W 1932 roku powstała koncepcja budowy dwóch nowych polskich transatlantyków. Miały one mieć wystrój typowo polski. Powołano specjalną komisję, która miała je projektować. W jej skład weszli między innymi profesorowie Niemojewski, Pruszkowski i inni. Pracami kierował inżynier Zonkada.
- Przeczytaj: Gdyńskie transatlantyki – część 1
- Przeczytaj: Gdyńskie transatlantyki – część 3
W czasie budowy w Trieście przebywała grupa polskich oficerów z przyszłym „pierwszym po Bogu” kapitanem Mamertem Stankiewiczem. Budowa wzbudzała zastrzeżenia.
Poniżej fragment z książki K.O. Borchardta „Znaczy kapitan”:
Na budującym się „Piłsudskim” od razu zaniepokoiły nas ― niedostateczna grubość arkuszy poszycia, słabość wiązań, podtrzymujących główny pokład, spiętrzenie nad wodą pokładów przy stosunkowo małym zanurzeniu oraz wysokie zawieszenie ciężkich łodzi ratunkowych. Widok tego wszystkiego zachwiał naszą wiarę w stateczność „Piłsudskiego”.
Statek został zwodowany 19 grudnia 1934 roku. Matką chrzestną była Wanda Pełczyńska, kurierka I Brygady Legionów, posłanka na Sejm, odznaczona krzyżem Virtuti Militari, trzykrotnie Krzyżem Walecznych i Krzyżem Niepodległości z Mieczami.
12 maja 1935 roku zmarł marszałek Józef Piłsudski.
W książce „Z floty carskiej do polskiej’ Mamer Stankiewicz pisał:
I przypomniało mi się wtenczas powiedzenie jednego z moich kolegów przyjaciół, który był starym żeglarzem, że niedobrze jest gdy nadaje się statkowi nowemu imię człowieka żyjącego. Wedle przesądów starych żeglarzy każdy statek ma swoją duszę, więc jakże mogą istnieć dwie istoty takie samo noszące imię? Jedna z nich musi zginąć.
Kilka informacji technicznych o statku.
Ms Piłsudski był statkiem o długości 160,4 m, szerokości 21,6 m, zanurzeniu 7, 54 m, pojemności 14294 RT. Miał jedenaście wodoszczelnych grodzi, siedem pokładów, z czego trzy zajmowały całą długość statku. Konstrukcja była nitowana. Posiadał system ochrony przeciwpożarowej. Na statku znajdowały się cztery ładownie, garaż dla osiemnastu samochodów. Było na nim czternaście szalup ratunkowych (drewnianych) oraz dwie łodzie motorowe. Napęd jednostki stanowiły dwa silniki wysokoprężne Sulzera typu 9SD72 o łącznej mocy 12500 KM. Energię elektryczną dostarczały cztery zespoły prądotwórcze po 210 KW. Statek zabierał 796 pasażerów i 350 osób załogi. Na dziobie dumnie prezentowały się srebrne insygnia marszałkowskie i stylizowana odznaka I. brygady.
Wśród pomieszczeń warto wymienić salon z parkietem tanecznym, palarnie, werandę widokową, reprezentacyjny hol z portretem marszałka Piłsudskiego, dużą klatkę schodową z windą, salkę zabaw dla dzieci, jadalnię, basen z salą gimnastyczną.
W pierwszy rejs ms Piłsudski wyruszył 15 września 1935 roku. W Nowym Yorku był hucznie witany 24 września. Samoloty z flagą z napisem: Welcome Motor ship Piłsudski krążyły nad statkiem, z samolotów rzucano kwiaty.
W czasie podróży powrotnej, w czasie wielodniowego ciężkiego sztormu, ujawniły się wady statku. Po tym rejsie przeprowadzono modernizację statku oraz uwzględniono to na drugim statku ms Batory.
Do 1939 roku ms Piłsudski pływał na linii Gdynia-Nowy York. 11 sierpnia wyruszył w swój ostatni rejs do Nowego Yorku. Gdy wybuchła wojna, 1 września, znajdował się w drodze powrotnej. W związku z wojną statek przybył do Newcastle gdzie zmieniono go w transportowiec wojska. Wieczorem 25 listopada wyruszył do Nowej Zelandii. Nad ranem 26 listopada rozległy się dwa wybuchy. Oddam głos osobie, która w tym uczestniczyła K.O. Borchardtowi, który tak to opisał w książce „Znaczy kapitan”:
Przez sen czuję silne uderzenie w burtę. Gdy zastanawiam się, co mogło je spowodować, silny wybuch wstrząsa statkiem. Sypie się szkło lamp, wali się na podłogę umywalka. Siadam w koi ― trzeba wstawać! W tej chwili czuję drugie uderzenie w burtę. Wydaje mi się, że to pocisk przebił poszycie. Za chwilę następuje wybuch znacznie silniejszy od pierwszego.
