Patronem niepozornej ulicy w gdańskiej dzielnicy Orunia jest polski uczony Stefan Ramułt, postać, jak sądzę zapomniana. Dlatego warto przybliżyć życiorys tego patrona.
Informacje na temat Ramułta czerpałam z publikacji pt. „Pomorscy patroni ulic Trójmiasta” (szkic biograficzny autorstwa Bogusława Cyglera), książki Franciszka Mamuszki pt. „Gdańsk i Ziemia Gdańska”, Wikipedii i stron internetowych: kaszubskaksiążka.pl i naszekaszuby.pl. Cytat zawarty w tytule widnieje na pomniku nagrobnym tego uczonego na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
Stefan Ramułt był językoznawcą i etnografem. Zasłynął m.in. jako badacz kaszubszczyzny.
Urodził się 22 XII 1859 r. we wsi Liszki w Małopolsce, ob. powiecie krakowskim. Kształcił się w gimnazjum w Wadowicach, gdzie w czasie długotrwałej choroby zetknął się po raz pierwszy z twórczością Floriana Ceynowy – lekarza, pisarza i publicysty, ale przede wszystkim pierwszego działacza kaszubskiego, badacza kaszubskiego języka i folkloru, twórcy pisowni kaszubskiej, który zapisał się w naszej historii jako budziciel Kaszubów. Było to dla młodego Ramułta niczym objawienie, od tej pory zaczął czytać i kolekcjonować wszystko to, co dotyczyło Kaszubów i Kaszub.
Po ukończeniu gimnazjum w 1879 r. rozpoczął edukację na Uniwersytecie Lwowskim. Tam studiował na wydziale filozoficznym „lingwistykę wraz z naukami pomocniczymi” pod kierunkiem Antoniego Kaliny – słynnego slawisty, etnografa, ludoznawcy i etnologa. Uczęszczał również na wykłady Aleksandra Brücknera – slawisty, historyka literatury i kultury polskiej, oraz Romana Pilata – historyka literatury, twórcy lwowskiej szkoły historycznoliterackiej. Uczestniczył również w seminariach historii powszechnej prowadzonych przez historyka, twórcę lwowskiej szkoły historycznej, Ksawerego Liskego. Pod jego kierunkiem napisał rozprawę pt. „O źródłach do historii Pomorza, znajdujących się w zbiorze Scriptores Rerum Prussicarum” (1880 r.).
Po zakończeniu studiów Stefan Ramułt przystąpił do opracowywania słownika kaszubskiego, który uważany jest za największe dzieło jego życia. Pierwsza jego część zatytułowana „Słownik języka pomorskiego, czyli kaszubskiego” ukazała się w 1893 r. Została wydana przez Akademię Umiejętności w Krakowie, która przyznała autorowi nagrodę w organizowanym przez siebie konkursie im. Samuela B. Lindego.
Słownik ten przewyższył wcześniejsze tego typu publikacje „zakresem ok. 14 tys. wyrazów, a także poziomem opracowania naukowego”. Zawierał – oprócz „wyrazów nie będących w użyciu w polszczyźnie literackiej (…) stosunkowo dokładny, zebrany na miejscu, przekrój dialektu współczesnej mu wsi środkowokaszubskiej” (B. Cygler).
Pogląd Ramułta (ukształtowany pod wpływem Floriana Ceynowy oraz Rosjanina Aleksandra Hilferdinga) dotyczący odrębności języka kaszubskiego – „ocalałej resztki języka nadbałtyckich Pomorzan” – jaki wyraził we wstępie do „Słownika”, wywołał najpierw sensację naukową, a następnie ostrą polemikę wśród naukowców. Polscy uczeni, tacy jak: Adam Antoni Kryński, Jan Ignacy Baudouin de Courtenay, Kazimierz Nitsch, a następnie Tadeusz Lehr-Spławiński obalili tezę wysuniętą przez Ramułta, iż „mowa Kaszubów i Słowińców nie jest bynajmniej narzeczem polskim, lecz odrębnym językiem słowiańskim” (cytat z publikacji Ramułta przytoczony przez Mamuszkę), „jedyną pozostałością ludów pomorskich osiadłych niegdyś na południowym wybrzeżu Bałtyku pomiędzy dolną Wisłą a dolną Łabą, odrębną od pozostałych Słowian” (Wikipedia).
