ISTNIEJĄCE ZABUDOWANIA KLASZTORNE

MURY KLASZTORNE

Wielokrotne najazdy wojsk, a także epidemie szalejące wśród miejscowej ludności, spowodowały potrzebę zbudowania murów obronnych, które pozwoliłyby na skuteczne odseparowanie się zakonników. Wiadomo, że pierwsze mury wzniesiono jeszcze przed 1474 rokiem i ciągnęły się wzdłuż dzisiejszej ulicy Opata Jacka Rybińskiego. Elementem tych murów była Wielka Brama, znana bardziej pod nazwą Domu Zarazy.  W czasie ataku gdańszczan w 1577 roku mury zewnętrze zostały poważnie uszkodzone. W późniejszych latach również wielokrotnie były niszczone i odbudowywane. Do dzisiaj pozostały tylko niewielkie fragmenty murów zewnętrznych. Wewnątrz obszaru wyznaczanego przez mury zewnętrzne istniał również ciąg murów wewnętrznych.  Mury wewnętrzne zostały wzniesione już w XIV wieku. Pozostałe fragmenty, które oglądać można w Parku Oliwskim, posiadają otwory strzelnicze.

Bieg murów obronnych był wielokrotnie zmieniany w XVI i XVII wieku,  tak więc trudno dziś mówić o jednej spójnej linii murów wewnętrznych, tym bardziej, że większość z nich się do dzisiaj nie zachowała. W roku 1608 powstał zasadniczy, zachowany do dziś, ciąg murów klasztornych. Kosztem 1000 florenów konwent wybudował mury, które od strony północnej przylegają do katedry i ciągną się w niewielkiej odległości wzdłuż północnej nawy. Przy bramie prowadzącej do parku, mur skręca pod kątem 90° i biegnie za kościołem w stronę Pałacu Opatów. Mija nieistniejący budynek szpitala, a następnie skręca wzdłuż dawnego nowicjatu i prioriatu, ku byłemu spichlerzowi, a dziś domowi parafialnemu. Mury od strony północnej i wschodniej zachowały swoją pierwotną wysokość. Warto zwrócić uwagę na otwory strzelnicze świadczące o typowo obronnym charakterze tych zabudowań.

WIELKA BRAMA LUB DOM ZARAZY

W czasie funkcjonowania opactwa oliwskiego, do zabudowań klasztornych można było dostać się od północy poprzez nieistniejącą już bramę Św. Jakuba, przeznaczoną głównie dla pojazdów, związanych z działalnością gospodarczą klasztoru lub poprzez Wielką Bramę  Obiekt traktowany był przez wieki jako reprezentacyjny obiekt, wzniesiony jako wizytówka klasztoru. Przez tą bramę wjeżdżali do klasztoru dostojni goście: królowie, książęta, duchowni wysokiego szczebla.

Budynek ten został wzniesiony w XIV wieku przy wykorzystaniu dużej gotyckiej cegły. O gotyckim charakterze budynku świadczą wnęki szczytowe na wschodniej fasadzie oraz trzy przypory umieszczone po stronie północnej. Na ścianach południowej i wschodniej umieszczono dwa zegary słoneczne. Okrągły łuk wjazdu, dźwiga się na dwóch granitowych odbojach, co może wskazywać również na wcześniejsze pochodzenie obiektu, być może nawet XIII wieczne. Pierwsze wzmianki o obiekcie pochodzą z 1575 roku, kiedy to znajdującą się wewnątrz kaplicę poświęcił ku czci Matki Bożej biskup włocławski Stanisław Karnkowski. Dwa lata później obiekt został zburzony przez wojska gdańskie. Po odbudowie, od roku 1579 obiekt pełnił funkcje kaplicy i obiektu gospodarczego zarazem.

W roku 1602 Oliwą wstrząsnęła epidemia, w wyniku której zmarło w klasztorze sześciu mnichów i jeden służący. Zakon zobowiązał się do wybudowania kaplicy ku czci Matki Bożej, św. Bernarda i św. Benedykta, jako wyraz wdzięczności za ochronę klasztoru przed zarazą i błaganie o ochronę klasztoru przed nieszczęściami w przyszłości. Niestety sto lat później następna zaraza nawiedziła Pomorze, zabierając czwartą część ludności. Cystersi zamkneli bramy opactwa i wysyłali zakonników – ochotników, którzy w Domu Bramnym pełnili posługi duchowe mieszkańcom i chorym. Kiedy choroba zabiła ósmego z kolei mnicha ochotnicy przestali się zgłaszać, a kolejnych wybierano na drodze losowania. Dziewiąty z nich zamknął liczbę pomoru.

Od tego czasu Wielka Brama przybrała swoją drugą mroczna nazwę: Dom Zarazy. W latach 1804 – 1910 w budynku znajdowała się siedziba wójta. W wyniku licznych adaptacji, związanych ze sprawami administracyjnymi, w roku 1836 zlikwidowano kaplicę, a jej miejsce zajęły cele aresztu.  W roku 1910 urząd gminy oliwskiej przeniósł się z Domu Bramnego do nowego obiektu, a pomieszczenia adaptowano na potrzeby mieszkalne. Po II wojnie światowej obiekt znalazł się w ruinie. Po wyremontowaniu znowu miejsce w nim znalazły władze administracyjne. Obecnie w Domu Bramnym mieści się siedziba stowarzyszenia „Stara Oliwa”, prowadzącego działalność kulturalno – oświatową na rzecz rewitalizacji i promocji Oliwy.

