W sobotę 28 IX br. o godz. 18 w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, w sali konferencyjnej im. Jana Olszewskiego, odbyła się uroczystość wręczenia nagrody im. ppłk. Jana Kowalewskiego.
Była to pierwsza edycja przyznania wspomnianych nagród osobom w szczególny sposób zasłużonym dla naszej ojczyzny i naszego narodu; osób, które w swoim życiu kierują się zasadą „Rozum przed siłą”. Wykorzystując swój umysł oraz swoje umiejętności działają dla dobra innych. Była to dewiza patrona nagrody – ppłk. Jana Kowalewskiego, która przyświecała mu przez całe jego życie. Nagroda będzie przyznawana raz do roku.
W tym miejscu należy przypomnieć, kim był ów patron.
Otóż Jan Kowalewski (1892 – 1965) był podpułkownikiem piechoty Wojska Polskiego, matematykiem, lingwistą i kryptologiem. Twórcą polskiej służby wywiadowczej. W czasie wojny polsko–bolszewickiej w 1920 r. zasłużył się przechwytywaniem rosyjskich depesz i łamaniem zawartych w nich szyfrów. Działalność ta przyczyniła się do podejmowania właściwych decyzji przez dowództwo polskiego wojska i pozwoliła na odniesienie wielu zwycięstw np. w bitwie warszawskiej.
Jan Kowalewski w dwudziestoleciu międzywojennym został wysłany do Tokio, gdzie prowadził kilkumiesięczne szkolenie z zakresu kryptografii dla oficerów japońskiego wywiadu. Przez kilka lat pełnił funkcję attaché wojskowego przy Poselstwie RP w Moskwie, następnie w Bukareszcie. Po wybuchu II wojny światowej przebywał na Rumunii, potem we Francji. Następnie w Lizbonie, gdzie został mianowany kierownikiem podlegającej Ministerstwu Spraw Wewnętrznych RP Placówki Łączności z Kontynentem oraz centrali informacyjnej z krajów kontynentu. Było to przedstawicielstwo Akcji Kontynentalnej, w ramach której ppłk. Jan Kowalewski kierował rozległymi operacjami wywiadowczymi w całej Europie. Ponadto był tam także członkiem komitetu ds. uchodźców. Po zakończeniu wojny pozostał na emigracji w Londynie, gdzie zmarł w 1965 r.
Organizatorami wspomnianego konkursu były: Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku oraz Politechnika Gdańska.
1 IV 2019 r. dyrektor Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, dr Karol Nawrocki i ówczesny rektor Politechniki Gdańskiej, prof. Jacek Namieśnik podpisali porozumienie o współpracy w sprawie organizacji I edycji Nagrody im. ppłk. Jana Kowalewskiego.
Nagroda ta jest przyznawana w dwóch kategoriach: Polska dla Świata i Świat dla Polski, a w obrębie każdej z nich wyróżniani są laureaci w dwóch grupach wiekowych do 35 r.ż i powyżej 35 r.ż.
Uprawnienia do zgłaszania kandydatów posiadają członkowie Kapituły Konkursowej, uczelnie wyższe, instytuty naukowe, instytucje kultury oraz Wojsko Polskie.
Jak czytamy na stronie Muzeum II Wojny Światowej: „Szukamy przede wszystkim osób nieszablonowych, z ponadprzeciętnymi zdolnościami, wykorzystujących je w służbie innym. Zależy nam na docenieniu „codziennych bohaterów”, których działalność bywa niedostrzegana, a którzy swoją aktywnością i odkryciami, starają się uczynić świat lepszym. Laureatem może zatem zostać każda osoba działająca dla dobra ogółu, nie tylko naukowiec, wynalazca, lekarz, przyrodnik czy działacz społeczny.”
Laureaci otrzymują statuetkę z brązu zaprojektowaną przez artystę rzeźbiarza, prof. Stanisława Radwańskiego z ASP w Gdańsku, dyplom oraz nagrodę pieniężną wysokości 10 tys. zł.
Ceremonię I edycji przyznania tej nagrody uświetnił chór Akademicki Politechniki Gdańskiej pod batutą prof. Mariusza Mroza.
Na wstępie wysłuchaliśmy pieśni „Gaudeamus igitur”, zaś na zakończenie uroczystości – m. in. pieśni „My pierwsza Brygada.”
