PAŁAC OPATÓW
Pałac opacki to jeden z obiektów nadającym Oliwie jej niepowtarzalny klimat. Dwa pochodzące z różnych okresów budynki tworzą kompleks pałacowy. Przystające od strony wschodniej i północnej do angielskiej części oliwskiego parku skrzydło to tak zwany Stary Pałac Opacki. Wedle tradycji klasztornej w tym miejscu stał dawny zameczek książąt pomorskich. W roku 1474 pożar strawił nieznany budynek opacki, znajdujący się w miejscu dzisiejszego Starego Pałacu. Odbudowany został przez opata Mikołaja Muckendorfa (1474 – 1488). Do dziś zachowały się charakterystyczne duże gotyckie cegły oraz sklepienia krzyżowe w piwnicach, pochodzące z tego okresu.
Dzięki remontowi pod dach Starego Pałacu przyjęto w gościnę ostatniego z wielkich mistrzów Zakonu Krzyżackiego – Albrechta von Hohenzollerna w 1517 roku. Po niszczycielskim najeździe Gdańszczan w 1577 roku, kiedy to budynek został doszczętnie zdewastowany, opat Kacper Geschkau (1569 – 1584) postanowił ponownie odrestaurować i rozbudować istniejący obiekt. Początkowo był to budynek parterowy, w późniejszym okresie wielokrotnie przebudowywany. Stary Pałac Opacki został zrujnowany podczas działań wojennych w roku 1945.
Południowe skrzydło pałacu to tak zwany Nowy Pałac Opacki. Powstał nieco później, bo w pierwszej połowie XVII wieku, za czasów opata Jana Grabińskiego (1630 – 1638). Pierwotne założenie architektoniczne znacznie różniło się rozmachem prowadzonej inwestycji od stanu obecnego. Opat Grabiński potrzebował przytulnego obiektu, w którym mógłby udzielać gościny licznym znamienitym osobistościom, które zawsze chętnie spędzały czas w opactwie oliwskikm. Między innymi w pałacu goszczono francuską królową Marię Ludwikę w roku 1646, podczas jej podróży do Warszawy. Następnie w roku 1834 pałac zamieszkiwali oblegający Gdańsk rosyjscy generałowie i feldmarszałek Christof Műnnich. Latem tegoż roku do Oliwy zawitał król August III Sas, który również goszczony był w pałacowych murach.
Wraz z upływem lat budynek powoli zatracał swoje standardy reprezentacyjne. W konsekwencji w marcu 1637 roku został położony przez przeora Macieja Prätoriusa kamień węgielny pod budowę nowego parterowego pałacyku. Dalszych zmian dokonał opat Franciszek Zaleski (1722 – 1740), który zlecił przebudowę obiektu, zgodnie z rokokowym duchem czasów. Pałac był w tym czasie jednokondygnacyjnym budynkiem z wysuniętym ryzalitem i szczytnicą od południowej strony. Ostateczną formę, jednak nadały mu prace trwające w latach 1754 – 1756, za rządów opata Jacka Rybińskiego (1740 – 1782). Zlecił on architektowi Efraimowi Szregerowi zaprojektowanie i wybudowanie dwupiętrowego budynku. Nowy pałac stał się częścią większej inwestycji, której planem było stworzenie nowego założenia architektoniczno – parkowego w Oliwie.
Stąd też dzisiejszy nowy pałac opacki sąsiaduje z tak zwaną francuską częścią parku. Do parku można było się niegdyś dostać bezpośrednio poprzez otwartą galerię od strony południowej. Po śmierci opata Rybińskiego w roku 1782, w pałacu kolejno zamieszkiwali Karol i Józef Hohenzollernowie, aż do kasacji opactwa. Po śmierci ostatniego opata oliwskiego Józefa Hohenzollerna, obiekt stał niezamieszkały do 1869 roku, kiedy to wprowadziła się księżniczka Maria Anna von Hohenzollern – Hechingen, kuzynka króla pruskiego.
Po śmierci księżnej pałac wykorzystywany był jako siedziba urzędników pruskich. W roku 1927 pałac został adaptowany do roli, którą pełni do dnia dzisiejszego: muzealno – wystawienniczej. W październiku 1927 działalność zainicjowało Staatliches Landesmuseum für Danziger Geschichte, w którym miejsce znalazły eksponaty związane z historią ziem gdańskich. W czasie II wojny światowej Pałac Opatów pełnił funkcję magazynów wojskowych, a pod koniec wojny został spłonął doszczętnie. Na wielu powojennych fotografiach można zobaczyć rozmiary dewastacji wojennych.
Pałac opatów musiał długo czekać na odbudowę. Dopiero w roku 1958 rozpoczęto restaurowanie i porządkowanie terenu wokół. Prace trwały do 1964 roku. Od tego czasu w murach pałacu opatów mieści się Oddział Sztuki Współczesnej Muzeum Narodowego w Gdańsku. Obecnie wnętrza wypełnione są nowoczesnymi eksponatami obejmującymi współczesne malarstwo, rysunek, grafikę, tkaniny, ceramikę oraz rzeźbę.
cdn…
Wojciech Stybor
Copyright © 2005 Wojciech Stybor. All rights reserved.