Tym razem chciałabym przypomnieć postać prof. Roberta Szewalskiego – wybitnego uczonego, wynalazcę, autora wielu publikacji naukowych, nauczyciela akademickiego, przez kilka lat rektora Politechniki Gdańskiej. Prof. Szewalski specjalizował się w energetyce cieplnej, w szczególności turbinowej. Był konstruktorem pierwszej polskiej turbiny parowej.
Swoje wspomnienie o prof. Szewalskim napisałam w oparciu o:
- „Encyklopedię Gdańską”
- Wikipedię
- stronę internetową Politechniki Gdańskiej www.pg.edu.pl
- publikację Gabrieli Danielewicz pt. „Pamięci powojennego Gdańska Wrzeszcza”.
Robert Tadeusz Seweryn Szewalski urodził się 16 VIII 1903 r. w miejscowości Nisko nad Sanem w ob. woj. podkarpackim. Był synem Marka Zygmunta, oficera Wojska Polskiego i Barbary z d. Sellburger. Miał dwóch braci: Stanisława i Stefana, którzy wybrali karierę wojskową. Uczęszczał do Państwowego Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza we Lwowie, które ukończył z odznaczeniem w 1921 r. W 1920 r. uczestniczył w obronie Lwowa.
Po otrzymaniu świadectwa dojrzałości podjął naukę na Politechnice Lwowskiej, na Wydziale Mechanicznym. Według danych ze strony internetowej Politechniki Gdańskiej, studia ukończył w 1927 r. otrzymując tytuł inżyniera mechanika. W tym samym roku został zatrudniony na tej uczelni jako asystent. „Encyklopedia Gdańska” oraz Wikipedia podają odmiennie, iż Robert Szewalski ukończył studia w 1929 r., jednak już dwa lata wcześniej podjął pracę na swej Alma Mater w charakterze asystenta. Po ukończeniu studiów został członkiem Polskiego Towarzystwa Politechnicznego we Lwowie. W roku akademickim 1930 / 31 przybywał na stażu w fabrykach turbin parowych w Berlinie i Monachium.
Strona internetowa Politechniki Gdańskiej podaje, iż w 1936 r. otrzymał tytuł doktora (wg „Encyklopedii Gdańskiej” i Wikipedii miało to miejsce rok wcześniej), a w dwa lata później – doktora habilitowanego. W 1939 r. powołano go na stanowisko docenta. Na Politechnice Lwowskiej pracował w Katedrze Mechaniki Technicznej, później Katedrze Turbin Parowych i Gazowych. W kolejnych latach pełnił funkcje: kierownika Katedry Teorii Mechanizmów i Maszyn (1939 –1941), Katedry Turbin Parowych i Gazowych (1944 – 1945).
We wrześniu 1939 r. wziął udział w Kampanii Wrześniowej. Następnie został członkiem Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej. Po zajęciu Lwowa przez Związek Radziecki pracował nadal na Politechnice Lwowskiej przemianowanej przez Rosjan na Instytut Politechniczny. Po zamknięciu tej uczelni przez władze niemieckie pracował jako kierownik warsztatów laboratoryjnych. Po zakończeniu okupacji niemieckiej we Lwowie i ponownym zajęciu miasta przez Rosjan powrócił na swą dawną uczelnię.
W październiku 1945 r. przybył do Gdańska – na zaproszenie pierwszego rektora powstającej wówczas Politechniki Gdańskiej. Znalazł się w ten sposób w grupie pionierów – profesorów, którym powierzono zadanie utworzenia Politechniki Gdańskiej. Objął wtedy kierownictwo Katedry i Zakładu Turbin Parowych i Gazowych na Wydziale Budowy Okrętów. W tym samym roku otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego; w cztery lata później – zwyczajnego. W latach 1946 – 47 przebywał za granicą: w Wielkiej Brytanii i USA, gdzie mógł zapoznać się z ówczesnymi osiągnięciami techniki turbinowej. Potem dwukrotnie, jako ekspert wyjeżdżał do Szwajcarii.
artykuły powiązane z Politechniką Gdańską
Przez dwa lata: 1947 – 49 współpracował z Politechniką Wrocławską: pełnił tam funkcję kierownika Katedry Turbin. Jednocześnie w maju 1947 r. powierzono mu funkcję dyrektora Biura Turbinowego przy Zjednoczeniu Przemysłu Maszynowego. W 1948 r. został również kierownikiem Zakładu Cieplnych Maszyn Wirnikowych Politechniki Gdańskiej. W latach 1950 – 51 pełnił funkcję dziekana Wydziału Budowy Okrętów Politechniki Gdańskiej, a latach 1951 – 54 – rektora tejże uczelni. Za jego kadencji wybudowano nowe obiekty na terenie Politechniki Gdańskiej oraz domy akademickie dla studentów.
3 XI 1978 r. decyzją władz Politechniki Gdańskiej prof. Szewalski otrzymał godność doctora honoris causa tejże uczelni za: „wiedzę w pracy naukowej, nowoczesne technologie w pracy badawczej, edukacji technicznej oraz współpracę w międzynarodowym kształceniu i edukacji” (www.pg.edu.pl). W dziewięć lat później otrzymał takie samo wyróżnienie ze strony władz Politechniki Poznańskiej.
W 1952 r. został członkiem korespondentem, zaś w osiem lat później – członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk. Ponadto w latach 1949 – 1953 pełnił funkcję dziekana Wydziału Budowy Okrętów Wieczorowej Szkoły Inżynierskiej Naczelnej Organizacji Technicznej w Gdańsku. Od listopada 1984 r. do lutego 1993 r. pełnił funkcję przewodniczącego Oddziału Polskiej Akademii Nauk w Gdańsku.
