Bardzo ważnym działaczem dawnej gdańskiej Polonii był niewątpliwie Franciszek Kubacz, z zawodu lekarz, urodzony 17 V 1868 r. w miejscowości Nowy Zieluń (obecnie w powiecie działdowskim, w województwie warmińsko-pomorskim).

Wywodził się z polskiej rodziny mieszczańskiej, w której od pokoleń pielęgnowane były takie wartości jak patriotyzm.
Franciszek kształcił się najpierw w progimnazjum w Lubawie, następnie w gimnazjum Koronowie (według innego źródła: w Wałczu), gdzie należał do tajnego koła filomatów.
Po zakończeniu tego etapu edukacji wyjechał do Wurzburga w Bawarii, gdzie podjął studia medyczne. Tam został członkiem Towarzystwa Akademików Polaków. W 1892 r. obronił w Rostoku pracę doktorską. Wtedy przyjechał do Gdańska, gdzie mieszkał aż do śmierci. Specjalizował się w leczeniu chorób kobiecych. Podjął pracę w Szpitalu Miejskim przy ob. ul. Rogaczewskiego (do 1945 r. Sandgrube); z czasem otworzył własną klinikę przy ob. ul. Bogusławskiego (An der Reitbahn). Był jej właścicielem w latach 1908-14.

szpital przy Rogaczewskiego

Tuż po przybyciu do grodu nad Motławą nawiązał kontakt z tutejszą Polonią i wkrótce dał się poznać jako jeden z jej najaktywniejszych członków. Udzielał się w bardzo różnych polonijnych organizacjach np. w najstarszej organizacji założonej przez tutejszych Polaków – Towarzystwie „Ogniwo” (powstało w 1876 r.), którego został prezesem w ostatnich latach XIX w. Należał także do towarzystw: Ludowego „Jedność” (założonego w 1892 r.) i Muzycznego „Lutnia” (założonego w 1891 r.), które powstały z inicjatywy innego polonijnego działacza, zamieszkałego wówczas w Gdańsku, Bernarda Milskiego (1856-1926). Kubacz został również członkiem Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” oraz  Polskiego Towarzystwa Muzycznego, w którym przez krótki czas pełnił funkcję prezesa.

Zaangażował się także w ruch młodokaszubski; uczestniczył z zjeździe założycielskim w Gdańsku w 1912 r. jako reprezentant gdańskiej Polonii.

Zajmował się także działalnością polityczną, przykładowo w latach 1907 i 1912 – podczas wyborów do parlamentu niemieckiego, rozwijał akcję propagandową. Był wówczas prezesem polskiego komitetu wyborczego w gdańskim okręgu wyborczym. Ponadto uczestniczył w zjazdach Prowincjonalnego Komitetu Wyborczego na okręg Prus Zachodnich (jako delegat gdańskiej Polonii).
Ponadto był członkiem Centralnego Komitetu Wyborczego w Poznaniu, któremu podlegały ziemie polskie zaboru pruskiego.
Przyczynił się także do powstania w 1903 r. Banku Ludowego w Gdańsku, w którym przez trzynaście lat pełnił funkcję członka zarządu albo członka rady nadzorczej.

Po wybuchu pierwszej wojny światowej, kiedy ożyły nadzieje Polaków na odzyskanie niepodległości, Franciszek Kubacz zaangażował się w działalność Tajnego Międzypartyjnego Komitetu Obywatelskiego  jako reprezentant Polonii zaboru pruskiego.

W 1917 r. Franciszek Kubacz należał do komitetu organizacyjnego obchodów setnej rocznicy śmierci Tadeusza Kościuszki. Inicjatorzy stawiali sobie za cel budzenie uczuć patriotycznych wśród Polaków zaboru pruskiego.

