Dwudziestego piątego stycznia bieżącego roku mija trzecia rocznica śmierci Szczepana Bauma, znanego gdańskiego powojennego architekta. Dlatego postanowiłam przybliżyć jego sylwetkę i napisać co nieco na temat projektów, które zrealizował.

Otóż Szczepan Karol Baum urodził się w Warszawie 25 XII 1931 r. Był synem znanego architekta. W stolicy  uczęszczał do liceum ogólnokształcącego. Następnie w latach 1950-54 studiował na Politechnice Śląskiej w Gliwicach, na Wydziale Inżynieryjno-Budowlanym Oddziału Architektury. W kolejnych latach kontynuował studia na Politechnice Gdańskiej.
W roku 1954 został zatrudniony na tej uczelni, w Katedrze Urbanistyki, u profesora Władysława Czernego (1899-1967 inżyniera, architekta urbanisty, wiceprezydenta miasta Gdańska). Tu pracował do 1959 r. Następnie podjął pracę w Miejskiej Pracowni Urbanistycznej; krótko pracował w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych (ob. ASP), jako wykładowca kontraktowy. W latach 1959-83 był starszym projektantem w gdańskim biurze „Miastoprojekt”, przy czym w latach 1969-71 przebywał na kontrakcie w Rostoku.
W 1983 r. utworzył w Gdańsku wraz z innym znanym gdańskim architektem Andrzejem Kwiecińskim (z którym współpracował od 1977 r. w „Miastoprojekcie”) Zespół Autorskich Pracowni Architektonicznych (ZAPA). Była to pierwsza w Polsce niezależna spółdzielnia architektów, która skupiła kilka samodzielnych zespołów projektowych. Szczepan Baum działał w niej do 2012 r. Początkowo mieściła się w wynajmowanych od SARPu pomieszczeniach poddaszowych w Dworze Bractwa św. Jerzego, następnie w słynnym gdańskim Zieleniaku, a potem przy ul. Grodzkiej 6 w  Gdańsku.

Szczepan Baum i Andrzej Kwieciński od początku lat dziewięćdziesiątych pracowali równolegle w spółce: Baum, Kwieciński-Architekci (przez wiele lat w Gdańsku, potem w Sopocie). Z czasem dołączyli do nich ich synowie: Jan Baum – projektant i wykonawca ogrodów oraz architekt, Adam Kwieciński. Z zespołem pracowni ZAPA podjęła współpracę Pracownia „Kwadrat” z Gdyni, prowadzona przez architekta Jacka Droszcza, stąd liczne wspólne projekty.

W latach dziewięćdziesiątych powstała pracownia architektoniczna A-PLAN (zlokalizowana w Kolibkach) , prowadzona przez Andrzeja Kwiecińskiego i Zbigniewa Kowalewskiego, z którymi Szczepan Baum wykonał wiele projektów.

Na zdjęciach siedziba pracowni A-PLAN.

W latach 1984-88 Szczepan Baum pracował dodatkowo na etacie docenta kontraktowego na Wydziale Architektury Politechniki Gdańskiej. W 1993 r. uzyskał tam stopień doktora na podstawie pracy pt. „Zespół parafialny pod wezwaniem św. Jacka w Straszynie”. W 1996r. otrzymał tytuł profesora.

Szczepan Baum jako architekt był zwolennikiem budowy obiektów nowoczesnych, wtopionych w starą architekturę, z którą będą tworzyć harmonijną całość. Chętnie projektował obiekty z ceglaną elewacją. Był znany z tego, że nawet w czasach kryzysu doprowadzał swoje projekty do końca realizacji; zdobywał środki na materiały budowlane. W czasach PRLu musiał nie raz na siłę forsować swoje, w tamtym czasie awangardowe pomysły np. projekty elewacji budynków na gdańskim osiedlu Niedźwiednik.