W 1987 r. powierzono mu funkcję przewodniczącego Społecznego Komitetu Obchodów Trzechsetnej Rocznicy Śmierci Jana Heweliusza. Był pomysłodawcą Nagrody Naukowej Miasta Gdańska im. Jana Heweliusza; następnie przez wiele lat przewodniczył Kapitule Nagrody Naukowej Miasta Gdańska im. Jana Heweliusza. Należał do współorganizatorów Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, którego prezesem był w latach 1971 – 73, a od 1983 r. – członkiem honorowym. Ponadto w latach 1962 – 74 był członkiem Rady Naukowej Biblioteki Gdańskiej PAN.
Przyczynił się do utworzenia Zakładu Maszyn Wirnikowych PAN, przekształconego w 1956 r. w Instytut Maszyn Przepływowych PAN, który od 2003 r. nosi imię swego założyciela, a zarazem wieloletniego dyrektora. Funkcję tę prof. Szewalski pełnił w latach 1953 – 70. Od 12 I 1994 jego imię nosi także sala posiedzeń Rady Naukowej Instytutu Maszyn Przepływowych.
Należał do wielu organizacji branżowych i stowarzyszeń zarówno polskich, jak i zagranicznych: Komitetu Budowy Maszyn PAN (wiceprzewodniczący), Komitetu Termodynamiki i Spalania PAN, Komitetu Problemów Energetyki PAN, Lwowskiego Towarzystwa Politechnicznego, Gdańskiego Towarzystwa Naukowego (prezes w latach 1971–1973, prezes honorowy od 1984 roku), The American Society of Mechanical Engineers.
Prof. Szewalski pracował naukowo. Owocem jego pracy były bardzo liczne publikacje, w tym dziewięć książek poświęconych takiej tematyce, jak: maszyny przepływowe, mechanika maszyn oraz turbiny parowe i gazowe. Najważniejsze jego publikacje: „Teoria mechanizmów i maszyn” (1959 r.), „Turbiny parowe i turbiny gazowe” („Mechanik”, 1963 r.), „Problem rozwoju techniki energetycznej” (1977 r.).
W latach 70 – tych prof. Szewalski wykładał również za granicą, w tym na uniwersytetach w Stuttgarcie i Hanoverze. Profesor współpracował z przemysłem, w tym z elbląskim Zamechem. Pracował tam, jako doradca techniczny w zakresie turbin i turbosprężarek. Pełnił także funkcję kierownika Biura Konstrukcji Turbin w Elblągu przy Zakładzie Turbin PG w Gdańsku. W 1953 r. skonstruował i uruchomił w Elblągu pierwszą polską turbinę parową TP2 o mocy 2300 kW. Był współautorem kilku patentów oraz promotorem trzydziestu sześciu doktorów.
Za swoją działalność naukową otrzymał liczne odznaczenia państwowe, resortowe, regionalne, wojskowe, w tym w 1954 r. Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, w 1957 r., Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, w 1974 r. Order Sztandaru Pracy II klasy, w 1983 r. – I klasy, w 1960 r. złotą odznakę Zasłużony Pracownik Morza, w 1967 r. Zasłużonym Ziemi Gdańskiej, medal im. Mikołaja Kopernika PAN oraz Państwową Nagrodę Naukową I stopnia za całokształt działalności naukowej (w 1980 r.).
2 IV 1947 r. prof. Robert Szewalski ożenił się z Janiną Walaszek. Byli małżeństwem bezdzietnym. Oboje zamieszkali na parterze jednej z willi przy ul. Batorego we Wrzeszczu. W ich mieszkaniu wielokrotnie gościli przedstawiciele świata nauki i kultury. Jednym ze stałych bywalców był prof. Mieczysław Gamski, lekarz, specjalista chorób wewnętrznych, profesor Akademii Medycznej w Gdańsku.
Gabriela Danielewicz wspominała prof. Szewalskiego jako dystyngowanego, eleganckiego, niewysokiego mężczyznę, który był „na zewnątrz nieco sztywny, dokładny, ostrożny i uważający, posiadał duże poczucie humoru” oraz pogodę ducha. Miał szerokie zainteresowania. Lubił m. in literaturę i muzykę. Oboje z żoną często bywali w filharmonii i w teatrze.
Profesor zmarł 9 II 1993 r. i został pochowany na Cmentarzu Srebrzysko. W 2009 r. obok niego spoczęła jego małżonka.
Jak już wspomniałam, w 2003 r. imię prof. Roberta Szewalskiego nadano Instytutowi Maszyn Przepływowych PAN przy ul. Fiszera w Gdańsku. W tym samym roku na dziedzińcu tegoż instytutu odsłonięto pomnik Patrona – wykonany według projektu Stanisława Gierada z ASP w Gdańsku. Pomnik ten ma formę popiersia z brązu, ustawionego na kolumnie. Na niej zaś, poniżej popiersia, umieszczono następujący napis: „Robert Szewalski 1903–1993, członek rzeczywisty PAN, Profesor Politechniki Lwowskiej i Gdańskiej, konstruktor pierwszej turbiny parowej. Twórca polskiego przemysłu turbinowego i Instytutu Maszyn Przepływowych Polskiej Akademii Nauk w Gdańsku. W stulecie urodzin – Gdańsk 2003”.
Dziękujemy Pani redaktor Marii Sadurskiej za kolejne już przybliżenie postaci wielkich polskich naukowców. Dzięki jej felietonom osoby te nie pójdą w zapomnienie.