W Parku Akademickim, który utworzono na początku lat 70 – tych XX w. na terenie kilku zlikwidowanych po wojnie gdańskich nekropolii – położonych po południowo – zachodniej stronie Al. Zwycięstwa – w 2006 r. otwarto Lapidarium Nekropolii Gdańskiej (konkretnie na terenie byłego cmentarza katolickiego św. Mikołaja i Kaplicy Królewskiej). W lapidarium umieszczono pozostałości pomników nagrobnych z różnych, nieistniejących dziś, gdańskich cmentarzy.
Wśród nich zwraca uwagę płyta nagrobna Richarda Theodora Dammego i jego żony Emmeliny Elisy z d. Loche, pochowanych ponad sto lat temu na dawnym ewangelickim cmentarzu parafii Wniebowzięcia NMP. Cmentarz ten znajdował się po przeciwnej stronie Alei Zwycięstwa (niegdyś Grosse Allee) w pobliżu ob. Akademickiego Centrum Sportu Politechniki Gdańskiej.
Warto przybliżyć sylwetkę Richarda Theodora Dammego. Ten gdański kupiec, przemysłowiec, właściciel prywatnego banku, a także kolekcjoner dzieł sztuki urodził się 28 IX 1826 r. we Frankfurcie nad Odrą. W Gdańsku zamieszkał w 1840 r. Przez wiele lat pełnił tu ważne funkcje publiczne: był członkiem Rady Miejskiej, dwukrotnie jej wiceprzewodniczącym, a przez krótki czas nieetatowym radcą w Zarządzie Miasta. Został patronem ulicy w Nowym Porcie. Był synem Carla Friedricha Dammego (1791 – 1870) i jego pierwszej żony Johanny Wilhelminy Mischke.
Carl Friedrich (1791 – 1870), z zawodu jubiler, złotnik, w późniejszym czasie również fotograf przybył do Gdańska wraz z rodziną we wrześniu 1840 r. Od G. F. Meyera kupił zakład jubilerski, znajdujący się przy Große Wollwebergasse 1996 (dziś ul. Tkacka 14). Po czterech latach z powodu kłopotów zdrowotnych zmuszony był go zamknąć, po czym opuścił miasto i wyjechał na długotrwałą kurację do Saksonii. Po powrocie do Gdańska w 1846 r. w zakupionym przez siebie domu przy Poggenpfuhl 197 (ul. Żabi Kruk 19), otworzył zakład dagerotypów, który prowadził do momentu upowszechnienia się kopii zdjęć na papierze światłoczułym. Z prowadzonego przez niego zakładu pochodzą najstarsze (wykonane po 1850 r.), znane dziś zdjęcia naszego miasta np. fotografia przedstawiająca fragment Długiego Targu, w tym Dwór Artusa, wykonana w 1854 r.
Jego syn, Richard Theodor zamieszkawszy w Gdańsku w 1840 r. podjął naukę w Akademii Handlowej, będącej trzyletnią szkołą zawodową, otwartą osiem lat wcześniej przez Fundację Kabruna (powołaną po śmierci znanego zamożnego gdańskiego kupca, Jakoba Kabruna). Kabrun bowiem zapisał w swym testamencie 100 tys. talarów na utworzenie, a następnie utrzymanie takiej właśnie placówki oświatowej w naszym mieście.
Począwszy od 1833 r. mieściła się ona przy Hundegasse 80 (ob. ul. Ogarnej 10) – w kamienicy kupionej przez fundację od Pauliny Döring, założycielki Höhere Töchterschule – prywatnej szkoły dla dziewcząt. Szkoła ta do tej pory – przez kilka lat – funkcjonowała w tej właśnie kamienicy.
Richard Theodor Damme w Akademii Handlowej poznawał tajniki zawodu kupieckiego. W „Encyklopedii Gdańskiej” możemy przeczytać, iż w placówce tej „przygotowywano chłopców po szkole elementarnej do zawodu kupieckiego. Uczono matematyki, przyrody z geografią, języka niemieckiego, kaligrafii, sztuki prowadzenia korespondencji handlowej, zasad księgowości, a w pierwszych latach istnienia – języka polskiego”. W latach 1838 – 1857 – czyli także w czasie, kiedy uczęszczał do niej Richard Theodor Damme – jej dyrektorem był Carl Benjamin Richter (1780 – 1865), z zawodu nie tylko pedagog, ale również kupiec.