Nie można pominąć także działalności społecznej i opozycyjnej Szczepana Bauma. Otóż w czasie Stanu Wojennego współpracował z „Solidarnością” (przykładowo pomagał w ukrywaniu się opozycjonistów). Dzięki niemu środowisko działaczy opozycyjnych (przykładowo Donald Tusk, Arkadiusz Rybicki, Maciej Płażyński) mogło spotykać się w siedzibie SARPu (Dworze Bractwa św. Jerzego przy Targu Węglowym). Szczepan Baum, jako ówczesny  prezes Oddziału Wybrzeże SARP, był szykanowany przez komunistyczne władze za sprzyjanie opozycji.  Powodem do szykan było również zorganizowanie w tamtym czasie z jego inicjatywy  w siedzibie SARPu  koncertu amerykańskiej gwiazdy Joan Baez.

W słynnym  Sierpniu 1980r. pełnił funkcję eksperta Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Stoczni Gdańskiej; w latach 1980-81 należał do Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Poległych Stoczniowców. Istnieją rozbieżności dotyczące informacji odnośnie udziału Szczepana Bauma w zaprojektowaniu otoczenia wspomnianego pomnika.

Współpracował także z Ruchem Młodej Polski. Potem związał się ze Stowarzyszeniem „Godność”, którego celem jest w upamiętnianie zdarzeń i ważnych Osób, które walczyły w stanie wojennym o wolną i demokratyczną Polskę. Pierwszą inicjatywą Szczepana Bauma, zainspirowaną myślą przewodnią wspomnianego Stowarzyszenia, był projekt tablicy w Kaplicy Matki Boskiej Ostrobramskiej w Bazylice Wniebowzięcia NMP, ”upamiętniającej ludzi modlących się w stanie wojennym o wolną i demokratyczną Polskę” (cytuję pana Czesława Nowaka, prezesa Stowarzyszenia „Godność”).

Następnie profesor Baum zaprojektował tablicę (również umieszczoną w tej samej świątyni) poświęconą pułkownikowi Ryszardowi Kuklińskiemu – odsłoniętą 3 05 2008 r. w dziesiątą rocznicę nadania mu tytułu Honorowego Obywatela Miasta Gdańska.

Szczepan Baum wspierał swym autorytetem dwie ważne dla Stowarzyszenia „Godność” inicjatywy, a mianowicie w 2009 r. staranie o przywrócenie krzyża na mogile żołnierzy na Westerplatte (tam gdzie ustawił go w 1946 r. kpt. Franciszek Dąbrowski) oraz upamiętnienie tamże spotkania młodzieży z Janem Pawłem II w 1987 r. Wspomniany krzyż ustawiono w 2010 r., zaś tablicę ku czci wspomnianego wydarzenia w 2015 r.

Szczepan Baum zaangażował się następnie w budowę pomnika przedstawiającego spotkanie Jana Pawła II z Ronaldem Reaganem, ustawionego w parku im. R.Reagana w dzielnicy Gdańska Przymorze odsłoniętego 14 VII 2012 r. Według niektórych źródeł profesor Baum zaprojektował ten pomnik, choć nie znalazłam jednoznacznej odpowiedzi. Niektórzy są zdania, że zaprojektował tylko samo jego otoczenie. Natrafiłam również na  rozbieżne informacje odnośnie pomysłodawcy pomnika, czyli osoby którą  zainspirowało zdjęcie wykonane w 1987 r. w parku w Miami na Florydzie, gdzie spotkał się Papież ze wspomnianym prezydentem USA, na podstawie którego powstał projekt. Czy ten pomysł podsunął Szczepan Baum czy ktoś inny? Profesor prawdopodobnie nadzorował prace nad pomnikiem, a także jego montaż. Sam pomnik został wykonany przez gdańskich artystów-rzeźbiarzy Bogusława Szycika i Stanisława Milewskiego. Twórcy konsultowali się z ZDiZ oraz z Radą Miasta.

