W naszym mieście, w Górnym Wrzeszczu, jedna z ulic nosi imię Pileckiego. Patronem nie jest jednak słynny rotmistrz Witold Pilecki, którego pomnik wznosi się przed gmachem Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Jest nim Szczepan Pilecki, przedwojenny nauczyciel polskich Szkół Handlowych w Gdańsku, który poniósł śmierć z rąk Niemców w czasie II wojny światowej.

Przypuszczam, że dla wielu gdańszczan jest dziś postacią nieznaną, dlatego postanowiłam przybliżyć jego życiorys. Poniższy tekst napisałam w oparciu o następujące źródła: „Encyklopedię Gdańską”, Wikipedię oraz przykawie.jaizdrowie.com (artykuł pt. „Polskie Szkoły Handlowe w Wolnym Mieście Gdańsku”).

Szczepan Pilecki urodził się 26 XII 1892 r. w Przemyślu, w rodzinie Marcelego, inżyniera i budowniczego, i Marii (z d. Czarnota-Bojarskiej pochodzącej z Lwowa).

ul. Pileckiego w Gdańsku
ul. Pileckiego w Gdańsku.

Szczepan dzieciństwo i wczesną młodość spędził w Przemyślu. Tu ukończył w 1912 r. (lub 1911 r.  według Wikipedii) Gimnazjum nr 1. Rok po maturze rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego (ukończył je w 1918 r.). Trzy lata później obronił tamże pracę doktorską.

W czasie I wojny światowej walczył najpierw na froncie karpackim, a potem włoskim w szeregach armii austriackiej. W listopadzie 1918 r. wstąpił do Wojska Polskiego (artylerii), gdzie służył w stopniu majora. W 1919 r. walczył z Czechosłowacją o Śląsk Cieszyński. Po przejściu do rezerwy uzupełnił wykształcenie, by móc podjąć pracę w bankowości. W styczniu 1924 r. przybył do Gdańska i tu otrzymał stanowisko dyrektora w gdańskim oddziale Ziemskiego Banku Kredytowego we Lwowie, którego siedziba mieściła się przy Langermarkt 18 (ob. Długi Targ). Od 1926 r. był zatrudniony w gdańskim oddziale Polskiej Agencji Drzewnej „Paged”.

Mieszkając w Gdańsku, włączył się w działalność tutejszej Polonii. Działał prężnie w bardzo różnych polskich stowarzyszeniach i organizacjach. Zasłużył się w walce o polskość Gdańska.

Szkoły Ekonomiczno-Handlowe im. Macierzy Szkolnej w Gdańsku przy ul. Seredyńskiego 1 A (w tym miejscu znajdował się budynek Polskich Szkół Handlowych Macierzy Gdańskiej w WMG).

W 1924 r. przyczynił się do utworzenia Związku Oficerów Rezerwy Polaków (w latach 1929-39 należał do zarządu tej organizacji). Była to organizacja konspiracyjna, licząca niewielu członków.

Należał do Polskiego Klubu Wioślarskiego (którego od 7 IV 1925 do 6 X 1926 był wiceprezesem).

Jak wielu przedstawicieli tutejszej polskiej inteligencji został również członkiem utworzonego w 1922 r. Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki. Od 1933 r. należał do zarządu i komisji szkolno-oświatowej Macierzy Szkolnej.

Był też członkiem Zarządu Głównego Związku Polaków, a od momentu połączenia się (w maju 1937 r.) Gminy Polskiej ze Związkiem Polaków w jedną organizację – Gminę Polską Związku Polaków – pełnił w niej funkcję wicemarszałka Rady Delegatów (wg „Encyklopedii Gdańskiej” był członkiem Komisji Rewizyjnej).

Należał także do tajnego Związku Strzeleckiego „Strzelca”. Współpracował z Polską Organizacją Wojskową w WMG oraz uczestniczył też w tajnych kursach teoretycznych dowodzenia – w Gdańsku oraz na terenie Polski (obóz pod Łomżą). Bardzo możliwe, że otrzymywał jakieś tajne informacje i polecenia od rządu RP.

Próbował utworzyć w WMG ognisko Związku Nauczycielstwa Polskiego, co okazało się niemożliwe ze względów politycznych.

