W odległości około 55 kilometrów na południe od Gdańska, na Kociewiu, nad rzeką Wierzycą znajduje się miasto, które posiada niezwykłe skarby.
Pierwsza wzmianka o Pelplinie pochodzi z 1274 roku. Jesienią tegoż roku, najstarszy syn księcia pomorskiego Świętopełka, książę pomorski Mszczuj II (1220-1294) nadał zakonowi Cystersów wieś o ówczesnej nazwie Poplin. Od tej pory dzieje Pelplina pozostają nierozerwalnie związane z zakonem cystersów. W myśl zapisów zawartych w dokumencie pt. „Codex diplomaticus pelplinensis” w końcu XIII wieku, Mszczuj II zainicjował budowę świątyni w Pelplinie. Budowa ceglanej świątyni trwa długo. W 1557 roku gdański murator Antonii Schultes wykonał efektowne sklepienia typu: kryształowego i sieciowego. Tak oto 'koniec zwieńczył dzieło’, powstał monumentalny kościół ze środkowanym transeptem o długości 84, szerokości 30 i wysokości 26m. Wewnątrz owej świątyni znajdują się jedne z największych w kraju organy, składające się z 4,5 tysiąca piszczałek. Pelplińską świątynie zdobi najwyższy, drewniany ołtarz w Polsce (o wysokości 21 metrów, drugi co do wielkości w Europie), którego głównym motywem jest scena przedstawiająca Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny.
W pelplińskiej świątyni znajduje się ciekawy relikwiarz zawierający doczesne szczątki świętych. Są tutaj relikwie: Św. Pawła, Św. Barbary, Św. Jerzego, Św. Maurycego, Św. Błażeja. Prócz tego w świątyni znajdują się: 21 ołtarzy bocznych, liczne epitafia oraz piękne, dębowe stalle. Nie sposób wymienić wszystkich cennych zabytków świątyni. W 1433 roku pobliski klasztor pelpliński został zniszczony przez wojska polne ‘czeskich sierotek’ pod wodzą Jana Čapka z Sán. W 1626 roku świątynie wizytował król szwedzki Gustaw Adolf (1594-1632) a w 1677 roku król Polski Jan III Sobieski (1629-1696).
Ważną datą dotyczącą obecnej Bazyliki katedralnej Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Pelplinie jest dzień 16 lipca 1821 r., kiedy to papież Pius VII (1742-1823), bullą „De salute animarum” wybrał Pelplin na stolice i siedzibę biskupów, w ten sposób pocysterska świątynia w Pelplinie stała się katedrą. Dnia 18 stycznia 1965 roku papież Paweł VI (1897-1978) podnosi katedrę pelplińską do godności bazyliki mniejszej. Dnia 6 czerwca 1999 roku Bazylikę Katedralną w Pelplinie odwiedził papież Jan Paweł II (1920-2005).
Innym, niezwykle cennym skarbem Pelplina, jest prezentowana w Muzeum Diecezjalnym (ul. bpa Dominika 11) Biblia Gutenberga będąca jednym z 48 obiektów tego typu na świecie. Warto wspomnieć iż dnia 24 sierpnia 1456 r. w Moguncji zakończono pierwszy druk tzw. Biblii Gutenberga. Jan Gutenberg (1398 -1468) wydrukował około dwustu sztuk 42-wierszowej Biblii. Karty początkowe owej Biblii zawierają 40 wierszy, reszta składa się z 42 wierszy (stąd jej nazwa).
Pelplińska Biblia należy do najcenniejszych książek świata. Do Pelplina sprowadził ją prawdopodobnie biskup chełmiński Mikołaj Chrapiecki (1466-1519). Jest to tzw. seria dwutomowa w XV-wiecznej oprawie (wykonanej przez mistrza Henryka Costera z Lubeki). Przed wybuchem II wojny światowej znany bibliofil, biskup ordynariusz Diecezji Chełmińskiej ksiądz Stanisław Okoniewski (1870-1944) nosił się z zamiarem sprzedaży tego unikatowego dzieła. Chciał sprzedać Pelplińską Biblię, ponieważ potrzebował funduszy na rozbudowę pobliskiego seminarium. Kolekcjonerzy z całego świata oferowali bajońskie sumy za ową księgę. Na szczęście Biblia pozostała w kraju, lecz nie na długo. Tuż przed wojną pelplińska Biblia Gutenberga została ewakuowana przez Warszawę, Paryż, a następnie w 1940 r. Londyn do Kanady. Do Pelplina powróciła w 1959 r. Historia peregrynacji tego wyjątkowego dzieła znajdującego się w Pelplinie jest gotowym scenariuszem filmu, kończącego się happy endem. Do dziś na świecie pozostało jedynie dwadzieścia kompletnych egzemplarzy tej niezwykłej księgi.
Pomimo swej bogatej historii Pelplin jest młodym miastem, otrzymał prawa miejskie dopiero w 1937 roku. Ale ze względu na najznamienitsze zabytki jest to niewątpliwie niezwykle miejsce, warte zwiedzenia.
Ciekawostki:
Konkatedralna Bazylika Mariacka w Gdańsku, Bazylika Archikatedralna w Oliwie oraz Bazylika Katedralna w Pelplinie należą do największych w Polsce obiektów sakralnych wybudowanych z cegły.
Podczas II wojny światowej Pelplin był kilkukrotnie bombardowany. Pewnego razu jedna z bomb trafiła w katedrę i spadła w okolicy głównego ołtarza. Bomba nie wybuchła, a mieszkańcy Pelplina uznali to zdarzenie za cud.
W pelplińskiej Biblii Gutenberga brak 217 strony. Całość Pelplińskiej Biblii Gutenberga obejmuje łącznie (w dwóch tomach) 641 kart, zadrukowanych obustronnie. Na 48 stronie znajduje się plama tuszu, będąca odbiciem ołowiano-cynowej czcionki, która ‘dokumentuje’ historię druku tego unikatowego dzieła.
Biblia Gutenberga znajduje się na liście UNESCO (jako jeden z najważniejszych dokumentów w dziejach ludzkości).