Szczepan Baum od 1964 r. był członkiem Stowarzyszenia Architektów Polskich (w latach 1981-88 pełnił funkcję prezesa Oddziału Wybrzeże, o czym już napomknęłam wcześniej). W latach 1969-71 przewodniczył Kolegium Sędziów Konkursowych SARP.

Na zdjęciach Dwór Bractwa św. Jerzego przy Targu Węglowym w Gdańsku (oraz portal w fasadzie tego budynku; napis na drzwiach informuje o tym,że jest tu siedziba SARP).

Szczepan Baum był członkiem Komisji do Spraw Twórczości Architektonicznej Ministerstwa Kultury i Sztuki, Komisji ds. architektury i sztuki sakralnej przy Kurii Metropolitalnej w Gdańsku. W latach 1992-95 był członkiem Rady Kultury przy Prezydencie RP Lechu Wałęsie.

Projekty Szczepana Bauma (często we współpracy z innymi architektami) to:

  • Kościół we Władysławowie – Szczepan Baum, Andrzej Kulesza, 1957-1961. Kościół ten w 1987 r. został wpisany do rejestru zabytków. W latach 1995-97 wykonano według projektu Szczepana Bauma obok kościoła wolnostojącą dzwonnicę i wieżę widokową oraz dokonano modernizacji elewacji kościoła.
  • Nieistniejący już obiekt należący do ośrodka wczasowego w Lisim Jarze – projekt Szczepana Bauma, Jerzego Piasecznego, Stefan Philippa; I nagroda w konkursie SARP- 1959-1962.
  • Odbudowa Starego Miasta w Dzieżgoniu, Szczepan Baum, 1959-1963.
  • Budynek biurowy „Miastoprojekt” w Gdańsku przy ul. Elżbietańskiej, projekt Szczepana Bauma, 1962-1966.
     
  • Malbork – odbudowa Starego Miasta, Szczepan Baum, 1960-1969, nagroda resortowa MBiPMB (Ministerstwa Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych).
  • Dom Technika w Gdańsku przy ul.Rajskiej, projekt Szczepana Bauma i Danuty Olędzkiej, 1968-1974, I nagroda w konkursie SARP i nagroda resortowa MBiPMB.

  • Hotel „Orbis-Hewelius” (obecnie „Hewelius-Mercure”), ul. Heweliusza w Gdańsku, projekt Szczepana Bauma i Adama Matonia, 1971-1979, nagroda resortowa MbiPMB.

  • Kino „Kopernik” w Olsztynie (budynek współcześnie wyburzony), projekt Szczepana Bauma, 1975-1979.
  • Plac Solidarności wokół Pomnika Poległych Stoczniowców – projekt Szczepana Bauma, Jacka Krenza i Wojciecha Mokwińskiego, 1980r. (o rozbieżnościach dotyczących wkładu prof. Bauma w ten projekt pisałam wcześniej).
  • Dom parafialny przy kościele (ob. kolegiacie) Najświętszego Serca Jezusowego w Gdańsku Wrzeszczu przy ul. ks. Zator-Przytockiego – projekt Szczepana Bauma, 1982 r.

