W związku z rozpoczynającym się rokiem szkolnym pragnę Państwu przypomnieć pewien stary obyczaj związany z rozpoczęciem nauki w szkole, jaki obowiązywał w Gdańsku (i nie tylko).

…Matki chłopców skupiły się pod ścianą naprzeciwko frontowych okien i skrzyżowawszy ręce trzymały tradycyjne spiczasto-kolorowe, u góry przykryte bibułką, przerastające mnie torby z łakociami na pierwszy dzień szkoły. Mama też miała taką torbę. – “Blaszany Bębenek” (Die Blechtrommel ), Günter Grass (1927-2015).

W przedwojennym Gdańsku każdy uczeń rozpoczynający naukę w szkolę (tzw. pierwszak) otrzymywał papierowy lub kartonowy stożek (różnej wielkości) wypełniony słodkościami, kwiatami oraz przyborami szkolnymi. Nazywany Zuckertüte, Wundertüte albo Schultüte, w Dani znany jako Skolekræmmerhus lub Skolepose, w Polsce nazywany Tutką lub Tytką. Zwyczaj ten pochodzi prawdopodobnie z początku XIX wieku i wywodzi się z Saksonii i Turyngii. Ów stożkowy przedmiot był oklejony z zewnątrz zdobionym, kolorowym papierem czasami zwieńczony był ozdobną wstążką. Był to obyczaj mający w symboliczny sposób zapewnić „dobry początek” nauki w szkole i „osłodzić” ewentualne, przyszłe trudności w zdobywaniu wiedzy. Ten swoisty „róg obfitości” wypełniony był najczęściej słodkościami w postaci pierników i ciastek w formie literek alfabetu. Niektóre tytki były opatrzone sentencjami i życzeniami. W tym zakresie popularnym był cytat psalmu zaczerpnięty z Pisma Świętego (Ps 119:89-176) „O, jak słodkie jest słowo twoje dla podniebienia mego, Słodsze niż miód dla ust moich. Z przykazań twoich nabrałem rozumu.”

tutka

Na pocztówce widzimy młodzieńca siedzącego przy szkolnej ławce w bardzo popularnym w owym czasie granatowym mundurku marynarskim. Warto w tym miejscu wspomnieć, iż kołnierz marynarski opatrzony trzema równolegle biegnącymi paskami nie jest bynajmniej związany ze znaną firmą odzieżową (założoną w 1924 r. przez braci Adolfa i Rudolfa Dasslerów jako Gebrüder Dassler Schuhfabrik). Zwyczaj umieszczania na kołnierzu marynarskim trzech pasków jest znacznie starszy. W tym zakresie najpopularniejsza teoria mówi o upamiętnieniu przez marynarzy trzech wielkich zwycięstw najsłynniejszego admirała brytyjskiej floty Horatio NELSONA (1758-1805), chodzi o bitwy pod Trafalgarem (1805r.), Kopenhagą (1801r.) i u ujścia Nilu, pod Abukir (1798). Kołnierz miał chronić bluzę przed ubrudzeniem ponieważ marynarze (noszący długie włosy) smarowali sobie włosy smołą sztokholmską (ochrona przed insektami).

tutkaObyczaj obdarowywania pierwszaków tytkami (przypominający nieco w swej formie meksykańską Piñatę) rozpowszechnił się na początku XX wieku również w Polsce. Znane są zdjęcia polskich uczniów z tradycyjnymi tytkami, którzy rozpoczynali rok szkolny na Górnym Śląsku, Warmii na Maurach i Pomorzu. Tradycja obdarowania dzieci tytkami obowiązywała w Gdańsku jeszcze przez pewien czas po wojnie. Na fotografii stoi pan Romuald Krzysztof Pawlicki z rzeczoną tytką, który dnia 1 września 1956 r. rozpoczął pierwszy dzień nauki w szkole znajdującej się przy ul. Świętej Barbary (dawniej St. Barbaragasse). Ów zwyczaj został przekazany rodzinie pana Romualda przez rdzennych gdańszczan, mieszkańców ul. Seredyńskiego (ówczesnej ul. Skotnickiej, wcześniej Trojangasse) – państwa Lietke i Państwa Kossowskych.

W związku z rozpoczynającym się rokiem szkolnym życzymy wszystkim uczniom dużo zdrowia, uśmiechu, wspaniałych nauczycieli i wszelkiej pomyślności !!!

Szkoła powinna dążyć do tego, by młody człowiek opuszczał ją jako harmonijna osobowość, a nie jako specjalista. – Albert Einstein (1879-1955).

Załączniki:

Fotografia udostępniona za zgodą pana Romualda Krzysztofa Pawlickiego została wykonana w zakładzie fotograficznym znajdującym się na rogu ul. Elblaskiej (dawniej Kneipab) i ul. Łąkowej (dawnej Weidengasse). Zakład należał do Pana Bruńca.

Pocztówka: Herzliche Glückwünsche zum ersten Schulgang. Wydawca:ZD B 15201/1 Data nadania: 1900r.

Jacek Szymański

Dodaj opinię lub komentarz.