część pierwsza

Wraz z końcem XVIII w. obszary Nowego Portu, podobnie jak większość terenów Pomorza Zachodniego, dostał się pod panowanie Prus. W zamysłach Fryderyka II miały stać się konkurencyjnym dla Gdańska ośrodkiem portowym u ujścia Wisły. Aby zachęcić żeglugę do cumowania w Nowym Porcie władze pruskie nie tylko zrezygnowały z obowiązujących gdzie indziej restrykcji celnych, ale też stworzyły ku temu dogodne warunki. Przy brzegu postawiono urządzenia przeładunkowe, składy towarów, dźwig i magazyny soli. Utworzono także urząd celny nadzorowany przez Dyrekcję Akcyzy i Ceł w siedzibą Nowym Porcie. Powstawał więc poważny ośrodek handlowy i przeładunkowy konkurencyjny ze starym portem Gdańska. Pomimo wejścia Prusaków do Gdańska w 1793 r. i włączenia tym samym Gdańska do Prus, Nowy Port rozwijał się jako ważna jednostka na mapie morskiej wybrzeża gdańskiego.

ulica Oliwska 13
ulica Oliwska 13

Pomimo inwestycji pruskich i prywatnych przedsiębiorców oraz przyłączenia Nowego Portu do Gdańska, w połowie XIX w. był on ciągle niewielką osadą. W 1862 r. liczył zaledwie 1800-2000 mieszkańców. Byli to głównie sztauerzy, cieśle, rzemieślnicy, obsługa promów, piloci okrętowi, poborcy podatkowi kapitanowie statków, pomocnicy rachmistrzów okrętowych, armatorzy czy karczmarze. Ich dobrobyt zależał od liczby przybywających statków i ruchu na Kanale Portowym.

Do najstarszych lokali Nowego Portu należała z pewnością „Wielka Karczma Balastowa” będąca znanym wyszynkiem połączonym ze sklepem, gościńcem i kręgielnią. Jeszcze w 1864 r. wyszynk ten był chętnie odwiedzany, najczęściej przez robotników ze składu drewna, marynarzy i sztauerów. Nieco dalej leżąca, wspomniana już „Mała Karczma Balastowa” („Kleine Ballastkrug”) była lepszym zajazdem przeznaczonym dla pomorskich i meklemburskich kapitanów statków, urzędników i bogatszych obywateli.

Mała Karczma Balastowa

Funkcję lokalu gastronomicznego, gdzie klienci mogli wypić mocniejsze trunki, pełnił dom znajdujący się przy ul. Na Zaspę, którego właścicielem był J. de Jonge, z pochodzenia Holender. W pomieszczeniach znajdował się sklep kolonialny obsługujący mieszkańców oraz przybyłe statki oraz wyszynk. Przybywali tam zazwyczaj holenderscy kapitanowie i ich załogi.

ulica Oliwska 79

Przełomową datę wyznaczył rok 1867, kiedy udostępniono dla pasażerów pociąg podmiejski łączący Nowy Port z Gdańskiem. W 1876 r. na dachu strażnicy pilotów umieszczono kulę czasu, która umożliwiała regulację chronometrów na statkach stojących na redzie. W 1899 r. połączono torami Dworzec Wiślany z istniejącą już stacją na Zaspie. W tym samym roku utworzono port wolnocłowy w oparciu o wybudowany nowy basen portowy, nieopodal wejścia do Kanału Portowego. Wydarzenia te spowodowały, że w końcowych latach XIX w. do Nowego Portu przybijały często okręty i jachty z koronowanymi głowami różnych państw. Wzbudzało to publiczne poruszenie i sprowadzało do nabrzeży Nowego Portu tłumy gapiów z całego miasta i okolic. Do tego prawie co roku odbywały się na wodach Zatoki Gdańskiej i Bałtyku ćwiczebne manewry floty niemieckiej. Stawały się wielką atrakcją dla mieszkańców Gdańska, zwłaszcza że okręty stały później na redzie lub wpływały do portu, a marynarze i oficerowie schodzili na ląd zaludniając liczne w tym czasie kafejki i restauracje. Dla przykładu, z przybyłych do portu nieomal 30 niemieckich jednostek pływających na pokładzie przebywało 250 oficerów i 4900 marynarzy. W Nowym Porcie kwitła gospodarka, powstały w tym czasie Zakłady Spirytusowe, cukrownia i browar Fischera, dające zatrudnienie wielu mieszkańcom dzielnicy (warto wiedzieć, że do dzisiaj zachowały się przy ul Starowiślnej piwnice, gdzie piwo jopejskie leżakowało).

Dwór Fischera na początku XX wieku

W 1888 r. Nowy Port posiadał najbardziej nowoczesną latarnię morską, ponieważ w jako jedynej na wybrzeżu zamontowano światło elektryczne z metalowym reflektorem. Nowa latarnia, zbudowana w 1894 r. również je posiadała. Nowy Port był więc jak na owe czasy dynamicznie rozwijającą się dzielnicą Gdańska, przyciągającą mieszkańców nowoczesnymi rozwiązaniami, prężnie działającą gospodarką, modnym wówczas portem.

Alicja Mianowska, przewodnik po Nowym Porcie

Materiały pomocnicze Joanna Janus

część trzecia

przeczytaj również -> Dawne tawerny i restauracje Nowego Portu

Dodaj opinię lub komentarz.