Tym razem chciałabym przybliżyć postać profesora Stanisława Trzetrzewińskiego, polskiego inżyniera elektryka urodzonego w Kijowie, który krótko po zakończeniu II wojny światowej przybył do naszego miasta. Był jednym z organizatorów Politechniki Gdańskiej. Od tej pory jego zawodowe życie aż do nagłej śmierci w 1964 r. związane było z tą uczelnią.

Nazwisko tego profesora znane mi było już w dzieciństwie, dzięki wspomnieniom mojej mamy i moich dziadków. Bowiem przez osiem lat – aż do śmierci profesora w 1964 r. – dzielili z nim i jego żoną jedno mieszkanie w kamienicy przy ul. Matejki we Wrzeszczu.

Kamienica we Wrzeszczu przy ul. Matejki, w której mieszkał prof. Trzetrzewiński. Zajmował dwa pokoje na pierwszym piętrze, w tym jeden od frontu kamienicy.

Przypadło to na dość trudny czas w powojennych dziejach naszego miasta, kiedy duża część Gdańska leżała w gruzach. Przybywających do naszego miasta kwaterowano do ocalałych budynków. Bardzo często kilka rodzin zamieszkiwało w jednym dużym, wielopokojowym mieszkaniu, będąc zmuszonych do korzystania z jednej wspólnej kuchni i jednej łazienki. Często jedna rodzina otrzymywała na swój użytek tylko jeden pokój. Wyjątkiem byli nauczyciele, którym przysługiwał dodatkowy metraż. Prof. Trzetrzewiński wraz z żoną Zofią zajmował dwa pokoje w dość obszernym mieszkaniu na pierwszym piętrze wspomnianej kamienicy. Pozostałe pokoje zajmowały dwie rodziny z dziećmi (w tym moi dziadkowie z córką i synem) oraz student.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Gabriela Danielewicz w swych wspomnieniach o powojennym Wrzeszczu przedstawiła prof. Trzetrzewińskiego, jako „łagodnego i życzliwego ludziom człowieka”, pełnego ciepła starszego pana. Z zapamiętanych przeze mnie opowieści rodzinnych wyłania się jednak skrajnie odmienny wizerunek profesora: delikatnie mówiąc  był on sublokatorem o bardzo trudnym charakterze. Jerzy Gumiński, asystent profesora, zapamiętał go jako eleganckiego postawnego mężczyznę w okularach  „o zadbanej siwiejącej brodzie i niedużych wąsach”. Stanisław Trzetrzewiński urodził się w Kijowie 1 VII 1901 r. w rodzinie Karola (inżyniera górnika, zatrudnionego w Ministerstwie Przemysłu i Handlu) i Leontyny z d. Lisowskiej.

Kształcił się w Charkowie. W 1919 r. zdał egzamin maturalny w tamtejszym gimnazjum. Jednakowoż władze polskie nie uznawały świadectwa dojrzałości uzyskanego w rosyjskim gimnazjum, dlatego – skoro chciał podjąć studia w odradzającej się po latach zaborów ojczyźnie – musiał ponownie przystąpić do egzaminu dojrzałości w polskiej szkole. Zdał go w Gimnazjum im. Edwarda Aleksandra Rontalera w Warszawie.

Stanisław Trzetrzewiński w czasie wykładu z miernictwa elektrycznego w sali E-41, źródło: Zeszyty Naukowe Wydziału Elektrotechniki i Automatyki Politechniki Gdańskiej Nr 69

W 1920 r. wziął udział jako ochotnik w wojnie polsko – bolszewickiej. Po jej zakończeniu wstąpił na Wydział Elektryczny Politechniki Warszawskiej, który ukończył w 1928 r. uzyskując dyplom inżyniera elektryka. Jeszcze przed ukończeniem studiów został zatrudniony jako asystent na swej Alma Mater, w Zakładzie Miernictwa Elektrycznego i Wysokich Napięć, której kierownikiem był prof. Kazimierz Drewnowski. Pracował tam do 1934 r. Równolegle został zatrudniony w Urzędzie Patentowym w Warszawie jako radca ds. wynalazczości m. in. z zakresu miernictwa, wysokich napięć, lamp (żarowych, jonowych, elektronowych, rentgenowskich), materiałów magnetycznych i grzejnictwa.

Stanisław Trzetrzewiński, źródło: gedanopedia.pl

W latach 1934 – 39 pracował w stołecznych Państwowych Zakładach Tele – i Radiotechnicznych (PZTiR) na stanowisku kierownika Działu Badań Materiałów Magnetycznych oraz biura patentowego. W przedsiębiorstwie tym również pełnił funkcję starszego konstruktora. Zajmował się wtedy opracowywaniem metod badań materiałów magnetycznych przy częstotliwościach akustycznych oraz badań sprzętu elektroakustycznego w warunkach masowej produkcji. Skonstruował i wdrożył seryjną produkcję przenośników teletechnicznych. W 1936 r. skonstruował wzmacniacz małej częstotliwości, a dwa lata później skalę do radioodbiorników produkowanych w PZTiR. Był także twórcą przenośnika telefonicznego.