Interesował się literaturą i muzyką. Chodził na koncerty i pisał z nich recenzje do „Gazety Gdańskiej”.

W 1931 r. Szczepan Pilecki wyjechał na pewien czas z Gdańska. Podjął pracę pedagoga (nauczyciela kontraktowego) w Państwowej Szkole Handlowej w Warszawie. Rok później został nauczycielem etatowym w Żeńskiej Szkole Przemysłowo-Handlowej w Poznaniu, skąd od razu oddelegowano go na zasadzie płatnego urlopu do Gdańska, gdzie rozpoczął pracę w Polskiej Wyższej Szkole Handlowej przy Trojangasse (ob. ul. Seredyńskiego). Jej dyrektorem był obecny patron tej ulicy, Marian Seredyński. Szczepan Pilecki uczył tam takich przedmiotów, jak: towaroznawstwo, historia handlu, ekonomia społeczna, dokumentacja handlowa i prawo. Założył gabinet materiałów pomocniczych do nauki handlu i towaroznawstwa. Ponadto prowadził szkolny chór oraz koło Ligi Obrony Powietrznej Państwa.

Szczepan Pilecki wśród uczniów; źródło: Szkoły Ekonomiczno-Handlowe w Gdańsku

Wraz z wybuchem II wojny światowej Szczepan Pilecki został aresztowany. Uwięziono go w gdańskim więzieniu. Istnieją rozbieżności dotyczące daty i okoliczności jego śmierci. Według jednej relacji zginął w masowej egzekucji w Lasach Piaśnickich 23 X 1939 r., według innej – 22 III 1940 r. w Stutthofie.

Szczepan Pilecki był żonaty z Niemką, Elisabeth Loesdau, z którą miał syna Janusza (ur. 1927 r.) i córkę Barbarę. Bardzo mu zależało, by dzieci wychowywać w duchu polskiej kultury, uczył ich języka polskiego. Chciał, by wyrosły na prawdziwych Polaków patriotów. Syn uczęszczał do polskiego Konserwatorium Muzycznego Macierzy Szkolnej (mieszczącego się w gmachu Dyrekcji Kolei), prowadzonego przez wiolonczelistę Kazimierza Wiłkomirskiego. Uczył się tam w klasie fortepianu Marii Wiłkomirskiej. Kazimierz Wiłkomirski wspominał, że Janusz Pilecki był „chłopcem bardzo miłym i bardzo zdolnym” (przykawie.jaizdrowie.com). Niestety, po aresztowaniu ojca we wrześniu 1939 r. matka oddała syna do Hitlerjugend. Nie wiemy, czy uczyniła to w obawie o życie swoje i syna, czy też ukrywała przed mężem swoje sympatie proniemieckie i prohitlerowskie.

Tablica „W hołdzie nauczycielom polskim WM Gdańska” z nazwiskiem Szczepana Pileckiego.

Według jednych źródeł żona Szczepana Pileckiego wyjechała wraz z synem do Niemiec jeszcze w czasie wojny, według innych – tuż po jej zakończeniu. Janusz zamieszkał w Monachium. Został muzykologiem i tłumaczem polskiej literatury na język niemiecki (np. utworów Marka Hłaski). Niestety, zmienił formę swego imienia i nazwiska na niemiecko brzmiącą: Hans von Piletzki.

Po wojnie władze Gdańska upamiętniły tego zasłużonego przedwojennego pedagoga, nadając jego imię ulicy, której dotychczasowym patronem był Gustav Radde (1831–1903) urodzony w Gdańsku przyrodnik i podróżnik.

W 2011 r. Szczepan Pilecki został patronem gdańskiego tramwaju Pesa Swing.

Maria Sadurska

2 thoughts on “Szczepan Pilecki – nauczyciel Polskich Szkół Handlowych w WMG

  • Polonia w Gdańsku to chyba nie jest dobre określenie. Po prostu Polacy.

    Odpowiedz
    • Tak, to prawda. Staramy się używać jak najmniej i będziemy sukcesywnie eliminować.

      Odpowiedz

Dodaj opinię lub komentarz.