Bardzo charakterystycznym elementem prezbiterium są dębowe stalle, ustawione naprzeciwko siebie, przy ścianach prezbiterium. Powstały za czasów opata Dawida Konarskiego w roku 1604. Początkowo zostały umieszczone po obu stronach nawy głównej kościoła pomiędzy transeptem, a czwartym filarem. Pierwotnie musiały być znacznie dłuższe od obecnie znajdujących się w prezbiterium. Ocenia się, że uprzednio stalle miały po około siedemdziesięciu siedzisk w dwóch kondygnacjach. Biorąc pod uwagę dzisiejszą wielkość, a więc dziewięć siedzisk w górnej kondygnacji i osiem w dolnej, można sobie wyobrazić jak imponujący był efekt pracy oliwskich konwersów. Niestety po kasacji opactwa w 1831 roku i adaptacji kościoła klasztornego na kościół parafialny, ławy przeniesiono do krużganków. Stalle w krużgankach niszczały, będąc pożywką dla korników oraz materiałem opałowym. Pięćdziesięcioletnia dewastacja spowodowała nieodwracalne szkody i gdy w 1889 roku zlecono renowację obiektu elbląskiemu mistrzowi stolarstwa artystycznego Spilethowi, był on w stanie uratować tylko niewielką ich część.
Jak już wspomniałem, stalle zbudowane są z dwóch kondygnacji. Dolne osiem siedzisk oddzielonych jest od siebie zdobionymi poręczami, z których wychodzą kolumny o korynckich kapitelach, podtrzymujące pulpit drugiej kondygnacji. Dziewięć siedzisk drugiej kondygnacji jest odseparowanych od siebie ozdobnymi pilastrami. Zapiecki ozdobione zostały bogatymi ornamentami roślinnymi oraz pięcioma postaciami apostołów. Na bocznych deskach, wśród ornamentów można dostrzec postaci św. Jana Ewangelisty, św. Łukasza, Matkę Boską (stalla przy ścianie północnej), Jezusa i św. Bernarda (stalla przy ścianie południowej). Na stallach znalazły się również przykazania kościelne, dekalog, opis działalności św. Benedykta oraz testament św. Bernarda – przesłanie miłości, pokory i cierpliwości.
Bardzo ciekawym obiektem, nie udostępnionym niestety do zwiedzania jest krypta grobowa. Znajduje się ona w środku prezbiterium, pod posadzką. Wejście przykryte jest granitową płytą, na której widnieje mosiężna czaszka ze skrzyżowanymi kośćmi oraz łaciński napis, informujący o miejscu spoczynku cystersów. Używając wielkich liter łacińskich w inskrypcjach można odczytać daty powstania krypty oraz ułożenia kamienia na krypcie. Miejsce spoczynku dla cystersów oraz członków rodziny książąt pomorskich powstało przy okazji prac nad nowym ołtarzem głównym w latach 1686 oraz 1691. Sama krypta jest sklepionym pomieszczeniem o wymiarach 12 X 4,5 metra. Wewnątrz, po obu stronach krypty znajdują się piętrowo ustawione trumny, w większości pozbawione opisów. Swoje miejsce pochówku znaleźli tutaj dwaj ostatni opaci oliwscy: Józef i Karol von Hohenzollern – Hechingen.
Po lewej stronie, zaraz przy ołtarzu głównym umieszczono zabytkowe tabernakulum ścienne, powstałe w roku 1735. Składa się z dwóch części – ozdobnego cokołu oraz części głównej, ozdobionych bogatą ornamentyką roślinną. Całość wieńczy głowa anioła oraz pelikan, który jest symbolem Eucharystii.
Ołtarz główny składa się z dwóch części przedstawiających „strefę ziemską” i „strefę niebiańską”. Ołtarz główny jest największą instalacją barokową na Pomorzu Gdańskim. Łączą się tutaj najróżniejsze techniki artystyczne: rzeźba, malarstwo i witraż. Monumentalny wyraz został nadany przez gdańskiego architekta Andrzeja Schültera oraz prawdopodobnie Tylmana van Grameren, którzy w owym czasie pracowali również nad wystrojem, ufundowanej przez króla polskiego Jana III Sobieskiego, Kaplicy Królewskiej w Gdańsku. Obraz o wymiarach 4,9 X 1,6 metra wykonał 1686 roku gdański malarz Andrzej Stech.
Do budowy ołtarza wykorzystano marmur (cokół nastawy), gruboziarnisty piaskowiec (kolumny), stiuk (obłoki i postaci „strefy niebiańskiej”, polichromowane wyobrażenie rozsuniętej zasłony), alabaster (głowy aniołów w glorii, putta na gzymsie). „Strefa ziemska’” ołtarza głównego to półkoliście ustawione na marmurowej podstawie, o wysokości 1,8 metra, czternaście wysokich na 7,5 metra kolumn, zakończonych złotą polichromią korynckich głowic. Kolumny dźwigają belkowanie, urozmaicone szesnastoma ozdobnymi kartuszami i tarczą herbową fundatora – opata Michała Hackiego. Osią „strefy ziemskiej” jest obraz Andrzeja Stecha przedstawiający opata fundatora po lewej stronie i grupę zakonników modlących się do patronów klasztoru – Matki Boskiej i św. Bernarda z Clairvaux. W tle widać zabudowania klasztoru oliwskiego. Patroni klasztoru poprzez gest wyciągniętych dłoni w stronę modlących się zakonników, przenoszą intencje modlitw do Boga, spoglądając się w rozświetlona otchłań niebios.
Stiukowa „strefa niebiańska” jest naturalną kontynuacją tematyki obrazu. Po lewej stronie znajdują się postaci z Nowego Testamentu – Jezusa niesionego przez anioły, Jana Chrzciciela, Jana Ewangelistę oraz apostołów Piotra i Pawła. Po prawej stronie znajdują się postaci Starego Testamentu – Mojżesz trzymający tablice z Dziesięcioma Przykazaniami, Dawid z harfą i prorocy Henoch i Eliasz. W glorii znajduje się około 150 alabastrowych głów aniołów, a osią jest centralnie umieszczony witraż, wykonany w 1948 roku przez Zofię Baudouin de Courtenay. Pierwotnie w centrum glorii znajdował się inny witraż, przedstawiający Boga Ojca jako symboliczne oko Opatrzności, Syna Bożego jako człowieka i Ducha Świętego jako gołębicę.
cdn…
Wojciech Stybor
Copyright © 2005 Wojciech Stybor. All rights reserved
cudne wspomnienia