Niniejszy artykuł jest kontynuacją pierwszej części – Kalwaria Wejherowska w odsłonie pierwszej i najpierw zachęcam do zapoznania się tam ze wstępem i opisem pierwszych dziesięciu kaplic. Dzisiaj zajmę się pozostałymi szesnastoma.
XI. Kaplica Pałacu Piłata (Praetorium Pilati)
Kaplica została ufundowana przez Jakuba Wejhera po roku 1650. Czasami nazywana jest „Ratuszem Piłata”. Ma kształt krzyża greckiego i posiada pięć dachów. Jest to więc budowla o pięciu kopułach, trójkondygnacyjna. Rzut krzyża greckiego jest typowy dla włoskiego renesansu i baroku. Prawdopodobnie to Ratusz Piłata z Kalwarii Zebrzydowskiej był inspiracją dla tej budowli. W stopnie prowadzące do wejścia głównego wkomponowana została ambona. Wejścia są trzy – wszystkie po stronie zachodniej. Na portalu jednego z nich znajdujemy obcęgi i napis „INRI”. Obcęgi należą do przedstawień Męki Pańskiej (Arma Christi).
Obrazy, które stanowiły wystrój tej kaplicy, zaginęły po II wojnie światowej. Są trzy ołtarze z obrazami z lat 50-tych autorstwa Heleny Żyrmont-Korklińskiej oraz polichromia „Ecce Homo”. Wnętrze opiera się na czterech potężnych filarach typu toskańskiego.
Ta kaplica upamiętnia skazanie Jezusa na śmierć, Jego biczowanie i ukoronowanie cierniem. W Jerozolimie fakt ten odbył się na obecnym dziedzińcu szkoły muzułmańskiej. Za czasów Jezusa mieściła się tu sala sądowa jako część wybudowanej przez Heroda twierdzy Antonia; współcześnie miejsce nie jest upamiętnione. Jedynie na zewnątrz umieszczono medalion z cyfrą „I” wskazujący na pierwszą stację, gdzie w każdy piątek rozpoczyna się Droga Krzyżowa.
XII. Kaplica Pałacu Heroda (Palatium Herodis Regis)
To kaplica, którą budowano z przeszkodami z powodu najazdu wojsk szwedzkich na ziemie polskie. Została ufundowana przez Joannę Katarzynę Radziwiłłównę Wejherową w 1654 r., która nie dożyła końca budowy. Zmarła w 1665 r., ale w testamencie zapisała 2000 florenów polskich na dokończenie budowy. Dzieło kontynuował jej brat, również z problemami. Do kaplicy prowadzą 54 stopnie z kamienia polnego. Na zewnątrz wygląda, jakby wzniesiona została na planie kwadratu, jednak wewnątrz okazuje się być oktagonem przykrytym kopułą. Znajduje się tam XVII-wieczny ołtarz z obrazem z roku 1882 autorstwa Carla Pollikeita.
Pałac Heroda Antypasa, do którego przyprowadzono Jezusa w Jerozolimie, nie zachował się do naszych czasów. Znajdował się w pobliżu „Ściany Płaczu”, na zboczu zachodniego wzgórza Jerozolimy. Herod przybył do niego na Święto Paschy.
XIII. Kaplica Podjęcia Krzyża (Crucis impositio)
Była to chronologicznie czwarta kaplica, która powstała, ufundowana przez Cecylię Eleonorę Wejherównę. Jej budowę ukończono przed 1654. Obecnie otoczona jest neogotycką formą z 1866 r.w celu ochrony piaskowca i stoi nieopodal Pałacu Piłata. Wewnątrz znajduje się figura Jezusa obejmującego krzyż, w otoczeniu legionistów rzymskich oraz herby rodziców Cecylii.
W Jerozolimie w miejscu podjęcia przez Jezusa krzyża znajduje się również kaplica (II stacja Drogi Krzyżowej). Odbudowano ją w 1904 r. w stylu bizantyjskim na ruinach kościoła średniowiecznego. Wewnątrz znajduje się fragment oryginalnego bruku z wyżłobionymi rowkami zapobiegającymi poślizgowi kopyt końskich oraz rysunkami, które być może służyły do gier żołnierzom z twierdzy Antonia.
