trwają nadal obchody 80. rocznicy wybuchu II wojny światowej. Warto więc przypomnieć postać Władysława Cieszyńskiego – działacza polonijnego, który odegrał znaczącą rolę w życiu politycznym i kulturalnym Wolnego Miasta Gdańska. Został zgładzony jesienią 1939 r. w Piaśnicy.
Władysław Cieszyński urodził się 28 X 1891 r. – według jednych źródeł w Kolonii Bryńskiej (ob. wieś w woj. warmińsko – mazurskim, w obrębie powiatu działdowskiego), według innych – w Długiej Wsi (według „Słownika geograficznego Królestwa Polskiego” istniały niegdyś w Królestwie Polskim trzy wsie o takiej nazwie, w tym dwie w Wielkopolsce. Nie posiadam jednakże tak szczegółowych informacji, w której z nich mógł przyjść na świat ów przyszły działacz).
Ojciec Władysława, Karol był rzemieślnikiem. Oboje rodzice zmarli przedwcześnie. Wtedy opiekę nad sierotą przejął znany działacz społeczny, ks. Gustaw Działowski.
W 1908 r. Władysław rozpoczął edukację w słynnym gimnazjum w Chełmnie, gdzie przystąpił do słynnej tajnej organizacji Towarzystwa Tomasza Zana. Był jednym z bardziej aktywnych członków tej organizacji; w latach 1910 – 13 pełnił w niej funkcję prezesa.
W 1912 r. wraz z kilkoma innymi uczniami brał udział w tajnym zjeździe przedstawicieli różnych organizacji niepodległościowych z trzech zaborów, jaki miał miejsce na Podkarpaciu. W jego trakcie odbywały się również ćwiczenia skautowe i wojskowe. Cieszyński po powrocie do Chełmna zorganizował tamże tajną drużynę skautową, której został komendantem.
W 1914 r. zrezygnował z funkcji prezesa wspomnianego Towarzystwa z uwagi na przygotowania do egzaminu maturalnego. Wybuch I wojny światowej przerwał jego dalszą edukację; podobno Cieszyński planował studia w Seminarium Duchownym w Pelplinie.
Po wybuchu I wojny światowej zgłosił się jako sanitariusz do Czerwonego Krzyża na terenie Prus Wschodnich. Dzięki temu uniknął służby w wojsku niemieckim. W tamtym czasie rozpoczął studia ekonomiczno – polityczne w Królewcu.
W 1919 r. poślubił Małgorzatę Szerman, z pochodzenia Litwinkę. W lipcu tego roku, po uprzednim krótkim pobycie w Pelplinie, wraz z żoną zamieszkał w Sopocie. Tam urodziły się ich dzieci: córki Danuta i Janina oraz syn Olgierd.
Po odzyskaniu niepodległości Cieszyński podjął pracę jako dziennikarz. Najpierw w pelplińskim „Pielgrzymie”, a następnie w „Dzienniku Gdańskim” (od 1923 r.) – był redaktorem naczelnym tej gazety po ustąpieniu z tego stanowiska Aleksandra Majkowskiego. Od 1923 r. pracował w „Kurierze Gdańskim”, zaś po jego likwidacji w 1925 r. związał się z innym czasopismem gdańskiej Polonii, a mianowicie z „Gazetą Gdańską” (wydawaną nieprzerwanie od 1891 r.).
W 1926 r. został jej redaktorem. Na łamach tego czasopisma zawsze bronił praw ludności polskiej w WMG. Walczył o polskie szkoły na tym terenie i zachęcał tutejszych Polaków, by posyłali do nich swe dzieci. Jednocześnie apelował do nich, by wychowywali je w duchu patriotycznym. Widząc narastające podziały w obrębie gdańskiej Polonii, nawoływał swych rodaków do jedności.
Za opublikowanie jednego z artykułów został skazany w 1932 r. na sześć miesięcy więzienia. Po odbyciu kary nie powrócił już do redakcji „Gazety Gdańskiej”. Podjął wtedy pracę w „Straży Gdańskiej” – organie prasowym „Związku Polaków” – organizacji założonej w 13 VI 1933 r. (Po połączeniu się „Związku Polaków” z „Gminą Polską” 23 V 1937 r. w jedną organizację pod nazwą „Gmina Polska Związek Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku”, gazeta ta pełniła funkcję organu prasowego tej nowej organizacji). Władysław Cieszyński pracował w jej redakcji aż do wybuchu wojny.
Dziennikarz ten wiązany był także z „Baltische Presse” – gdańskim pismem, które wychodziło w latach 1923 – 31 i miało pozyskiwać gdańskich Niemców, obywateli Rzeszy i państw trzecich do polskiej argumentacji dotyczącej WMG, polityki morskiej i zagranicznej.
