Banki działające w Gdańsku na początku XX wieku należy podzielić na dwie grupy: placówki niemieckie oraz polskie. Te drugie działały głównie po powstaniu Wolnego Miasta. Przed rokiem 1920 w księgach adresowych można odnaleźć wzmianki zaledwie o polskim Banku Ludowym z siedzibą na ulicy Piwnej, a od 1919 roku o Banku Związku Spółek Zarobkowych, na Targu Drzewnym.

Polskie banki miały nie tylko wspierać polskie przedsiębiorstwa, napędzać gospodarkę kraju czy udzielać pożyczek najuboższym. Przede wszystkim jednoczyły mieszkańców, którzy powoływali szereg organizacji podtrzymujących polskość w Wolnym Mieście Gdańsku.
Osoby pracujące w bankach działały w innych stowarzyszeniach i organizacjach. Spośród nich wyróżnić trzeba Franciszka Kręckiego. Brał on udział w powstaniu Towarzystwa Młodokaszubów, był redaktorem „Gazety Gdańskiej”, należał do zarządu Komitetu Budowy Domu Polskiego oraz do grona jego ofiarodawców, był jednym ze współzałożycieli harcerstwa polskiego w Wolnym Mieście.
Kręcki był dyrektorem gdańskiej filii Banku Kwilecki, Potocki i Spółka. Bank powstał 28 września 1870 roku. Był ważną placówką ekonomicznej walki społeczeństwa polskiego z germanizacją. Zajmował się głównie obsługą handlu zbożowego. W 1924 roku bank miał oddziały w Gdańsku, Inowrocławiu, Katowicach, Ostrowie, Toruniu, Wilnie i Warszawie. Swoją siedzibę znalazł na Ogarnej pod numerem 85. Do dziś przetrwał oryginalny portal kamienicy, na którym na upartego odnaleźć można ślady po dawnym szyldzie. Kres działalności firmy przyniósł rok 1939, choć formalnie bank utracił koncesję w kwietniu 1946 roku.

W pierwszy latach funkcjonowania Wolnego Miasta działało ponad dwadzieścia banków. W latach 30. zostało ich tylko 6. Wszystkiemu winna była reforma finansowa Grabskiego, a także późniejszy kryzys.
W samym Gdańsku działały banki z Warszawy, Poznania, Lwowa, Bydgoszczy i Torunia, chociażby:

ogłoszenie z Gazety Gdańskiej
ogłoszenie z Gazety Gdańskiej

Bank Bydgoski SA istniał w formie spółki z nieograniczoną odpowiedzialnością od 1909 roku. W 1921 roku został przekształcony w bank akcyjny. Brał udział w zakładaniu kilku przedsiębiorstw w Bydgoszczy. Miał trzy oddziały: w Chełmnie, Nakle i Gdańsku. Został zlikwidowany w połowie 1926 roku.
Bank Cukrownictwa Ska SA w Poznaniu powstał latem 1921 roku z inicjatywy Związku Zachodnio-Polskiego Przemysłu Cukrowniczego, zrzeszającego 24 cukrownie byłego zaboru pruskiego. Bank Cukrownictwa był jednym z wielu założonych podczas inflacji banków branżowych. Większość z nich znikła po stabilizacji walutowej. Poza kredytowaniem przemysłu cukrowniczego bank zajmował się skupem i sprzedażą cukrem. Dddział, ulokowany początkowo w Gdańsku, z czasem został przeniesiony do Gdyni. Bank Cukrownictwa utracił formalnie koncesję w kwietniu 1946 roku.
Bank Dyskontowy SA w Bydgoszczy Powstał w 1914 roku. W 1919 roku wszedł w skład koncernu Polskiego Banku Handlowego SA z Poznania. Utrzymywał kontakty z ponad 40 przedsiębiorstwami na 97 Pomorzu. Został zlikwidowany na przełomie 1925 i 1926 roku.

Bank Francusko-Belgijsko-Polski dla Przemysłu i Rolnictwa SA w Łodzi powstał pod nazwą Bank Rolniczo-Przemysłowy SA w Poznaniu w 1919 roku. Odtąd zmieniał nazwę niemal co roku. Trudno powiedzieć, czy zmiana nazwy w 1923 roku rzeczywiście odzwierciedlała wejście do banku kapitałów zagranicznych, czy był to tylko zabieg reklamowy. Rząd Grabskiego zaliczał bank do instytucji słabych, które powinny być zlikwidowane, dlatego w kwietniu 1925 roku bank utracił uprawnienia banku dewizowego. Przegłosowano też uchwałę o likwidacji banku.
Bank Handlowy w Warszawie SA był pierwszym i największym bankiem akcyjnym zaboru rosyjskiego. Powstał w 1870 roku z inicjatywy Leopolda Kronenberga. Lata inflacji, niekorzystne dla interesów firmy, były zarazem okresem największej ekspansji organizacyjnej. Bank miał w tym czasie ponad 40 oddziałów, także w Gdańsku. Kryzys bankowy 1925 roku ujawnił słabości firmy. Po 1945 roku ze względu na wysoki stopień zetatyzowania oraz znaną nazwę zdecydowano się bank zachować. W 1997 roku rozpoczął się proces prywatyzacji banku.
Bank dla Handlu i Przemysłu w Warszawie SA na początku 1925 roku dysponował największą w Polsce siecią ponad 90 oddziałów, także w Gdańsku. Problem pojawił się już w 1924 roku, kiedy to zbankrutowała gdańska firma drzewna, która była winna bankowi 200 tys. dolarów.
Bank dla Handlu Zagranicznego SA w Warszawie powstał w kwietniu 1920 roku. W okresie inflacji miał dwa oddziały – w Gdańsku i Poznaniu, później zlikwidowane. W lutym 1927 roku zmieniono nazwę na Bank Handlu Zagranicznego SA w Warszawie. Postawiony w stan dobrowolnej likwidacji 5 grudnia 1928 roku. Likwidację ukończono w 1934 roku.
Bank Przemysłowców SA w Poznaniu była to pierwsza trwała polska spółdzielnia kredytowa w zaborze pruskim. Po odzyskaniu niepodległości Bank Przemysłowców utrzymywał oddział w Gdańsku, Berlinie, Bytomiu, Strasburgu, Lille oraz w Rotterdamie. W 1933 roku ogłoszono jego upadłość.