10 V 1853 r. w kościele św. Piotra i Pawła (przy ob. ul. Żabi Kruk) Richard Theodor Damme poślubił dziewięć lat młodszą, Emmelinę Elisę Magdalenę z d. Loche. Doczekał się z nią kilkorga dzieci, w tym dwóch synów, Paula Friedricha i Carla Johanna Felixa, którzy zostali prawnikami. Od 1869 r. mieszkał wraz z rodziną w kamienicy przy Vorstädtischer Graben 39 (ob. ul. Podwale Przedmiejskie).
W styczniu 1859 r. otworzył firmę zajmującą się hurtowym handlem zbożem i drewnem, której kantor znajdował się przy Langer Markt 5 (ob. Długi Targ). Z czasem stała się ona współzałożycielką i współwłaścicielką różnych spółek akcyjnych. Przykładowo jej częścią był bank (Bank Richard Damme), założony w 1896 r. też przez przez Richarda Theodora Dammego, a prowadzony przez jego syna, Paula Friedricha. Siedziba tegoż banku znajdowała się w kamienicy przy Vorstädtischer Graben 39. Bank Richard Damme „miał ułatwiać gdańskim kupcom pozyskiwanie kredytów na bieżącą działalność handlową. (…) Obsługiwał operacje handlowe właściciela oraz innych kupców i miał charakter instytucji lokalnej. Przyjmował depozyty klientów na ustalony procent, obrót nimi pozwalał na udzielanie pożyczek na określony okres spłaty” („Encyklopedia Gdańska”).
W 1904 r. Richard Theodor Damm wraz z rodziną zamieszkał we własnej, nowoczesnej kamienicy (zburzonej w 1945 r.) przy Karrenwall 7, czyli ob. ul. Okopowej. Przeniósł tu także zarówno kantor swej firmy, jak i biura banku. Kamienicę tę zaprojektował znany architekt Ernst August Schade (1856 – 1929), autor projektów licznych reprezentacyjnych gdańskich budynków oraz kamienic mieszkalnych i willi, jak chociażby zachowanego do dziś budynku przy ob. ul. Konopnickiej 7 (wtedy Baumbachallee).
Richard Theodor Damm był współzałożycielem, a następnie wieloletnim członkiem rady nadzorczej spółki akcyjnej Danziger Privat – Aktien – Bank. Pierwsze posiedzenie rady nadzorczej odbyło się w maju 1856 r.; bank ten oficjalnie powołano w marcu kolejnego roku, a otwarto trzy miesiące później. Na jego siedzibę przeznaczono pomieszczenia w kamienicy przy Langgasse 33 (ob. ul. Długiej) oraz w domu tylnym przy Hundegasse (czyli Ogarnej). Z czasem zajął też sąsiednie kamienice przy ul. Długiej (pod numerami 32 i 34) oraz przy ul. Ogarnej 106.
Zadaniem tegoż banku „było wspieranie handlu, przemysłu, udzielanie kredytów, początkowo z prawem emisji pieniędzy papierowych o nominałach 10, 20, 50, 100 i 200 talarów do łącznej kwoty 1 mln talarów, przy ściśle określonej wartości, na przykład banknotów 100- i 200-talarowych w pierwszym roku działalności do wartości 100.000 talarów” („Encyklopedia Gdańska”). Richard Theodor Damme został też głównym udziałowcem oraz dyrektorem innej instytucji bankowo – kredytowej, mianowicie Danziger Bankverein, który mieścił się przy Hundegasse 27/28 .
W 1873 r. Richard Theodor Damme oraz ówczesny nadburmistrz Gdańska, Leopold Winter (1823 – 1893) powołali spółkę akcyjną do budowy, a następnie eksploatacji linii kolejowej na trasie Malbork – Mława, istotnej z punktu widzenia rozwoju gospodarczego. Zapewniała ona najkrótsze połączenie dawnych ziem polskich znajdujących się pod zaborem rosyjskim z gdańskim portem. Linia ta została wybudowana parę lat później i do 1903 r. pozostawała pod nadzorem wspomnianej gdańskiej spółki. Leopold Winter zasiadał w jej radzie nadzorczej.
Richard Theodor Damm wraz z nadburmistrzem Winterem nadzorował różne inwestycje niezwykle ważne z punktu widzenia lokalnej gospodarki, jak również modernizacji miasta, podniesienia poziomu życia mieszkańców. Należała do nich chociażby budowa nowoczesnej sieci wodociągowo – kanalizacyjnej, jak również doprowadzenie linii kolejowej zwanej wiślaną (Weichselufer – Bahn) z dworca towarowego Gdańsk Brama Oliwska do spichlerzy w porcie, czy budowa nowych placów składowych w porcie i utworzenie w nim strefy wolnocłowej.
