Dzieło Adama Wybego przyciągało ciekawskich z całej Europy. Nikt przed nim czegoś takiego nie wymyślił. To była pierwsza kolej linowa na świecie. Opracowanie innowacji w tej materii zajęło ludzkości następne 200 lat – aż do wynalezienia silnika parowego, silnika elektrycznego i stalowej liny.
Z lewej strony grafiki Hondiusa mamy Biskupią Górę, z prawej Bastion Góra (Berg, Przedmiejski), nazwany po zakończeniu dzieła Bastionem Wybego. Królewski inżynier Wijbe (Wybe, Wiebe) podwyższył bastion i zaopatrzył go w umocnienia, zwane kawalerami (cavalier). Zamiast transportować ziemię po uliczkach Gdańska, wymyślił konstrukcję podpartą na słupach. Było to 120 wiklinowych koszy przesuwających się po linach na dystansie 200 m, a ruch zapewniały 4 konie chodzące w kieracie na Bastionie Berg.
Sam bastion powstawał w dwóch etapach, Widać jego część zbudowaną na samym początku XVII w., a w 1615 doszła reszta. Wybe go udoskonalił w 1644 r. Bastion był budowlą typu włoskiego, o ramionach ustawionych pod kątem rozwartym, z wewnętrznym systemem kazamat, które okrążyły basztę Nową. Podniesienie bastionu spowodowało, że baszta zniknęła wewnątrz i przetrwała do 1895 r., kiedy szkodniki ją prawie w całości rozebrały, zamiast zostawić i wyeksponować, nad czym ubolewał Otto Kloeppel w 1937 r. Być może stałaby do dzisiaj.
Po rozebraniu bastionu w 1895 r. ulicę, która biegła po dawnym wale nazwano Wałem Wybego (dzisiaj Okopowa). Nie wiem, kto tam się okopał, ale te przeobrażenia nazw są czasem bardzo niechlujne.
Adam Wybe pochodził z Niderlandów. Prawdopodobnie rozpoczął pracę w Gdańsku w 1616 r. Wymyślił nowatorską maszynę do cięcia lodu na Wiśle (w sumie, jak wymyślił, to była nowatorska), ale też zrobił masę różnych rzeczy. Taki zmysł geniusza, XVII-wieczny Tesla w budownictwie. Budował młyny, konstrukcje hydrotechniczne, urządzenia do prac podwodnych, bastiony. Jest twórcą kieratu do osuszania gruntów, kafara do wbijania pali, pogłębiarki konnej i sikawki strażackiej. Zbudował akwedukt prowadzący wody Raduni w rejonie Huciska.
W poprzednich stuleciach były konstrukcje podobne do kolejki linowej, nawet w Ameryce i oczywiście w Chinach, ale Wybe zastosował pętlę, pylony z kołami i ruch ciągły, i to on jest ojcem wyciągów narciarskich. Gdziekolwiek byście nie szukali o kolejach linowych, to znajdziecie wszędzie odniesienie do gdańskiego konstruktora. Pod koniec życia Wybe mieszkał w Domu Nadzorcy przy młynie Śluzy Kamiennej.
- przeczytaj: Chopin na rollercoasterze
Jako ciekawostkę pokazuję inne obrazy kolei czy kolejek linowych (nasza gdańska to raczej kolej, bo była największą tego typu budowlą aż do XIX wieku). Należy pamiętać, że konstrukcje te są prototypami wszelkich wind i mostów wiszących.