XIV. Kaplica Pierwszego Upadku (Primus lapsus sub Cruce)
Kaplicę ufundował Mateusz Jan Judycki w 1649, doktorant z Padwy, ksiądz o wielu funkcjach, w tym proboszcz gdańskiej parafii Marii Panny. To zaufany człowiek Jakuba Wejhera, inspirator Kalwarii, jej duchowy przywódca, który jako pierwszy ufundował kaplicę. Była to otwarta budowla z piaskowca, ale żeby chronić ją przed wpływami atmosferycznymi oraz pleśniami przykryto ją w XIX w. murem pruskim. Wewnątrz znajdują się filary i arkady wraz z figurą upadającego Jezusa.
W Jerozolimie miejsce upadku Jezusa upamiętnia kaplica należąca do Ormian-katolików. Jest to bardzo polska kaplica. Na obecną funkcję dawny budynek arabski w stylu tureckim zaadaptowali polscy żołnierze gen. Andersa w 1947. Polacy byli opiekunami do 2000 r. Wewnątrz jest wiele motywów polskich, np. obraz „Droga Krzyżowa Narodu Polskiego”, czy godło Polski. Z tej kaplicy można przejść podziemnym korytarzem do IV stacji Drogi Krzyżowej.
XV. Kaplica Spotkania Jezusa z Matką (Occurus BMV cum Joannem)
To najpiękniejsza z kaplic wejherowskich. Ładnie wyeksponowana i z daleka widoczna. Fundatorką była pierwsza żona wojewody Anna Elżbieta Schaffgotsch, która przed ślubem zmieniła wyznanie z protestanckiego na katolickie. Zmarła przy porodzie szóstego dziecka w 1650 i nie doczekała końca budowy. Ma numer XV, ale została ufundowana jako druga. Jej rzut poziomy to kształt kwiatu dzikiej róży. Być może wezwanie z Litanii Loretańskiej „Różo duchowna” było inspiracją takiego kształtu.
Podkreślona jest zarówno horyzontalność budowli (profilowany gzyms), jak i wertykalność (drzwi, okna, pilastry). Mamy tu pilastry udekorowane sgraffito – z motywami geometrycznymi i roślinnymi, ale także z plecionkami związanymi z symboliką nieskończoności. Groteskowe twarze po renowacji w 1968 są niewidoczne. We wnętrzu znajduje się obraz przedstawiający Maryję przecinającą drogę swojego Syna dźwigającego krzyż. Pochodzi z lat 40-tych XVII wieku i jest to prawdopodobnie obraz feretronowy, związany z kręgiem Antona Moellera.
Kult tego wydarzenia w Jerozolimie jest bardzo stary. Już cesarzowa Helena zatroszczyła się o upamiętnienie. W 1864 r. natrafiono w miejscu spotkania Maryi z Synem na ruiny kościoła, prawdopodobnie z czasów krzyżowców. Maryja na Jego widok zemdlała. Świątynia była pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny de Spasmo (Łkającej). W XVI w. ją zniszczono, potem odbudowano i zamieniono na meczet. W 1876 r. grunt wykupili ormiańscy katolicy i postawili kościół pw. Santa Maria de Spasmo. Przy tej okazji odkryli mozaikę z kościoła bizantyjskiego z zarysem dwóch sandałów. Okazało się, że mozaika znajduje się na poziomie starożytnej drogi z czasów Jezusa, a odciski sandałów są starsze od mozaiki.
XVI. Kaplica Cyrenejczyk (Cyrenaeus)
Kaplica jest upamiętnieniem pomocy Szymona z Cyreny w dźwiganiu krzyża. Powstała jako trzecia kaplica, przed rokiem 1654. Została ufundowana przez dworzan Jakuba Wejhera. Być może są to ci sami dworzanie, których wymienia akt erekcyjny klasztoru i kościoła św. Anny w Wejherowie: Samuel Przeworski, Tomasz Lubieniecki, Krzysztof Kowalkowski, Łukasz Galiński, Albert Ruszewski, Władysław Jeżewski, Jan Komorski i Jakub Wiecki. Mur pruski pojawił się dopiero pod koniec XIX w. Oryginalnie kaplica jest obiektem otwartym o kształcie baldachimu wspartym na czterech filarach. We wnętrzu znajduje rzeźba ukazująca pomoc Cyrenejczyka, a on sam wygląda jak rybak znad Bałtyku.