Bank Rolniczo-Handlowy SA w Poznaniu powstał w grudniu 1920 roku z przekształcenia w spółkę akcyjną Domu Rolniczo-Handlowego Władysława Radomskiego. Był słabą firmą doby inflacji. Miał oddziały w Gdańsku, Toruniu i Warszawie. Poza operacjami bankowymi zajmował się handlem. Zlikwidowany został prawdopodobnie w 1924 roku.
Bank Stowarzyszenia Mechaników SA w Warszawie Była to poważna firma, dysponująca dwoma liczącymi się zakładami przemysłowymi – fabryką obrabiarek w Pruszkowie i Zakładami „Poręba” koło Zawiercia. W 1920 roku spółka założyła własny bank, z oddziałem w Gdańsku. Był jednak firmą słabą. Po stabilizacji walutowej nie zdołał odzyskać płynności. 17 listopada 1924 roku bank zawiesił wypłaty, a 16 grudnia tego roku ogłoszono jego upadłość.
Bank Warszawsko-Gdański SA w Warszawie powstał w Toruniu w 1919 roku jako Bank Pomorski SA. W tym okresie utrzymywał oddziały w Gdańsku, Warszawie i Bydgoszczy. W 1922 roku kontrolę nad firmą przejęła grupa przedsiębiorców warszawskich, którzy przenieśli bank do stolicy i zmienili jego nazwę. Poważnym przedsięwzięciem w dziejach firmy był udział w budowie strażnic Korpusu Ochrony Pogranicza wzdłuż wschodniej granicy Polski. Bank upadł w sierpniu 1926 roku.
The British and Polish Trade Bank AG w Gdańsku utworzony pod koniec 1926 roku z inicjatywy brytyjskiej. Podczas kryzysu 1925 roku w prasie brytyjskiej pojawiły się głosy wzywające, w obliczu ujawnionej słabości bankowości polskiej, do korzystania z pośrednictwa gdańskich instytucji finansowych w kontaktach z Polską. Aby spełnić ten postulat, a zarazem nie dopuścić do przejęcia kontroli nad polsko-brytyjskimi kontaktami gospodarczymi przez Niemców gdańskich, BGK wspólnie z Anglo-International Bank postanowiły utworzyć wspólny bank w Gdańsku.
Polski Bank Emigracyjny TA w Warszawie to bank doby inflacji. Poza centralą w Warszawie miał jeden oddział w Gdańsku. Miał się zajmować głównie obsługą polskiej emigracji zarobkowej i reemigracji. Zlikwidowany w 1924 roku.
Polski Bank Handlowy SA w Poznaniu zajmował się kredytem hipotecznym i krótkoterminowym dla gospodarstw chłopskich. W marcu 1934 roku ogłoszono upadłość firmy.
Polski Bank Przemysłowy we Lwowie celem banku miało być popieranie rozwoju gospodarczego Galicji. Podczas kryzysu 1925 roku bank poniósł straty. W październiku 1933 roku bank został postawiony w stan likwidacji.
Warszawski Bank Zjednoczony SA powstał w Warszawie w 1921 roku. Nastawiał się głównie na obsługę handlu zagranicznego. Miał 5 oddziałów w Warszawie, ponadto w Łodzi, Częstochowie, Gdańsku, Londynie i Paryżu. ostatecznie 30 marca 1926 roku uchwalono likwidację banku. Na fasadzie budynku przy ulicy Ogarnej pozostały ślady po białej farbie – litery układają się w nazwę banku.

W Sprawozdaniu Rady Polskich Interesantów Portu Gdańskiego w 1936 roku działalność ostatnich polskich placówek w Wolnym Mieście oceniano dodatnio, podkreślając ich rosnące znaczenie.

Ryszard Kopittke

Cały artykuł znajduje się w książce „Swój do swego. Z dziejów przedsiębiorczości polskiej w Gdańsku okresu Wolnego Miasta (1920-1939). Szkice”.

4 thoughts on “Polskie banki w Wolnym Mieście Gdańsku

  • Należałoby jeszcze dodać informację o Polskiej Kasie Rządowej przy ul. Bogusławskiego (budynek już nie istnieje) która też prowadziła działalność bankową.

    Odpowiedz
  • jest w książce „Swój do swego. Z dziejów przedsiębiorczości polskiej w Gdańsku okresu Wolnego Miasta (1920-1939). Szkice”. to jest skrót i zdjęcia, które nie pojawiły się – z różnych względów w książce.

    Odpowiedz
    • Wie viele Polnische Unternehmen gab es in der WMG? 20 Banken bei ca 7500 Polnischen Bewohnern, wie soll das gehen?
      Dzien dobry

      Odpowiedz
  • dr Moczyński,bezkompromisowy prawicowy polityk.zepchnięty przez wymienionych w tym artykule lewaków w całkowity niebyt.nie tylko polityczny……

    Odpowiedz

Dodaj opinię lub komentarz.