  • Kościół św. Antoniego w Zduńskiej Woli, projekt Szczepana Bauma, 1976-1984.
  • Osiedle Niedźwiednik – projekt Szczepana Bauma i Danuty Dzierżanowskiej, 1978-1983.
  • Bank Gdański przy węźle Hucisko w Śródmieściu Gdańska – przebudowa i modernizacja elewacji, projekt Szczepana Bauma i Andrzeja Kwiecińskiego, 1987 r.
  • Kościół św. Jacka w Straszynie pod Gdańskiem, projekt Szczepana Bauma, 1983-1989. – wyróżnienie specjalne Nagrody Roku SARP 1988, nagroda resortowa MBiPMB I stopnia 1989, nagroda im. św. Brata Alberta 1994.
  • Odbudowa Starego Miasta w Elblągu (wraz z prof. Ryszardem Semką).
  • Kino „Narie” i Dom Kultury w Morągu – według projektu Szczepana Bauma i Andrzeja Kwiecińskiego, 1983-1988. Wyróżnienie Specjalne Nagrody Roku SARP – 1989.
  • Dom Prezydenta RP Lecha Wałęsy w Gdańsku Oliwie – projekt Szczepana Bauma, Andrzeja Kwiecińskiego, Marcina Ochmańskiego, 1996 r..
  • Hotel „Marina” w Gdańsku, przebudowa, modernizacja – projekt Szczepana Bauma, Andrzeja Kwiecińskiego i Andrzeja Darskiego, 1995-96 r.
  • Kościół Świętej Rodziny w Elblągu, projekt Szczepana Bauma 1996 r.
  • Port Lotniczy w Gdańsku-Rębiechowie , Szczepan Baum, Andrzej Kwieciński i Marcin Ochmański, 1995-1997. Wyróżnienie Specjalne Nagrody Roku SARP w 1997 r.
  • Hotel „Hanza” przy ul. Tokarskiej w Gdańsku – projekt Szczepana Bauma i Andrzeja Kwiecińskiego, 1994-1996, nagroda MSWiA 1997.
  • Kościół św. Marka w Kątach Rybackich, projekt Szczepan Bauma, 1991-1998.
  • Kościół św. Wojciecha w Kwidzynie, Szczepan Baum, od 1996-1998.
  • Kościół św. Teresy Benedykty (Edyty Stein) w Koszwałach pod Gdańskiem, projekt Szczepana Bauma, 1997-1998.
  • Kościół św. Wojciecha w Kwidzynie, projekt Szczepana Bauma, od 1996-1998.
  • Kościół Chrystusa Zbawiciela w Gdańsku-Osowej, projekt Szczepana Bauma, Andrzeja Kwiecińskiego, realizacja 1983-1999 (w czasie realizacji został mocno zmieniony).
  • Kościół św. Wojciecha w Świbnie, projekt Szczepana Bauma, Andrzeja Kwiecińskiego, 1990-1999.
  • Cukiernia i piekarnia „Pellowski” przy ul. Rajskiej na Starym Mieście w Gdańsku, projekt Szczepana Bauma, Andrzeja Kwiecińskiego, Marcina Ochmańskiego, 1997-1999.

  • Ołtarz papieski w Elblągu w czasie wizyty papieża Jana Pawła II, projekt Szczepana Bauma, czerwiec 1999.
  • Zespół Domu Samotnej Matki wraz z  kościołem parafialnym Wniebowzięcia NMP w Gdańsku – Matemblewie, projekt Szczepana Bauma, 1992-2000.
  • Kościół św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny w Słupsku, projekt Szczepana Bauma, 1992-2000.
  • Budynek biurowy firmy HOSSA w Gdyni, projekt Szczepana Bauma, Jacka Droszcza, Adama Drohomireckiego, Andrzeja Kwiecińskiego, 1994-2000. I nagroda w konkursie. Nagroda resortowa II st. MSWiA w 2001 r.
  • Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego, projekt Szczepana Bauma, Jacka Droszcza, Adama Drohomireckiego, Andrzeja Kwiecińskiego – I nagroda w konkursie SARP w 1994 r., realizacja w latrach 1996-2001.

  • Galeria Handlowa „Madison”, przy ul. Rajskiej  na Starym Mieście  w Gdańsku, projekt Szczepana Bauma, Andrzeja Kwiecińskiego i Marcina Woyciechowskiego, 2002 r.