SZAFARNIA

Przy ulicy Cystersów 15, zaraz obok katedry,znajduje się elegancko utrzymany budynek, zwany szafarnią. W budynku mieści siedziba Kurii Archidiecezjalnej.

Obiekt został wzniesiony za czasów opata Mikołaja Muskendorfa (1474 – 1488). Początkowo był przeznaczony na spichlerz. Później część budynku przeznaczono na dormitorium dla braci konwersów i aptekę zakonną. W wyniku przebudowy pod koniec XVII wieku w budynku znalazło się miejsce dla drukarni. W roku 1739 powstała tu Akademia Filozofii Katolickiej, która działała blisko pięćdziesiąt lat. Po kasacji zakonu, w budynku znajdowały się mieszkania dla księży i służby kościelnej, kasa i lokal sądu oraz szkoły – katolicka i ewangelicka. W marcu roku 1945 szafarnia spłonęła, a smutne, wypalone ściany budynku czekały na restaurację aż do roku 1959. Od tego czasu w budynku znajdują się biura Kurii Biskupiej i administracji diecezjalnej. Kilka lat temu, od strony wschodniej wejście do budynku kurii zdobi nowoczesny, wykonany ze stali nierdzewnej portal.

Szafarnia

SPICHLERZ KLASZTORNY

Łączący się od południowej strony z budynkami szafarni budynek to dawny spichlerz klasztorny. Tworzył on niegdyś południowe skrzydło dziedzińca gospodarczego. Został wybudowany w czternastym wieku. Poza gromadzeniem zapasów zboża spichlerz spełniał najprawdopodobniej również element obronny klasztoru, o czym świadczą zamurowane szczeliny strzelnicze w południowej ścianie budynku. W roku 1577 obiekt został zburzony, a jego odbudowa trwała do 1602 roku. W roku 1933 za czasów proboszcza Magnusa Bruskiego, budynek został przebudowany na potrzeby domu parafialnego. Taką też funkcję pełni do dzisiaj. Często odbywają się tutaj spotkania, konferencje, pokazy filmowe i koncerty muzyczne. Wewnątrz obiektu uwagę zwraca szczególnie sufit i oryginalne belki stropowe, udekorowane siedemnastowiecznymi malowidłami.

SPICHLERZ OPACKI

Po północnej stronie katedry, obok barokowej bramy (pochodzącej z roku 1608),  prowadzącej do parku, znajduje się dawny spichlerz opacki. Zbudowany w roku 1723 z gotyckiej cegły rozbiórkowej na miejscu dwóch wcześniejszych spichlerzy. Nad wejściem do budynku od strony parku widnieje wmurowany kartusz herbowy, z herbem „Godziemba”, którym posługiwał się opat Mikołaj Zaleski – jego fundator. Obecnie w budynku spichlerza od 1988 roku swój oddział ma Muzeum Narodowe w Gdańsku z Działem Etnografii, gdzie urządzono wystawę stałą „Kultura ludowa Pomorza Gdańskiego”. Oddział Etnografii swoim zasięgiem obejmuje teren Pomorza Wschodniego. W swoich zbiorach posiada ponad 8000 eksponatów z zakresu kultury ludowej. W muzeum zgromadzono kilka unikalnych kolekcji o znaczeniu ponadregionalnym w tym: kolekcja mebli ludowych z terenu Pomorza Wschodniego  ze skrzyniami, szafami, zydlami oraz kredensami datowanych od XVIII do XX wieku, zbiór przedmiotów dokumentujących kulturę fryzyjskich osadników zamieszkujących Żuławy, a także kolekcja pozaeuropejska. Ponadto w zbiorach muzeum znajdują się zabytki kultury materialnej ludności przemieszczonej z dawnych Kresów, przede wszystkim Wileńszczyzny, w ramach akcji repatriacyjnej. Zbiór obejmuje ceramikę z warsztatów Azarewicza i Limonta, tkaniny ludowe oraz meble.

DAWNA STAJNIA I WOZOWNIA

Prawdopodobnie w okresie wznoszenia spichlerza opackiego, w pierwszej połowie XVIII wieku powstała również stajnia i wozownia opacka. Znajduje się ona na terenie parku oliwskiego, kilkadziesiąt metrów na północ od spichlerza opackiego. Niestety ten ładny obiekt jest obecnie bardzo zaniedbany i czeka na łaskawsze czasy. Dobrym pomysłem byłoby otworzenie w jego wnętrzu restauracji lub kawiarni, których na pewno brakuje spacerującym po malowniczym parku oliwskim.

cdn…

Wojciech Stybor

Copyright © 2005 Wojciech Stybor. All rights reserved.

Dodaj opinię lub komentarz.