Uczeni ci „wykazali związek gwary kaszubskiej z językiem polskim” (Mamuszka). Polskości Kaszub bronił również Gustaw Pobłocki. Interesujące, że w dyskusji tej wziął udział również pruski językoznawca, G. Bronisch. W swej pracy pt. „Kaschubische Dialektenstudien” orzekł, zapewne ku zaskoczeniu swych rodaków, iż „kaszubszczyzna i polszczyzna do siebie należą” (Mamuszka).
Stefan Ramułt chciał odpowiedzieć na stawiane mu zarzuty, pisząc obszerniejszą pracę naukową, w czym przeszkodziły mu problemy zdrowotne.
Trzeba podkreślić, iż wywołana przez Ramułta polemika przyniosła dobre owoce. Wzbudziła szersze zainteresowanie polskich uczonych kaszubszczyzną oraz przyczyniła się do gruntownego zbadania dialektu kaszubskiego przez językoznawców.
W 1899 r. opublikował pracę pt. „Statystyka ludności kaszubskiej”, która stanowiła pierwszą próbę obliczenia liczby ludności każdej wsi kaszubskiej. Autor podawał nie tylko ogólną liczbę mieszkańców każdej z nich, ale „także ich język i wyznanie”. Nazwy miejscowości podał w trzech językach: polskim, kaszubskim i niemieckim. Były to dane z końca 1892 r. Uzyskał je w czasie odbywanych podróży na Kaszuby oraz na podstawie rozsyłanych ankiet. Pozyskał również szacunkowe dane dotyczące ludności kaszubskiej przebywającej na emigracji, zarówno w Europie, jak i na terenie obu Ameryk.
Stefan Ramułt przyczynił się do utworzenia Towarzystwa Ludoznawczego we Lwowie; w latach 1895–1899 był członkiem zarządu tego towarzystwa oraz członkiem Komisji Językowej PAU. Uczony ten napisał także kilka mniej obszernych prac z dziedziny językoznawstwa i etnografii. Publikował również w prasie. W 1893 r. wydał „Podania i opowieści ludu kaszubskiego”.
W 1993 r. wydano w Krakowie oba tomy „Słownika pomorskiego, czyli kaszubskiego” (wstęp i opracowanie H. Horodyska). W 2003 r. w Gdańsku nakładem Wydawnictwa Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego ukazało się kolejne wydanie tej publikacji: „Słownik języka kaszubskiego, czyli kaszubskiego. Scalił i opracował Jerzy Treder”.
Stefan Ramułt od czasu ukończenia studiów pracował jako urzędnik w lwowskim Towarzystwie Kredytowym Ziemskim, jednak z powodu choroby gośćcowej wcześnie przeszedł na emeryturę.
Stan zdrowia nie pozwolił mu na zrealizowanie marzeń o osiedleniu się na stałe na Kaszubach, gdzie mógłby kontynuować swoje badania naukowe dotyczące tamtego regionu. Ostatnie lata życia spędził w Krakowie przykuty do fotela w swoim pokoju, który nazwał „Kaszuby”, wśród licznych pamiątek związanych z kulturą kaszubską, zbieranych z myślą o otwarciu muzeum.
Zmarł 23 XII 1913 r. i został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Spoczywa tam wraz ze swą żoną, Marią.
Synem Stefana był Mirosław Ramułt (1890–1970), znany zoolog, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Od 1943 r. przebywał na emigracji w Wielkiej Brytanii, gdzie został wykładowcą polskiej wyższej szkoły weterynaryjnej, noszącej nazwę Komisji Akademickich Studiów Medycyny Weterynaryjnej, otwartej przy Royal (Dick) Veterinary College w Edynburgu. Od 1943 aż do śmierci pracował w Zakładzie Zoologii Uniwersytetu Edynburskiego, w 1946 wykładał również zoologię na polskim Kursie Przyrodniczym w Duddingston. Od 1954 r. pracował jako profesor Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie. Był także członkiem i założycielem Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie; działał też w innych organizacjach polonijnych.