  • Dom mieszkalny „Na Skarpie” w Gdańsku przy ul. Szczodrej, projekt Szczepana Bauma, Andrzeja Kwiecińskiego, 2003-2004.
  • Kościół św. Rafała Kalinowskiego w Gdańsku Złotej Karczmie-projekt Szczepana Bauma, plebania – projekt Andrzeja Kwiecińskiego, 2008 r.
  • „Galeria Bałtycka” w Gdańsku Wrzeszczu, inwestycja firmy ECE, projekt Szczepana Bauma, Bazylego Domsty, Jacka Droszcza, Zbigniewa Kowalewskiego, Andrzeja Kwiecińskiego, 2005-2007.

  • Hotel „Posejdon” w Gdańsku-Jelitkowie – modernizacja elewacji według projektu Szczepana Bauma i Andrzeja Kwiecińskiego, 2008 r.
  • Kościół św. Urszuli Ledóchowskiej w Gdańsku Chełmie, projekt Szczepana Bauma, Andrzeja Kwiecińskiego i Tomasza Kiernickiego, 1986-2008.

  • Wygrany w konkursie projekt kościoła pw. św. Jana Pawła II w Gdańsku-Łostowicach – projekt Szczepana Bauma, Zbigniewa Kowalewskiego, Andrzeja Kwiecińskiego – został odrzucony.

Projekty Szczepana Bauma w trakcie realizacji:

  • Zespół parafialny wraz z  kościołem św. Ojca Pio,ul. Przemyska, Gdańsk- Ujeścisko , projekt Szczepan Bauma, początek budowy 2002.
  • Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP w Ostrowie, gmina Władysławowo, Szczepan Baum,   realizacja w latach 2003-2012.
  • Kościół św. Teresy Benedykty od Krzyża (Edyty Stein), ul. Wawelska, Gdańsk-Chełm, początek budowy 2008r.
  • Ratusz Staromiejski w Elblągu, projekt Szczepana Bauma, Wandy Grodzkiej, Andrzeja Kwiecińskiego, 2004-2012.
  • Kościół św. Jakuba Apostoła w Łebie.

Odznaczenia, które otrzymał Szczepan Baum :

  • Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski 2003 r.
  • Honorowa Nagroda SARP 1991 r.
  • Nagroda im. św. Brata Alberta  1994 r.
  • Gdańska Nagroda Fundacji im. Ericha Brosta 1998 r.

Szczepan Baum był żonaty z Barbarą; mieli troje dzieci: dwie córki i syna. Rodzina zamieszkała na Osiedlu Niedźwiednik, w dużym mieszkaniu na najwyższym piętrze jednego z tamtejszych bloków.

Współpracownicy Szczepana Bauma wspominają go jako człowieka dbającego o swą rodzinę, pełnego ciepła, otwartego na innych. Mówią, że nie potępiał innych ludzi za odmienne poglądy. Chętnie przekazywał swą wiedzę młodszym kolegom, ale także szanował i doceniał ich zdanie. Nie zachowywał się wyniośle, ale  traktował ich jak równych partnerów. Chętnie spędzał ze swymi współpracownikami   czas wolny. W swoją pracę wkładał całe swoje serce. Dlatego decyzja dotycząca odrzucenia projektu kościoła pw. św. Jana Pawła II w dzielnicy Gdańska, Łostowicach, bardzo mocno go zraniła.

Współpracownicy profesora są zdania, że władze  Gdańska  powinny, biorąc pod uwagę  jego szczególne zasługi  dla naszego miasta i całego regionu, uczynić go patronem jakiejś ulicy bądź placu.     Projekt taki, na razie odrzucony, zgłosiło już Stowarzyszenie „Godność”. Gunter Grass, Tadeusz Mazowiecki czy biskup Gocłowski nie musieli czekać 5 lat od śmierci na uhonorowanie przez miasto.

Bardzo dziękuję panom: architektowi Andrzejowi Kwiecińskiemu i prezesowi Stowarzyszenia „Godność” Czesławowi Nowakowi za udostępnienie informacji dotyczących profesora Szczepana Bauma.

Maria Sadurska

Dodaj opinię lub komentarz.