W Jerozolimie to wydarzenie jest upamiętnione przez franciszkańską kaplicę z 1894 r. W zewnętrzną ścianę wmurowano kamień, o który zgodnie z tradycją miał oprzeć się Jezus.
XVII. Kaplica Weroniki (Veronica)
Ta kaplica została ufundowana przez młodszą córkę Jakuba Wejhera, Annę Teresę hr. Scharfenberg. Wznosi się na wzgórzu morenowym 112,065 m n.p.m. (drugim co do wielkości na trasie Kalwarii) i powstała w latach 1649-54 i upamiętnia gest św. Weroniki ocierającej twarz skatowanemu i wymęczonemu Jezusowi. Tak jak poprzedniczka początkowo była kaplicą otwartą, na filarach, ale zadaszono ją i obudowano murem pruskim w II połowie XIX w. Wewnątrz znajduje się figura św. Weroniki z chustą oraz herby Wejhera i córki.
W Jerozolimie wg legendy w miejscu, gdzie Weronika stała z chustą, znajdował się jej dom. W 1883 r. nabył go salwatorianin o. Ignacy Maqad. Dwa lata później zbudował kaplicę, a pod nią w trakcie budowy znaleziono dwie krypty i niewielką cysternę. Miejsce to zostało w 1948 r. zbombardowane, a później odbudowane przez małe siostry Karola de Foucauld. Jest tam antyczna kolumna oznaczająca stację.
XVIII. Kaplica Bramy Łez – Drugiego Upadku (Porta Judiciaria et secundum lapsus sub Cruce)
To faktycznie brama, zwana inaczej Bramą Krwawą lub Bramą Sądową. Ufundował ją Jakub Wejher do 1654 r. To, co zwraca uwagę, to wyżłobienia w kształcie łez, z jednej strony umieszczone poziomo, z drugiej pionowo. Jedna z „przybudówek” przy bramie (piszę „przybudówek”, ale to jedna całość) zawiera zamykaną wnękę, a w niej oleodruk ukazujący drugi upadek Chrystusa. Skąd łzy? Przez tę bramę wyprowadzano z Jerozolimy skazanych na śmierć, także Jezusa. Na bramie wieszano akty oskarżenia. W Jerozolimie miejsce jest upamiętnione skromną kapliczką franciszkańską z 1875 r., postawioną w miejsce bramy, która nie przetrwała do naszych czasów. Ostatnie zapiski o niej to koniec XV w.
XIX. Kaplica Płaczących Niewiast (Occursus Mulierum)
Ta kaplica jest najmniejsza z ufundowanych przez Jakuba Wejhera. Ma tylko 3,41 m długości i 2,24 m szerokości. Budowę ukończono przed 1657 rokiem. Znajduje się w niej obraz na ścianie nawiązujący do słów Jezusa „Córki jerozolimskie, nie płaczcie nade mną, płaczcie raczej nad sobą i waszymi dziećmi”. Pochodzi z końca XIX w. W Jerozolimie stacja zaznaczona jest na murze greckiego klasztoru św. Karalambosa kolumną z wyrytym czarnym krzyżem. Nie wiadomo, czy w I wieku miejsce to było wewnątrz, czy na zewnątrz murów miasta.
XX. Kaplica Trzeciego Upadku Jezusa (Teritus lapsus sub Cruce)
Ta kaplica znajduje się u podnóża Golgoty. Golgota jest najabrdziej wysuniętym na zachód wzgórzem Kalwarii. Znajduje się na niej sześć kaplic, połączonych alejami bukowymi ze stuletnim drzewostanem. W centrum jerozolimskiej Golgoty znajduje się skała, uformowana w ten sposób, że przypominała czaszkę. Miejsce z biegiem lat zarastało i wykuwano w nim groby. W II wieku z rozkazu cesarza Hadriana teren Golgoty zniwelowano i zabudowano świątyniami Wenus i Jowisza., grób zasypano, ale nie zniszczono. 200 lat później cesarz Konstantyn odsłonił go, świątynie zburzył, a św. Helena postawiła chrześcijański kompleks sakralny. Nie przetrwał on jednak w całości do naszych czasów. W roku 614 Persowie zrobili porządek po swojemu, czyli zburzyli. Wprawdzie patriarcha Jerozolimy Modest odbudował jedną część, ale w 1009 r. kalif Al-Hakim rozbił nawet skałę. 40 lat później cesarz Konstantyn Monomach postawił bazylikę, a w 1099 krzyżowcy rozbudowali ją i to jest kształt, który przetrwał do dziś.