Statek zatonął rano. Kapitana Stankiewicza uratowano, lecz zmarł na angielskim okręcie na skutek wychłodzenia organizmu oraz ataku serca. Statek zatonął na stosunkowo płytkich wodach. Jeszcze maju 1940 wierzchołki jego masztów wystawały nad wodę. Do dziś nie wyjaśniono jednoznacznie przyczyny zatonięcia – czy to torpedy, czy miny.
Najkrócej opiszę dzieje ms Batory. Dlatego, że jest najbardziej znany. Chyba nie ma w Polsce osoby, która nie słyszałaby o ms Batory. Statek zbudowany został w tej samej stoczni co ms Piłsudski, czyli stoczni Cantieri Riuniti dell’Adriatico. Stępkę położono 1 maja 1934 roku, a wodowanie kadłuba odbyło się 3 lipca 1935 roku. Matką chrzestną była Jadwiga Barthel de Weydenthal (żołnierz I Brygady Legionów, działaczka niepodległościowa, rzeźbiarka). W czasie wojny Batory przewoził żołnierzy m.in. do Algieru. Odbył 59 podróży i przewiózł 120 tysięcy osób. Przydomek „Lucky Ship” zyskał gdy przewiózł do Kanady rezerwy banku Anglii i skarby wawelskie.
24 lutego 1969 roku Batory powrócił ze swojego ostatniego rejsu. Następnie pełnił rolę hotelu w Gdyni, a po dwóch latach został złomowany. MS Batory przez wszystkie lata odbył 222 rejsy liniowe i przewiózł 270 tysięcy pasażerów.
Złomowanie w stoczni złomowej Yau Wing Metal Junk w Hongkongu rozpoczęto w czerwcu 1971 r., zakończono w 1972 roku.
Dane techniczne:
- Długość całkowita (L) początkowo: 160,4 m; od kwietnia 1947: 160,3 m
- Szerokość (B) 21,6 m
- Zanurzenie (D) 7,5 m
- Pojemność brutto 14 287 RT[1]; netto do kwietnia 1947: 8102 RT, od kwietnia 1947: 7923 RT
- Liczba pasażerów
do III 1940: 760 (kl. turystyczna – 355 i kl. III – 405)
od III 1940: 1650 żołnierzy
od II 1941: 2200 żołnierzy
od IV 1947: 832 (kl. I – 412, kl. turystyczna – 420)
od V 1957: 816 (kl. I – 76, kl. turystyczna – 740)
od VII 1969: 600 miejsc hotelowych - Silnik 2 silniki wysokoprężne Sulzer 2SSA, 9-cylindrowe; o mocy do kwietnia 1947: 12 680 KM,
od kwietnia 1947: 12 500 KM - Liczba śrub napędowych 2
- Szybkość eksploatacyjna – 18 w.
Gdy ms Batory stał się hotelem, postanowiono zakupić kolejny statek. Wybór padł na zwodowany w 1952 roku, zbudowany w stoczni Wilton-Fijenoord Dok-en-Werf-Maatschapij, Schiedam w Holandii statek Maasdam. Statek został przebudowany w Gdańskiej Stoczni Remontowej. Zmieniono sylwetkę statku, który otrzymał nowy maszt i dźwigi, inny komin, przedłużono mu również nadburcie. We wnętrzu znalazła się sala widowiskowa mieszcząca 300 osób, sala zabaw dla dzieci, sauna, sala gimnastyczna i dodatkowy bar. Unowocześniono kabiny i pomieszczenia gospodarcze, usprawniono ciągi komunikacyjne, zaprojektowano nowa oprawę plastyczną (z tym, że część kabin nie posiadała łazienek). Po przebudowie tss „Stefan Batory” mógł zabrać na pokład 783 pasażerów i 331 osób z załogi. W swój pierwszy rejs z Gdyni do Montrealu wypłynął 11 kwietnia 1969 roku. W związku ze zmianą przepisów tss Stefan Batory przestał w 1986 roku pływać do Nowego Jorku. W 1988 roku został wycofany ze służby. Sprzedany został armatorowi greckiemu, który chciał go przebudować na wycieczkowiec. Odstąpiono jednak od tych planów i ostatecznie statek został zezłomowany w stoczni w Turcji.
W kolejnej części opowiem o kolejnych trzech transatlantykach, dla których Gdynia była portem macierzystym, w tym o takim, który nigdy nie zawinął do Gdyni.
C D N.
Marek Szymański
Cieekawe artykuly