Od 1929 r. był członkiem Stowarzyszenia Elektryków Polskich (SEP). W 1933 r. pełnił funkcję sekretarza obrad sekcji miernictwa w czasie pierwszego wspólnego zjazdu elektryków polskich i czeskich, który odbywał się wtedy w Warszawie.

W 1937 r. prowadził własną kancelarię jako rzecznik patentowy Ministerstwa Przemysłu i Handlu. W kolejnym roku z nominacji Ministra Poczt i Telegrafów został członkiem Komisji ds. Modyfikacji Prawa Patentowego. Za pracę nad nowelizacją prawa patentowego otrzymał w 1938 r. Srebrny Krzyż Zasługi.

W 1939 r. wziął udział w Kampanii Wrześniowej. Po jej zakończeniu został internowany; znalazł się w obozie Grossborn (ob. Borne – Sulinowo). W 1940 r. został stamtąd zwolniony ze względu na zły stan zdrowia. Następnie – jak podaje „Encyklopedia Gdańska” – do 1944 r. prowadził w Warszawie biuro elektroinstalacyjne. Z kolei według informacji zawartych w artykule Dariusza Świsulskiego i Ludwika Referowskiego (zamieszczonego w Zeszytach Naukowych Wydziału Elektrotechniki i Automatyki PG w 2020 r.) prof. Trzetrzewiński w czasie wojny pracował w prywatnym przedsiębiorstwie elektroinstalacyjnym.

Kazimierz Kopecki
Prof. Kazimierz Kopecki, źródło: Politechnika Gdańska

Na początku 1945 r. Stanisław Trzetrzewiński został delegatem Pomorskiej Grupy Operacyjnej w Bydgoszczy. Jako jako pełnomocnik Ministerstwa Komunikacji zorganizował w tym mieście Wojewódzki Urząd Samochodowy. Na wieść o utworzeni w Gdańsku, dekretem Rady Ministrów z dn. 24 V 1945 r. Politechniki Gdańskiej, zaczął czynić wysiłki przeniesienia do tego miasta, z zamiarem podjęcia pracy na tej uczelni.

W listopadzie 1945 r. spotkał się w Gdańsku z prof. Stanisławem Łukasiewiczem – rektorem Politechniki Gdańskiej, który powierzył mu obowiązki zastępcy profesora w Katedrze Miernictwa Elektrycznego i Wysokich Napięć na Wydziale Elektrycznym. Organizatorem tegoż wydziału był prof. Kazimierz Kopecki.

Od tej pory Stanisław Trzetrzewiński prowadził wykłady z miernictwa elektrycznego i elektroenergetycznego wraz z laboratoriami. Równolegle wykładał miernictwo i podstawy elektrotechniki w Wieczorowej Szkole Inżynierskiej, o której też warto coś więcej napisać. Była to samodzielna wyższa uczelnia techniczna dla pracujących – tego typu placówka oświatowa w powojennej Polsce. Powstała z inicjatywy pracowników naukowych Politechniki Gdańskiej oraz techników zatrudnionych w przemyśle. Utworzono ją w październiku 1948 r. Jej kadrę w większości stanowili profesorowie i asystenci Politechniki Gdańskiej. Powodem jej powołania był brak odpowiednich kadr technicznych niezbędnych do odbudowy kraju po wojnie.

„Przejmowane i uruchamiane zakłady przemysłowe, organizowanie produkcji, rozwijanie pracy zakładów wymagały coraz większej liczby kadry inżynierskiej i technicznej. Wobec jej małej liczebności konieczne było jak najszybsze uruchomienie szkolnictwa oraz stworzenie nowych form kształcenia i doskonalenia kadr oraz kształcenia praktycznego osób, które zajmowały kierownicze stanowiska”. Utworzenie tego typu placówki pozwoliło „na zdobycie wykształcenia i podniesienie kwalifikacji osobom pracującym zawodowo (…) nie mającym możliwości podjęcia studiów dziennych”. Protektorat nad nią objął rektor PG, prof. Stanisław Turski.

Stanisław Turski
Stanisław Turski, źródło: Warszawski Kalendarz Ilustrowany 1961

W 1949 r. została przejęta przez NOT (Naczelną Organizację Techniczną w Warszawie), stąd zmiana nazwy na Szkoła Inżynierska NOT w Gdańsku. Według statutu stała się niepaństwową szkołą wyższą zawodową, pod bezpośrednim nadzorem Ministerstwa Oświaty. Z początkiem 1951 r. została przejęta przez Ministerstwo Szkół Wyższych i Nauki.