Wracając jednak do kaplicy kalwaryskiej, to powstała ona przed 1657 rokiem i zawiera w środku oryginalne ścienne malowidła oraz grupę figuralną – Jezusa i dwóch żołnierzy rzymskich. Te ostatnie pochodzą z lat 60-tych XX wieku.
W Jerozolimie to wydarzenie jest upamiętnione przez fragment kolumny wmurowanej w ścianę kościoła koptyjskiego. Oryginalnie był w innym miejscu – na dziedzińcu Bazyliki Grobu Pańskiego.
XXI. Kaplica Obnażenia Jezusa z Szat (Spoliatio Vestium)
Kaplica powstała przed rokiem 1655 z fundacji drugiej żony Wejhera , Joanny Katarzyny. Miała być mała z założenia, podobnie jak następna – Przybicia do Krzyża. Obie nie miały skupiać uwagi przy zbliżaniu się na szczyt Golgoty. Wewnątrz znajduje się oryginalne ścienne malowidło przedstawiające obnażenie Jezusa z szat, ale również szarpania za brodę. Jest tam jedna osoba w stroju XVII-wiecznym, a więc może sam autor.
W Jerozolimie stacja ta znajduje się w obrębie Bazyliki Grobu Pańskiego, w części należącej do Kościoła katolickiego. Kaplica powstała w XI wieku, została poszerzona w XIII i odnowiona po trzęsieniu ziemi w 1939.
XXII. Kaplica Przybicia Jezusa do Krzyża (Affixio ad Crucem)
Tę kaplicę również ufundował Jakub Wejher w latach 1649-54. Wewnątrz znajduje się malowidło z II połowy XVIII wieku, z czasów Przebendowskich. Przedstawia ono oczywiście scenę przybijania oraz rzucania losów o szaty Jezusa. W latach 2006-2008 w czasie renowacji odkryto napis na sklepieniu: „Oycze, odpuść im, bo nie wiedzą”.
W Jerozolimie stacja ta znajduje się na samym szczycie Golgoty, kilka metrów od rzeczywistego położenia Krzyża, w obrębie Bazyliki Grobu Pańskiego – jako kaplica południowa należąca do Kościoła katolickiego.
XXIII. Kaplica Trzech Krzyży (Elevatio Crucifixi D.N.I.C.)
To najbardziej okazała z kaplic kalwaryjskich, na samym szczycie wejherowskiej Golgoty, upamiętnia śmierć Jezusa. Została ufundowana przez Annę Wejherównę-Grudzińską, córkę starosty kościerskiego i kasztelana gdańskiego, Demetriusza Wejhera. Nazywana jest również Kościołem Trzech Krzyży lub Kościołem Ukrzyżowania. Wewnątrz – na tle panoramicznego przedstawienia podniesienia krzyża znajdują się trzy krzyże: Jezusa i dwóch łotrów. Krzyże stworzył zakonnik klasztoru wejherowskiego Juniper Wrocławski. Są rownież namalowane figury Maryi i św. Jana oraz wyraźne pęknięcie na malowidle symbolizujące rozdarcie zasłony w świątyni jerozolimskiej. Rzeźby są realistyczne, a nad głową Chrystusa widnieje napis w trzech językach (aramejskim, greckim i łacińskim): „Jezus Nazarejczyk, król żydowski”.
Kaplica ukrzyżowania Jezusa znajduje się w Jerozolimie w Bazylice Grobu, dokładnie nad skałą, na której stał krzyż Zbawiciela. Między niewielkimi kolumnami podtrzymującymi ołtarz można dojrzeć srebrną płytę z otworem. To miejsce, gdzie stał faktycznie krzyż. Po bokach dwie czarne marmurowe płytki wskazują miejsce krzyży łotrów. fragmenty skały Golgoty przykryte są szybą. Widoczna jest też szczelina, która powstała, gdy Jezus umierał („skały zaczęły pękać”).
