Na ścianie południowej prezbiterium, vis a vis tablicy fundatorów umieszczono tablicę dobrodziejów klasztoru oliwskiego.
Analogicznie do tablicy fundatorów, na dole znalazł się owalny obraz, przedstawiający pierwszy z wielu najazdów pogańskich Prusów na klasztor oliwski we wrześniu 1224 roku. Na pierwszym planie widać skatowanych cystersów, bezbronnych wobec rozzuchwalonej pruskiej tłuszczy. Po prawej stronie obrazu mają miejsce dramatyczne sceny: tłum niosący zrabowane krzyże, kielichy, świeczniki; na pierwszym planie Prusak wyrywający opatowi pastorał, w tle pożar kościoła. Lewa strona obrazu kontrastuje spokojnym pejzażem, jest mniej ekspresyjna od prawej, ukazującej uprowadzenie zakonników w stronę widocznych w tle zabudowań Gdańska, gdzie później zostali straceni.
Po lewej stronie znalazła się tablica inskrypcyjna zawierająca daty i opisy szkód wyrządzonych przez najeźdźców klasztorowi oliwskiemu od XIII do XVI wieku. Wymienieni zostali w roli ciemiężycieli zarówno Prusowie, jak również krzyżacy (trzykrotnie), heretycy husyccy i żołnierze gdańscy. Gdyby dzieło powstało kilkanaście lat później na liście znaleźliby się niechybnie również Szwedzi.
Druga tablica inskrypcyjna, po prawej stronie przedstawia postać Kazimierza Jagiellończyka, czas jego rządów oraz wyrazy szacunku ze strony oliwskich cystersów.
Na tablicy dobrodziejów oliwskiego klasztoru umieszczono sześć obrazów w polach między kolumnami. Pierwsza od lewej strony znajduje się postać Przemysława II, króla Polski, któremu Mściwój II oddał władzę nad Pomorzem Gdańskim. Jak wynika z inskrypcji, Przemysław II godnie kontynuował dzieło książąt pomorskich w pomnażaniu przywilejów cystersów w Oliwie. Pod portretem znajduje się herb orła białego na czerwonym tle – godło królów polskich.
Kolejnym dobroczyńcą opactwa w Oliwie jest król Polski i Czech Wacław II. Na obrazie przedstawiony w purpurowym płaszczu narzuconym na czarną zbroję. Trzyma w dłoni miecz ze złotą rękojeścią oraz berło. Napis nad portretem głosi, że Wacław II ze szczególnym umiłowaniem dbał o oliwski konwent. Fakt, iż Wacław II był królem Polski i Czech, stał się podstawą do umieszczenia tarczy herbowej z polskim białym orłem oraz czeskiego lwa.
Nowe nadania ziemskie oraz nowe przywileje nadane cystersom w Oliwie, pozwoliły się również znaleźć na tablicy dobrodziejów królowi polskiemu Władysławowi Łokietkowi. Postać Łokietka to rudobrody mężczyzna ubrany w zbroję, purpurowy płaszcz i czarną narzutę. W prawym ręku dzierży berło, lewą zaś dłoń opiera na biodrze. Poniżej znajduje się herb króla polskiego biały orzeł na czerwonym tle.
Umieszczenie postaci margrabiego brandenburskiego, ostatniego z rodu Askańczyków Waldemara Brandenburskiego jako dobroczyńcy cysterskiego konwentu, było wynikiem potwierdzenia wcześniejszych przywilejów dla zakonu cysterskiego w Oliwie. Stało się tak pomimo faktu, iż Waldemar Brandenburski przez bardzo krótki czas władał Pomorzem Gdańskim w 1308 roku. Postać elektora brandenburskiego została przedstawiona w pozycji kroczącej, odzianego w czarną zbroję i płaszcz, z charakterystycznym paradnym kapeluszu na głowie. Jego herb to czarny brandenburski orzeł.