Franciszek Kubacz25 XII 1918 r. wziął udział w spotkaniu w Gdańsku przedstawicieli tutejszej Polonii z przybyłym do grodu nad Motławą Ignacym Paderewskim. Uczestniczyli w nim także Wojciech Korfanty (1873-1939, polski działacz ze Śląska) oraz szef wojskowej misji brytyjskiej w Gdańsku płk. H.H. Wade.
Franciszek Kubacz stał na stanowisku podjęcia walki zbrojnej, której celem było przyłączenie Gdańska i Pomorza do odradzającej się Polski. Z tym związana była misja, z którą został wysłany do Poznania. (Tendencja zbrojnego rozwiązania kwestii przynależności tych ziem do Polski narodziła się w społeczeństwie polskim po wybuchu rewolucji listopadowej w Niemczech w grudniu 1918 r. Przygotowanie Polaków do akcji zbrojnej podjęły różne organizacje np. Straż Ludowa podporządkowana Podkomisariatowi Naczelnej Rady Ludowej, powstałemu w 1918 r.).
W 1919 r. Franciszek Kubacz uczestniczył w Gdańsku w wiecu zorganizowanym przez Polonię, którego uczestnicy domagali się przyłączenia Gdańska (oraz całego Pomorza) do Polski. Uchwalili wtedy rezolucję, w której zawarli stawiane przez siebie postulaty.
W grudniu 1919 r. Franciszek Kubacz został przewodniczącym Rady Ludowej na miasto Sopot, zaś w kwietniu 1920 r. – prezesem Naczelnej Rady Ludowej w Gdańsku. Ponadto po wyborach zorganizowanych 14 II 1919 r. wybrano go  gdańskim radnym, zaś w marcu 1920 r. otrzymał stanowisko w Radzie Państwa (Staatsrat), utworzonej przez Tymczasowego Wysokiego Komisarza Ligi Narodów w Gdańsku sir Reginalda Towera.

W 1919 r. Franciszek Kubacz został wysłany do Paryża jako delegat ludności polskiej z Gdańska (wraz z Wojciechem Jedwabskim, 1890-1967 i Bonifacym Łangowskim, 1883-1940 ). Tam uczestniczył w rozmowach polsko-gdańskich w Paryżu. Ich celem było opracowanie Konwencji Paryskiej, która miała regulować postanowienia Traktatu Wersalskiego w kwestii stosunków polsko-gdańskich. Konwencja ta była uważana za jeden z ważniejszych aktów prawnych składających się na status Wolnego Miasta Gdańska.

W maju 1920 r. został wybrany (wraz z sześcioma innymi polskimi działaczami  z polskiej listy) do gdańskiej Konstytuanty. Jednocześnie uzyskał stanowisko w Volkstagu (na czas jego pierwszej, jak i drugiej kadencji, czyli na lata 1920-23 i 1924-27), gdzie przewodniczył frakcji polskiej.

Był jednym z organizatorów Gminy Polskiej (powołanej 21 IV 1921 r.), w której pełnił kierownicze stanowiska. Rozłam, jaki nastąpił wśród gdańskiej Polonii, również wśród działaczy wspomnianej organizacji (szczególnie pod wpływem Zygmunta Moczyńskiego, 1871-1940) spowodował rezygnację Franciszka Kubacza z działalności politycznej i społecznej. Dostrzegał on problem faworyzowania konkretnych ugrupowań politycznych przez władze polskie (po przewrocie majowym w 1926 r.), co jeszcze bardziej pogłębiało konflikty wśród gdańskiej Polonii. Swoje przemyślenia wyraził w memoriale ze stycznia 1928 r. Przy czym oficjalnie podawał jako powód wycofania się z życia publicznego-pogorszenie się stanu zdrowia.

Na zdjęciu tzw. Dom Polski przy ul.Wałowej, siedziba licznych organizacji polonijnych w WMG, w tym od 1924 r. Gminy Polskiej.

Dom Polski

Nie można pominąć zasług Franciszka Kubacza na polu oświaty. Przyczynił się do rozwoju polskiego szkolnictwa na terenie Wolnego Miasta Gdańska. Był jednym z organizatorów Gdańskiej Macierzy Szkolnej utworzonej w 1921 r.; został wybrany na pierwszego prezesa jej zarządu (funkcję tę pełnił do 1926 r.). Miał zasługi dla utworzenia Gimnazjum Polskiego w Gdańsku (którego uroczysta inauguracja miała miejsce 13 V 1922 r.) oraz polskich ochronek.
Współpracował z polskimi studentami ówczesnej gdańskiej politechniki oraz należał do Polskiego Towarzystwa Nauki i Sztuki, założonego 11 VII 1922 r. w Gdańsku.

