Westerplatte odsłona 7: Cmentarz Obrońców Westerplatte

Po powrocie z niewoli kpt. Dąbrowskiego powołano do wojskowej służby zawodowej. Z końcem lipca 1945 r. został dowódcą plutonu oficerskiego w I Samodzielnym Morskim Batalionie Zawodowym stacjonującym w Gdańsku-Nowym Porcie. W sierpniu tego roku batalion został przeformowany w szkolny pułk Marynarki Wojennej, a Dąbrowski, zweryfikowany do stopnia komandora podporucznika, został szefem sztabu pułku i to on właśnie był inicjatorem powstania pierwszego Cmentarza Obrońców Westerplatte, którego budowę ukończono w lipcu 1946 r. Powstał on na gruzach Wartowni nr 5, w miejscu, gdzie śmierć poniosło co najmniej sześciu obrońców Westerplatte.

Cmentarz Obrońców Westerplatte w pierwotnej formie, widziany od wschodu. Lata pięćdziesiąte. Zdjęcie z publikacji MIIWŚ.

Cmentarz Obrońców Westerplatte – krótka historia

27 lipca 1946 r.

W związku z obchodami Święta Morza na Westerplatte odbyło się uroczyste złożenie wieńców na cmentarzu. Apel poległych wygłosił kmdr ppor. Franciszek Dąbrowski. Na cmentarzu wzniesiono betonowy krzyż. Napis informował: Tu spoczywają Bohaterscy Obrońcy Westerplatte  polegli we wrześniu 1939 r. Kawalerowie Krzyża Virtuti Militari. Na tablicy znajdowało się piętnaście nazwisk.

Figura Chrystusa odnaleziona w pobliżu Cmentarza Obrońców Westerplatte. Zdjęcie z publikacji MIIWŚ.

2 lipca 1962 r.

Decyzją władz komunistycznych z cmentarza usunięto krzyż, a następnie ustawiono w tym miejscu sowiecki czołg T-34/76 nr 125. Krzyż został usunięty w ramach trwającej w całym kraju walki władz komunistycznych z symbolami religijnymi, jednak pretekstem do jego usunięcia i ustawienia czołgu  była zapowiedź odwiedzenia Gdańska przez Nikitę Chruszczowa, I sekretarza Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii ZSRR. Usunięty krzyż  został potajemnie przewieziony  do kościoła św. Jadwigi Śląskiej w Nowym Porcie i ukryty przez proboszcza ks. Jana Gustkowicza na tamtejszym cmentarzu, gdzie stał do 1981 r.

Pierwsze prowizoryczne upamiętnienie poległych żołnierzy polskich na Westerplatte – symboliczną mogiłę zlokalizowano w miejscu późniejszego Cmentarza Obrońców Westerplatte, lato 1945 r. Zdjęcie z publikacji MIIWŚ.

1 września 1971 r.

Na cmentarzu złożono prochy komendanta mjr. Henryka Sucharskiego, zmarłego 30 sierpnia 1946 r. w Neapolu i pochowanego w Caramassima.

Sierpień 1980 r.

W trakcie strajku sierpniowego pracownicy Zarządu Portu Gdańsk i Narodowego Banku Polskiego wystąpili z formalnym postulatem przywrócenia krzyża na Westerplatte.

Cmentarz Obrońców Westerplatte – widok obecny; zdjęcie Gdańsk Strefa Prestiżu

9 października 1980 r.

Petycja Komitetu Założycielskiego NSZZ „Solidarność” Portu Gdańskiego: „Jesteśmy zdania, że należy uszanować symbol krzyża nad mogiłami Westerplatczyków, bo również w imię tegoż krzyża walczyli i ginęli. Element krzyża nie jest również uwzględniony w pomniku głównym.”

17 sierpnia 1981 r.

Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego wydał zgodę na postawienie krzyża na Westerplatte, jednak pojawiły się kontrowersje dotyczące usytuowania czołgu: „(…) członkowie Solidarności gdańskiego oddziału NBP przy współudziale Solidarności portu Gdańska zażądali usunięcia  Westerplatte czołgu-pomnika (…) zdaniem ekstremalnych grup Solidarności nie pasuje on do tego skrawka ziemi, o który walczył żołnierz polski”. („Żołnierz Wolności 21 VII 1981 r.).

Grób Konstantego Jezierskiego, pierwszego zabitego żołnierza na Westerplatte; zdjęcie Gdańsk Strefa Prestiżu

27 sierpnia 1981 r.

Pracownicy portu wkopali krzyż na Westerplatte w asyście wojska, które pilnowało, by na cmentarzu nie dokonywano żadnych zmian.

30 sierpnia 1981 r.

W uroczystościach w 42. rocznicę wybuchu II wojny światowej uczestniczyło trzydziestu Westerplatczyków, spośród ok. stu żyjących. Biskup gdański Lech Kaczmarek poświęcił krzyż usunięty w 1962 r. i przeniesiony z powrotem, a jeden z obrońców Westerplatte (st. strz. Wiktor Ciereszko) podsumował, że krzyż „dziś na swe miejsce powrócił, bo taka jest święta wola żyjących obrońców Westerplatte, taka jest historyczna prawda”.

Cmentarz Obrońców Westerplatte – Krzyż Virtuti Militari; zdjęcie Gdańsk Strefa Prestiżu

1989 r.

Z cmentarza usunięto czołg.

Październik 2010 r.

Krzyż ponownie wrócił na pierwotne miejsce, a ponadto wmurowano Krzyż Virtuti Militari wykonany z żeliwa.

opracowała Anna Pisarska-Umańska

Powyższy artykuł powstał na podstawie publikacji Muzeum Westerplatte i Wojny 1939 “Westerplatte w 7 odsłonach. Prezentacja zabytków pierwszego etapu badań archeologicznych na Westerplatte”, Gdańsk 2017. Artykuł zawiera niewielką część z zamieszczonych w publikacji treści i ma za zadanie przybliżyć w wybranych aspektach  historię miejsca i siedmiu tragicznych dni Września.