Szczegołów w obu kaplicach – wejherowskiej i odpowiadającej jej jerozolimskiej – jest oczywiście dużo więcej. Dodam tylko, że na sklepieniu tej naszej występuje zarys róży czterolistnej, a cała ornamentyka ma cechy późnego renesansu. Jest tu także zakrystia i były kiedyś organy. Obecnie w kościele farnym.
XXIV. Kaplica Matki Bożej Bolesnej (Locus Unctionis)
To także kaplica upamiętniająca zdjęcie Jezusa z krzyża. Taka architektoniczna pieta. „Locus unctionis” oznacza „miejsce namaszczenia”, czyli miejsce w Jerozolimie, gdzie stała kapliczka Matki Bożej Bolesnej, a potem kamień namaszczenia. Fundatorem był Jakub Wejher. Na ołtarzu wewnątrz faktycznie znajduje się pieta, a jej autorem jest prawdopodobnie również Juniper Wrocławski. Pierwotnie była to wnęka zamykana na drewniane drzwi (zachowały się haki), ale w połowie XIX wieku obudowano ją.
Jest to stacja XIII drogi krzyżowej i w Jerozolimie przedstawiona jest jako ołtarz z popiersiem Madonny z XVI lub XVII wieku, umieszczony na wzgórzu Golgoty. Figura została podarowana przez Portugalczyków w 1778 r. Wcześniej scenę zdjęcia z krzyża i namaszczenia sytuowano w innym miejscu (obecnie między XI a XII stacją). Skała namaszczenia została w pierwotnym miejscu. Zdaniem niektórych to tu właśnie stała Maryja w czasie ukrzyżowania.
XXV. Kaplica Grobu Pańskiego (Locus Sepulchri Domini)
Ta kaplica została ufundowana przez Anną Konstancję Wejherównę-Czarnkowską, córkę Mikołaja Wejhera. Budowlę wykonano w Krakowie przed 1653 rokiem, skąd przypłynęła Wisłą. Jest jedyną na Pomorzu budowlą ciosową z piaskowca. To kaplica grobu, ale latarnia na górze zawiera w sobie figurę zmartwychwstałego Chrystusa. Wewnątrz są dwa pomieszczenia – przedsionek i grób właściwy, co nawiązuje do jerozolimskiego odpowiednika, ale także do Kalwarii Zebrzydowskiej. Jest również kamienna ława z rzeźbą Jezusa i fresk z adorującym aniołem.
Kaplica Grobu w Jerozolimie znajduje się wprawdzie 35 m od Golgoty, ale jeszcze we wnętrzu Bazyliki. Ma kształt rotundy. Zarys pochodzi z czasów krzyżowców, choć sam obiekt ucierpiał w czasie pożaru w 1808 r. Wewnątrz znajdują się dwa pomieszczenia: Kaplica Anioła oraz komora grobowa. Oryginalna skała, na której spoczywało ciało Jezusa, jest przykryta marmurową płytą.
XXVI. Kaplica Bramy Oliwskiej
Kaplica znajduje się zupełnie poza terenem właściwym Kalwarii Wejherowskiej. Pochodzi z okresu późniejszego i wita pielgrzymów zmierzających od strony Oliwy. Została ufundowana przez Piotra Jerzego Przebendowskiego w XVIII w.
Kalwaria Wejherowska niewątpliwie jest świetnym miejscem na niedzielny spacer, ale ten dwuczęściowy, skromny opis niech zakończy myśl Chrystiana Adrichomiusa, o którym wspominałam w części pierwszej, a który zachęcał, aby każdy chrześcijanin stworzył sobie podobną drogę w kościele albo w swojej izdebce i tam pobożnym sercem mógł „Mękę Chrystusową rozpamiętywać”.
źródła:
- Jerzy Więckowiak „Kalwaria Wejherowska. Dzieje, sztuka i architektura”, Wyd. Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie 1982
- Zbigniew Treppa Mirosław Rekowski „Wejherowo i Kalwaria Wejherowska” 1993
- O. Adam Ryszard Sikora OFM „Kalwaria Wejherowska, święte miejsca Jerozolimy na Kaszubach”, Wyd. Oskar & Wyd. BiT 2016
- Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie
- www.wejherowo.pl