Następnym portretem jest wizerunek wielkiego mistrza krzyżackiego Winricha von Kniprode (1352 – 1382). Pomimo wielu tarć, niechęci, a nawet wrogości pomiędzy cystersami i krzyżakami, Winrich von Kniprode uchodzi za przyjaciela klasztoru w Oliwie, potwierdzając wcześniejsze nadania podczas swych rządów na Pomorzu Gdańskim. Postać wielkiego mistrza namalowano w jako siwobrodego rycerza w zbroi, okrytego charakterystycznym płaszczem z czarnym krzyżem na prawej piersi. Poniżej umieszczono herb wielkiego mistrza – czarnego orła wpisanego w czarny krzyż.
Ostatnim z portretów jest wizerunek króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka, zasłużonego wielce dla Oliwy i cystersów, którym zwrócił i potwierdził utracone na rzecz Krzyżaków ziemie i przywileje. Inskrypcja nad portretem każe nam uwiecznić w naszej pamięci Kazimierza IV, jako króla, który po zwycięstwie nad zakonem krzyżackim oddał Oliwie odebrane jej prawa i włości. Ponieważ Kazimierz Jagiellończyk był królem Polski i wielkim księciem litewskim zarazem, tarcza herbowa zawiera godło polskie oraz litewską „Pogoń”.
Na samej górze powyżej belkowania umieszczono ostatni z portretów dobrodziejów klasztoru oliwskiego – króla Zygmunta III Wazy. Jest to jedyny z portretów na obu tablicach w prezbiterium, który był oparty o szkice z natury. Hermann Hahn miał do wykonania tychże wiele okazji podczas długich pobytów króla w oliwskim klasztorze. Postać Zygmunta III przedstawiona jest w pozycji klęczącej, odzianą w czarne szaty i charakterystyczny kryz na głowie. W oddali widać klasztor oliwski z perspektywy północno – zachodniej, gdzie można zauważyć mur obronny otaczający zabudowania klasztorne, wzniesiony w roku 1608. W tle widać zabudowania Gdańska. W lewym górnym rogu obrazu uwieczniono Trójcę Świętą na niebiosach. Obok znalazła się złotą farbą naniesiona inskrypcja:
„AD MAJOREM DEI GLORIAM DOMUM HANC RESTITUTAM PROTEGAM”
„Na większą chwałę Boga ten odbudowany kościół chronię”
Podobnie jak na tablicy fundatorów, obraz króla flankowany jest dwoma tablicami inskrypcyjnymi. Tablica po lewej stronie przedstawia wydarzenia z 1308 roku – bunt mieszczan gdańskich, pod dowództwem wojewody Święca przeciw Władysławowi Łokietkowi, którzy sprowadzają elektora Waldemara Brandenburskiego. Obejmuje on we władanie Pomorze Gdańskie, wykupione następnie przez krzyżaków, którzy rządzą aż do połowy XV wieku, pokonani przez polskiego króla Kazimierza Jagiellończyka.
Inskrypcja po prawej stronie obrazu króla opowiada o zamordowaniu przez zbójów najętych przez margrabiego brandenburskiego króla Przemysława II. Sukcesorem korony został król Polski i Czech Wacław II, który poślubił jedyną córkę Przemysława II. Ta wydała na świat syna Przemysława III, który został zamordowany w Ołomuńcu. Po tych wydarzeniach władzę objął późniejszy król Polski Władysław Łokietek.
Tablice fundatorów i dobrodziejów opactwa oliwskiego są pięknym świadectwem jego historii. Przedstawiają ludzi i kronikę zdarzeń, które towarzyszyły rozwojowi klasztoru od XII do XVII wieku.
Poniżej tablicy dobrodziejów znajduje się marmurowy kamień, pełniący funkcję tablicy nagrobnej niejakiego Ferdinanda z Imecourt, francuskiego pułkownika, który zginął podczas oblężenia Gdańska w kwietniu 1807 roku.
cdn…
Wojciech Stybor
Copyright © 2005 Wojciech Stybor. All rights reserved.