Wróćmy do profesora Trzetrzewińskiego. Po reorganizacji, jaka miała miejsce w 1946 r., w wyniku której utworzono osobno Katedrę Wysokich Napięć oraz Katedrę Miernictwa Elektrycznego i Pomiarów Maszyn, Stanisław Trzetrzewiński został kierownikiem drugiej z wymienionych (nadal pracował na stanowisku zastępcy profesora). Wraz z końcem sierpnia 1952 r. katedra ta została przemianowana na Katedrę Miernictwa Elektrycznego (od 2006 r. działa pod nazwą Katedry Metrologii i Systemów Informacyjnych).

„Pod kierownictwem profesora Trzetrzewińskiego tworzyły się podstawy katedry: zatrudniono kolejnych pracowników, uporządkowano i uzupełniano aparaturę laboratoryjną, przygotowano i uruchomiono zajęcia w laboratoriach dydaktycznych, opracowano pierwsze instrukcje, a następnie skrypty do ćwiczeń” (Dariusz Świsulski, Ludwik Referowski).

Wyposażenie katedry zostało przejęte jako spuścizna po Technische Hochschule Danzig; niektóre urządzenia pomiarowe zostały zrabowane przez Niemców z terenu ZSRR. Znajdowały się tam m. in. laboratoryjne rezystory wzorcowe (normalne), ogniwa wzorcowe Westona, kompensatory prądu stałego w wersji Feussnera i Rapsa, transformatory pomiarowe prądowe i napięciowe.

Prof. Trzetrzewiński „dbał o to by jego wykłady były każdorazowo ilustrowane odpowiednim sprzętem pomiarowym. Na wykładzie Profesora był obowiązkowo asystent, który prowadził notatki z wykładów Profesora. Był on również odpowiedzialny za przygotowanie i dostarczenie na salę wykładową, zawsze to była sala E – 41 (obecnie audytorium im. prof. Stanisława Szpora, współpracownika Stanisława Trzetrzewińskiego na przedwojennej Politechnice Warszawskiej, a po wojnie profesora Politechniki Gdańskiej), odpowiedniego sprzętu wg informacji otrzymanych wcześniej od Profesora”.

Stanisław Trzetrzewiński W auli E-41 po egzaminie dyplomowym, rok 1957/58; źródło: Zeszyty Naukowe Wydziału Elektrotechniki i Automatyki Politechniki Gdańskiej Nr 69

Pierwszymi pracownikami Katedry prowadzonej przez prof. Trzetrzewińskiego byli: Zbigniew Ogrzewalski, inż. Longin Kurski, Czesław Gajdamowicz, Jerzy Jaczewski, inż. Eugeniusz Jabłonka, Tadeusz Lipski i inż. Alojzy Spichalski, Czesław Wojniłłowicz.

W 1958 r. profesor wraz z zespołem wydał skrypt pt. „Laboratorium Miernictwa Elektrycznego”. Zawierał on opisy dziesięciu stanowisk znajdujących się w Laboratorium 1 i tyleż samo w Laboratorium 2. W skrypcie zostały w przedstawione podstawy teoretyczne poszczególnych zadań pomiarowych, wytyczne do ich realizacji oraz dodatkowe zagadnienia do rozwiązania. Profesor opracował jedno z zagadnień opisanych w tym skrypcie, mianowicie „Mostki prądu zmiennego”. Pozostałe tematy opracowali: R. Dołmat, J. Dzierżyński, L. Referowski, J. Sawicki i A. Spichalski. W późniejszych latach profesorowi powierzono redakcję książki pt. „Miernictwo Elektryczne”. Zawierała ona m. in. podstawy miernictwa elektrycznego. Prof. Trzetrzewiński opracował zawarte w książce opisy wzorców pomiarowych, mierników magnetoelektrycznych, elektromagnetycznych, elektro- i ferrodynamicznych.

W listopadzie 1951 r. Stanisław Trzetrzewiński obronił pracę doktorską pt. „Uchyb przypadkowy  w pomiarach elektrycznych”. W kolejnym roku „wygłosił referat oraz opublikował pracę dotyczącą określania dokładności pomiarów elektrycznych. Zdefiniował w nim dokładność każdego pomiaru (w tym elektrycznego), określając całkowity uchyb względny, na który składają się trzy rodzaje uchybów: uchyb przypadkowy (w pomiarach bezpośrednich i pośrednich), uchyb systematyczny i uchyb czułości. Szczegółowo analizował składowe uchybu całkowitego oraz przedstawił metodologię ich wyznaczania”(Dariusz Świsulski, Ludwik Referowski).