Cieszyński ponadto współpracował z czasopismami wychodzącymi w Polsce, przykładowo z: „Kurierem Bałtyckim”, „Kurierem Porannym”, „Przeglądem Wieczornym”, „Ilustrowanym Kurierem Codziennym”.
Był przedstawicielem Morskiej Agencji Telegraficznej w WMG. W latach 1930 – 33 pełnił funkcję prezesa Syndykatu Dziennikarzy Polskich w Gdańsku.
W WMG podjął również pracę społeczną. Należał do Gminy Polskiej (organizacji polonijnej założonej 21 IV 1921 r.), gdzie w latach 1926 – 30 pełnił funkcję wiceprezesa. W obrębie tej organizacji założył dwie komisje: towarzystw polskich i zrzeszeń oraz komisję prasową.
Był członkiem Towarzystwa Śpiewaczego „Lutnia” w Sopocie, gdzie w latach 1921 – 22 pełnił funkcję prezesa. W czasie jego prezesury koło to zdobyło I miejsce na zjeździe kół śpiewaczych w Gdańsku.
Należał też do Towarzystwa Ludowego „Jedność”.
Był jednym z założycieli Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki w Gdańsku utworzonego w 1922 r. (w 1923 r. został wybrany sekretarzem tego Towarzystwa).
Należał też do Związku Byłych Powstańców i Wojaków.
Ponadto w 1920 r. na Uniwersytecie Ludowym w Gdańsku wygłaszał wykłady z historii literatury polskiej i historii narodów słowiańskich.
Współpracował z Polskimi służbami specjalnymi prowadząc inwigilację niemieckiego środowiska dziennikarskiego w Gdańsku; używał wtedy kryptonimów: „Szerman” i „Kwatschmeer”.
W Sopocie Cieszyński należał do komitetu budowy kościoła św. Michała Archanioła. Parafia katolicka pod tym wezwaniem, obejmująca południową część Sopotu, została erygowana 15 XII 1938 r. przez gdańskiego bp. Carla Marię Spletta. Probostwo otrzymało na swą siedzibę budynek przy ob. ul. 3 Maja 38 a. Na jego parterze umieszczono kaplicę, która mogła pomieścić najwyżej sto osób. Dlatego wierni zaczęli gromadzić fundusze na rzecz budowy kościoła. Niestety, po wybuchu wojny w 1939 r. zostały one zarekwirowane przez władze niemieckie. Świątynia, którą znamy została wzniesiona dopiero po wojnie.
Władysław Cieszyński przyczynił się też do rozwoju polskiego harcerstwa w Sopocie, należał tamże do zarządu Koła Przyjaciół Harcerstwa.
Zajmował się także pracą literacką. Oprócz licznych szkiców z historii Pomorza wydał powieść „W słowiańskim Gdańsku”. Drugiej powieści zatytułowanej „Nimfa sopocka” niestety nie skończył.
W 1938 r. za swoją działalność publicystyczną i społeczną otrzymał Złoty Krzyż Zasługi.
W 1939 r. nie skorzystał z propozycji wyjazdu z Gdańska. Tuż po wybuchu II wojny światowej został aresztowany i wkrótce znalazł się w gdańskim więzieniu. Stamtąd przewieziono go do Piaśnicy, gdzie został rozstrzelany 17 XI 1939 r. (wg innych źródeł: 11 XI).
Jego żonę i dzieci wywieziono na roboty przymusowe do Prus Wschodnich.
Po wojnie Władysław Cieszyński został patronem ulic zarówno w Gdańsku, jak i Sopocie. W drugim z nich, na domu, w którym mieszkał przy ul Sobieskiego 6, 11 XI 2001 r. odsłonięto tablicę pamiątkową. Jak podaje portal Cywilizacja Polska naszemiasto.pl (artykuł z 16 XI 2012 r., aut. Darek Szczecina) z inicjatywą upamiętnienia tego działacza wystąpił zięć dziennikarza, Jan Felczak.
W uroczystości odsłonięcia tablicy uczestniczyły córki Władysława Cieszyńskiego.
W Piaśnicy upamiętniono Cieszyńskiego symbolicznym grobem.
Pisząc korzystałam z następujących źródeł:
- „Pomorscy patroni ulic Trójmiasta” , autor rozdziału Stanisław Mikos
- „Encyklopedia Gdańska”
- „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego” oraz www. naszemiasto.pl/wladyslaw – cieszynski-redaktor-z-lilijka -w -zyciorysie/ar/c1-4495554
- Cywilizacja Polska naszemiasto.pl „Władysław Cieszyński. Redaktor z lilijką w życiorysie”, aut. Darek Szczecina