Uroczystość poprowadziła red. Agnieszka Oszczyk, która na wstępie przywitała gości honorowych.
Wśród nich znaleźli się przedstawiciele najwyższych władz państwowych: Jarosław Sellin – sekretarz Stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego; europosłanka Anna Fotyga, Karol Rabenda – doradca w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego; wnuk patrona Nagrody – Hugo Kowalewski Ferreira; przedstawiciele trójmiejskich wyższych uczelni, w tym rektor Politechniki Gdańskiej – prof. Krzysztof Wilde oraz były rektor Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku, prof. Stanisław Radwański – projektant statuetki; także przedstawiciele różnych innych ważnych instytucji nauki i kultury.
W dalszej kolejności wysłuchaliśmy przemówienia dr Karola Nawrockiego – dyrektora Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.
Zwrócił on uwagę, iż data 28 września jest bardzo ważna dla naszego kraju, gdyż tego dnia w 1939 r. miała miejsce kapitulacja Warszawy, a ponadto w Moskwie podpisano II pakt Ribbentrop – Mołotow, który przypieczętował podział naszego kraju pomiędzy dwóch okupantów. Dr Nawrocki podkreślił, że jednak kapitulacja wcale nie oznaczała upadku naszego kraju, gdyż naród polski od razu przystąpił do tworzenia struktur państwa podziemnego i podjął walkę z okupantem. W konspiracji rozwijała się także polska nauka i kultura. Ponadto w Londynie powstał Rząd Polski na uchodźstwie.
Dyrektor Nawrocki przedstawił też pokrótce sylwetkę Patrona nagrody.
W dalszej kolejności wysłuchaliśmy listu Prezesa Rady Ministrów, Mateusza Morawieckiego, który został odczytany przez Jarosława Sellina. List ten został przekazany do archiwum Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.
Z kolei Karol Rabenda odczytał list Ministra Gowina, z którego dowiedzieliśmy się, iż Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego objęło swym patronatem przyznanie Nagrody im. ppłk. Jana Kowalewskiego. Karol Rabenda złożył ten list na ręce Rektora Politechniki Gdańskiej.
Wysłuchaliśmy też przemówienia wnuka Patrona, Hugo Kowalewskiego – Ferreiry, który podziękował wszystkim, którzy przyczynili się do ustanowienia tej nagrody oraz przypomnienia działalności i zasług jego dziadka dla naszego kraju. Położył nacisk na przywołaną wcześniej maksymę „Rozum przed siłą”. Stwierdził, że wszyscy powinniśmy się nią kierować, aby świat mógł być lepszy.
Po tym przemówieniu nastąpiła najważniejsza część tej uroczystości, czyli wręczenie nagród laureatom. Jak wspomniałam wyróżniono czterech laureatów, po dwie osoby każdej kategorii.
W kategorii Polska dla Świata nagrodę przyznano:
- w grupie wiekowej do 35 r. ż Mateuszowi Krakowczykowi, prezesowi warszawskiego Klubu Astronomicznego Almukantarat;
- w grupie wiekowej powyżej 35 r. ż prof. Ryszardowi Katulskiemu kierownikowi Katedry Systemów i Sieci Radiokomunikacyjnych na Wydziale Elektroniki, Telekomunikacji i Informatyki Politechniki Gdańskiej.
W kategorii Świat dla Polski przyznano tym razem dwie równorzędne nagrody w grupie wiekowej powyżej 35 r. ż. Pierwszą laureatką została dr Utako Komai – japońska badaczka historii, która zajmuje się okresem II wojny światowej, zwłaszcza zbrodnią katyńską i tę wiedzę popularyzuje. Jest też jest kuratorem wystaw dotyczących tej tematyki organizowanych w Japonii.
Drugim laureatem został prof. Raino Pullat z Estonii, profesor z Uniwersytetu w Tallinie, badacz historii stosunków polsko – estońskich, członek Polskiej Akademii Umiejętności.
Wręczenie każdej z nagród zostało poprzedzone zaprezentowaniem tzw. laudacji filmowej, czyli krótkiego filmu, w którym zostały przedstawione osiągnięcia danego laureata.
Nagrody wręczali: dr Karol Nawrocki, prof. Krzysztof Wilde, Jarosław Sellin oraz Hugo Kowalewski–Ferreira.
Na koniec wszyscy laureaci wraz z członkami Kapituły Konkursowej pozowali do zbiorowego zdjęcia.