W 1880 r. Richard Theodor Damm kupił część akcji Towarzystwa Akcyjnego żeglugowo – handlowego „Weichsel” Danziger Dampfschiffahrt und Seebad AG („Wisła” Gdańska Żegluga Parowa i Kąpielisko Morskie S.A.), istniejącego w Gdańsku od 1842 r. Towarzystwo to zostało założone przez gdańskiego armatora Alexandra Gibsone’ a (1798 – 1853) oraz budowniczego statków, właściciela prywatnej stoczni, Johanna Wilhelma Klawittera (1801 – 1863). Towarzystwo „Weichsel” zajmowało się transportem osobowym i towarowym (obsługiwanym przez statki parowe) w porcie gdańskim, rejonie dolnej Wisły i Zatoki Gdańskiej. W 1880 r. jego współwłaścicielami byli: John Gibsone (1831 – 1907) i Julius Wilhelm Klawitter (1830 – 1910).
Jak już wcześniej wspomniałam Richard Theodor Damm przez wiele lat był członkiem gdańskiej Rady Miejskiej; w latach 1864 – 1870 i 1872 – 1902 pełnił funkcję jej wiceprzewodniczącego, zaś w latach 1970 – 71 był nieetatowym radcą w Zarządzie Miasta.
Pełnił też inne ważne funkcje: najpierw wiceprezesa, następnie prezesa Korporacji Kupców, a także członka Zarządu Fundacji Abegga oraz Towarzystwa Upiększania Malborka.
W 1897 r. za zasługi dla Gdańska otrzymał honorowe obywatelstwo miasta. W 1902 r. przeszedł na emeryturę; czas ten poświęcił m. in. na spisanie wspomnień.
Rok później wraz ze swą małżonką, w berlińskim hotelu Kaiserhof, w gronie rodziny i znajomych hucznie świętował pięćdziesiątą rocznicę ślubu. Zmarł 2 IX 1916 r. Jego ciało zostało skremowane, a prochy złożono na cmentarzu Najświętszej Marii Panny znajdującym się po północno – wschodniej stronie Grosse Alee. W styczniu 1919 r. obok Richarda Theodora pochowano jego żonę. Stanislaus Cauer – rzeźbiarz, profesor Akademii Sztuk Pięknych w Królewcu – wykonał wtedy płytę nagrobną ozdobioną płaskorzeźbionym portretem Richarda Theodora – tę, która dziś znajduje się w lapidarium. Wcześniej artysta ten wyrzeźbił jego popiersie, które w 1916 r. wyeksponowano w Sieni Gdańskiej (mieszczącej się w kamienicy przy Długim Targu 43, zwanej również Nowym Domem Ławy).
Richard Theodor Damm został patronem ulicy w Nowym Porcie. Richard – Damme – Strasse biegła po stronie północnej tamtejszych koszar (Neufahrwasser – Kaserne wzniesionych na początku lat 80 – tych XIX w.), równolegle do otaczającego je muru. Jak podaje Grzegorz Goryński ulica ta „istniała krótko jeszcze po II wojnie światowej, ale po przejęciu przez wojsko terenu na północ od niej stała się drogą wewnętrzną. Znaczna jej część jest użytkowana do dziś” (G. Goryński, „Historia zamknięta w murach. Koszary w Gdańsku Nowym Porcie”).
W 1945 r. ulicę tę nazwano Ślemińską. Określenie to utworzono najprawdopodobniej od powojennej nazwy gdańskich Młynisk. W „Encyklopedii Gdańskiej” możemy przeczytać następujące wyjaśnienie: „Po wykazaniu, że nazwa ślemień oznaczała niegdyś głównie szubienicę ewentualnie belkę łączącą jarzmo mostu, w 1948 Komisja Główna do Ustalania Nazw Miejscowych przy Ministrze Administracji Publicznej i Regionalna Komisja Ustalania Nazw Miejscowych przy Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie zaaprobowały w 1948 wniosek prof. Stefana Hrabca o przyjęciu nazwy Młyniska (przymiotnik: młyński)” zamiast „Ślemień”.
Imię Richarda Theodora Dammego nadano również lodołamaczowi (następnie holownikowi) zbudowanemu w 1888 r. w gdańskiej Stoczni Klawittera. Jednostkę tę wykorzystano w sierpniu 1919 r. w czasie wizytacji portu w Pucku przez amerykańsko – polską delegację misji żywnościowej. Po II wojnie światowej do 1962 r. statek ten pod nową nazwą „Mamut” służył Polskiemu Ratownictwu Okrętowemu.
Powyższy tekst napisałam na podstawie:
- publikacji Grzegorza Goryńskiego pt. „Historia zamknięta w murach. Koszary w Gdańsku Nowym Porcie”
- „Encyklopedii Gdańskiej”