Franciszek Kubacz udzielał się także w Towarzystwie Wydawniczym Pomorskim (powstało w 1918 r. z inicjatywy ks. Kamila Kantaka, 1881-1976), do którego należeli  znani działacze jak: Aleksander Majkowski (1876-1938) i  Witold Kukowski (1882-1939). Towarzystwo to wydawało m.in. „Dziennik Gdański” (od 1 VIII 1919 r.).

Franciszek Kubacz był jednak przede wszystkim lekarzem. Dlatego w latach 1922-23 zatrudniono go w Komisariacie Generalnym RP w charakterze doradcy w dziedzinie opieki zdrowotnej. Należał do takich gdańskich organizacji zawodowych, jak Zawodowy Związek Lekarzy WMG oraz do Stowarzyszenia Lekarzy w Gdańsku.

Za zasługi na rzecz obrony polskości w Gdańsku otrzymał Krzyż Kawalerski Orderu Polonia Restituta. Zmarł 14 01 1933 r. Został pochowany na cmentarzu św. Józefa. W związku z likwidacją cmentarza  w 1957 r. dokonano ekshumacji; szczątki przeniesiono na Cmentarz na Zaspie, czyli obecny Cmentarz Ofiar Hitleryzmu przy ul. Chrobrego.  Na poniższej fotografii (pierwszej z prawej strony) została utrwalona tablica pochodząca z symbolicznego nagrobka Franciszka Kubacza z tegoż cmentarza.

Franciszek Kubacz jest patronem ulic w Dolnym Sopocie i w Dolnym Wrzeszczu. Fragmenty tej ustronnej uliczki Dolnego Wrzeszcza, zabudowanej przedwojennymi domami, przedstawiają poniższe zdjęcia.

 Maria Sadurska

 

 

 

4 thoughts on “Działacz Polonii Gdańskiej

  • Nalezy dodac, ze dr Franciszek Kubacz byl jedynym polskim czlonkiem nie tylko Zarzadu Zwiazku
    Zawodowego Lekarzy Wolnego Miasta Gdanska (powstalo w 1920 r.) ale takze Zarzadu Izby Lekarskiej Wolnego Miasta Gdanska (reaktywowana w 1924 r.), co odkrylem niestety dopiero niedawno i o czym brak informacji w polskich biografiach Kubacza.
    Odsylam tez do lektury mojego artykulu : „Losy polskich lekarzy Wolnego Miasta Gdanska”, opublikowanego w czasopismie Pediatria Polska, 2015, 90, s. 527 – 531, przedrukowanego rowniez w miesieczniku Gazeta AMG w Gdansku w 2016 r.
    Z powazaniem : dr n. med. Michal T.W. v. Grabowski, Gleiszellen/Niemcy

    Odpowiedz
  • Szanowna Pani,
    poszukuję informacji o córce doktora Kubacza. Opracowuję do wydania wspomnienia, w których w roku 1939 pojawia się osoba określona jako:
    „córka dr Franciszka Kubacza – Pani Dudzińska z córką”
    Dla stworzenia przypisu potrzebuję podstawowych danych, imiona obu, lata zycia, zawód pani Dudzińskiej itp
    Jeśli posiada Pani taką wiedze będę wdzięczy
    Rafał Skąpski

    Odpowiedz
  • Niestety w dostępnych mi źródłach nie ma informacji, o które Pan pyta. W szpitalu MSW i A w Gdańsku pracuje kardiolog dr Julita Dudzińska – Gehrmann. Może wywodzi się z rodziny potomków dr Kubacza? Pozdrawiam, Maria Sadurska

    Odpowiedz

Dodaj opinię lub komentarz.