Profesor należał do osób administrujących Wydziałem Elektrycznym Politechniki Gdańskiej. W roku akademickim 1945 / 1946 pełnił funkcję zastępcy dziekana, w latach 1946 – 1949 prodziekana, zaś od 1 X 1958 r. do 2 VIII 1964 r. (czyli do dnia swej nagłej śmierci) funkcję dziekana Wydziału Elektrycznego tej uczelni. Był również wieloletnim kuratorem Koła Elektryków Studentów Politechniki Gdańskiej.

W 1955 r. uchwałą Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej z dn. 24 VI 1955 r. otrzymał tytuł docenta. Wkrótce objął stanowisko samodzielnego pracownika nauki Katedry Miernictwa Elektrycznego na Wydziale Elektrycznym Politechniki Gdańskiej. Uchwałą Rady Ministrów z dn. 27 IV 1963 r. – otrzymał nominację na profesora nadzwyczajnego.

Dom Technika przy ul. Rajskiej 6  w Gdańsku – obecna siedziba SEP Oddziału Gdańskiego (p. 325), fot. M. Sadurska

Prof. Trzetrzewiński przyczynił się do reaktywacji w powojennym Gdańsku Oddziału Wybrzeża Morskiego Stowarzyszenia Elektryków Polskich. W roku akademickim 1945/1946 pełnił w nim funkcję sekretarza, zaś w roku akademickim 1947/1948 – prezesa. Przez pewien czas siedziba biura tegoż stowarzyszenia mieściła się w mieszkaniu profesora przy ul. Matejki 23.

Po reorganizacji w 1948 r. profesor został prezesem Oddziału Gdańskiego Stowarzyszenia Elektryków Polskich (pełnił tę funkcję w latach 1948 – 49). W 1950 r. zorganizował w naszym mieście IX Konferencję Miernictwa Elektrycznego.nBył również członkiem Centralnej Komisji Normalizacyjno – Elektrotechnicznej, Polskiego Towarzystwa Elektrotechniki Teoretycznej i Stosowanej (w latach 1961 – 1964 był przewodniczącym oddziału gdańskiego) oraz Związku Nauczycielstwa Polskiego.nStanisław Trzetrzewiński uważany jest za twórcę gdańskiej szkoły miernictwa elektrycznego.

Był autorem licznych referatów oraz publikacji z zakresu miernictwa, prawa patentowego i elektryki. Jego artykuły ukazywały się w różnych czasopismach technicznych np. Przeglądzie Elektrotechnicznym, w Zeszytach Naukowych Politechniki Gdańskiej. W 1963 r. Stanisław Trzetrzewiński opublikował (przetłumaczoną przez siebie z języka rosyjskiego) pracę Walentego N. Milsztejna zatytułowaną „Zależności energetyczne w miernikach elektrycznych”. Po wojnie został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski oraz Medalem 10 – lecia PRL – u (w 1955 r.).

Grób prof. Stanisława Trzetrzewińskiego i jego żony Zofii
Groby prof. Stanisława Trzetrzewińskiego i jego żony Zofii na gdańskim Srebrzysku

Prof. Trzetrzewiński zmarł nagle 2 VIII 1964 r. i został pochowany na cmentarzu Srebrzysko. 28 XII 1965 r. spoczęła obok niego jego żona, Zofia.

Maria Sadurska

Powyższy artykuł napisałam na podstawie następujących źródeł:

  • www.pg.edu.pl
  • „Encyklopedia Gdańska”
  • „Zeszyty Naukowe Wydziału Elektrotechniki i Automatyki PG”, Sesja Naukowo – Historyczna 75 lat Wydziału Elektrotechniki i Automatyki Politechniki Gdańskiej Gdańsk, 17 listopada 2020, Dariusz Świsulski, Ludwik Referowski
  • „Zeszyty Naukowe Wydziału Elektrotechniki i Automatyki PG”,  V Sympozjum Historia Elektryki Białystok, 9 -10 listopada 2020, Barbara Ząbczyk – Chmielewska
  • www.sep.gda.pl
  • Wikipedia
  • Wikiwand
  • „Zeszyty Naukowe Wydziału Elektrotechniki i Automatyki PG”, XLVI Międzyuczelniania Konferencja Metrologów MKM’ 2014, XIX Międzynarodowe Seminarium Metrologów MSM’ 2014 Gdańsk – Sztokholm 13 – 16 września 2014, „Profesor Stanisław Trzetrzewiński  Pionierem Metrologii na Politechnice Gdańskiej” Ryszard Roskosz, Dariusz Świsulski

Dodaj opinię lub komentarz.