Aleksander Rylke – profesor o dużej pogodzie wewnętrznej

Prof. Aleksander Rylke, który patronuje krótkiej uliczce w gdańskiej dzielnicy VII Dwór, po zakończeniu II wojny światowej był jednym ze współorganizatorów Politechniki Gdańskiej, konkretnie Wydziału Budowy Okrętów.

Był to „świetny fachowiec, pionier polskiego okrętownictwa, legenda Politechniki Gdańskiej” (Gabriela Danielewicz).

Poniższy tekst napisałam na podstawie: „Encyklopedii Gdańskiej”, Wikipedii, pg.edu.pl oraz publikacji pt. „Pamięci powojennego Gdańska-Wrzeszcza” Gabrieli Danielewicz.

Przyszły uczony urodził się 22 V 1887 r. w polskiej rodzinie ziemiańskiej w miejscowości Równe na Wołyniu. Do szkoły realnej uczęszczał w Warszawie, gdyż jego ojciec pracował wówczas jako wykładowca na Politechnice Warszawskiej. Po maturze podjął studia na Wydziale Budowy Okrętów Akademii Morskiej w Kronsztadzie (ob. w granicach administracyjnych Petersburga), której zwieńczeniem był dyplom inżyniera i stopień podporucznika marynarki wojennej.

Po ukończeniu studiów młody adept podjął pracę w Dziale Budowy Okrętów Portu Wojennego w Sewastopolu, gdzie otrzymał posadę kierownika doków pływających, remontów torpedowców, budowy pontonów ratowniczych dla łodzi podwodnych. Jednocześnie został także inż. sztabowym Dywizjonu Okrętów Podwodnych Morza Czarnego.

W 1913 r. Aleksander Rylke otrzymał posadę starszego pomocnika kierownika budowy krążowników liniowych „Izmaił” i „Kinburn” w Stoczni Bałtyckiej w Sankt Petersburgu. Po pewnym czasie oddelegowano go ponownie do Sewastopola, gdzie do marca 1915 r. zajmował się odbiorem łodzi podwodnych. W połowie 1916 r. przejął kierownictwo budowy wspomnianego krążownika „Izmaił”; awansował na komandora podporucznika.

Po rewolucji marcowej (zwanej także rewolucją rosyjską) 1917 r. przewodniczył jednej z trzech izb rozjemczych między robotnikami a administracją stoczni.

W 1919 r. Rylke opuścił Rosję; przez Finlandię dotarł do Polski. We wrześniu tegoż roku wstąpił do Polskiej Marynarki Wojennej. Od września 1919 r. do lutego 1920 r. pracował w Służbie Technicznej Departamentu Spraw Morskich Ministerstwa Spraw Wojskowych.

W 1920 r. został kierownikiem Wydziału Technicznego przy Przedstawicielu Wojskowym i Morskim Rządu RP w Gdańsku. Brał wtedy udział w negocjacjach dotyczących zamówionych w Stoczni Cesarskiej  (od 1922 r. Stoczni Gdańskiej) monitorów rzecznych typu „Warszawa” oraz nadzorował ich budowę. Nadzorował również przebudowę pierwszego okrętu dla Marynarki Wojennej ORP, „Pomorzanin”.

W 1920 r. został przewodniczącym państwowej komisji do spraw zakupu żaglowca szkolnego dla powstającej wtedy Szkoły Morskiej w Tczewie. W tym celu państwo polskie zakupiło od holenderskiego armatora trójmasztowy bark „Nest”, który następnie został przebudowany w Stoczni Gdańskiej dla celów szkoleniowych i przemianowany na „Lwów”.

We wrześniu 1921 r. Rylke został zwolniony do rezerwy. Podejmowane przez niego próby założenia prywatnej polskiej stoczni spełzły na niczym z powodu złej sytuacji ekonomicznej w naszym kraju.

Pozostał jednak w Gdańsku, gdzie podjął pracę w dziale zakupów zagranicznych w przedstawicielstwie firmy „Bracia Lilpop” z Warszawy. Z kolei w latach 1922–1924 pracował w Domu Handlowym Braci Jabłkowskich w Warszawie.

Poza pracą zawodową Aleksander Rylke rozwijał działalność na różnych polach. Został członkiem Zarządu Głównego (następnie prezesem Oddziału Warszawskiego) Ligi Morskiej i Rzecznej, powołanej 27 IV 1924 r. przez walne zgromadzenie działającej dotychczas Ligi Żeglugi Polskiej.

W 1923 r. zorganizował w Warszawie pierwszą wystawę morską. Ponadto przyczynił się do powstania warszawskiego jachtklubu oraz do utworzenia miesięcznika „Morze”.

W 1924 r. jako oficer rezerwy został ponownie powołany do czynnej służby. W kolejnym roku przydzielono go do Wojskowego Komisarza Żeglugi Śródlądowej przy IV Oddziale Sztabu Generalnego. Powierzono mu wtedy zadanie utworzenia i rozbudowy polskiego taboru śródlądowego dla celów militarnych.

W marcu 1927 r. z ramienia Kierownictwa Marynarki Wojennej Aleksander Rylke (wraz z innymi członkami komisji pod przewodnictwem Xawerego Czernickiego) przebywał za granicą. W stoczniach w Hawrze, Caen i Nantes komisja ta nadzorowała budowę kontrtorpedowców „Wicher” i „Burza” oraz trzech łodzi podwodnych: „Wilk”, „Ryś” i „Żbik”. Aleksander Rylke niejednokrotnie wytykał niedociągnięcia przy ich budowie.

We Francji przebywał do 1932 r. Do Polski wrócił we wrześniu 1932 r. Objął wtedy stanowisko kierownika Wydziału Budowy Okrętów w Służbie Technicznej Kierownictwa Marynarki Wojennej w Warszawie. W międzyczasie otrzymał awans na komandora porucznika.

Przewodniczył komisji wybierającej oferty na budowę stawiacza min ORP „Gryf”. W dalszej kolejności nadzorował powstanie wstępnych wymagań taktyczno-technicznych dla przyszłych okrętów podwodnych ORP „Orzeł” i „Sęp”. Następnie jako przewodniczący komisji wyjechał do Francji w celu rozpatrzenia ofert na budowę tych okrętów podwodnych. Zorientował się, że oferta stoczni francuskiej zawiera parametry zafałszowane w stosunku do rzeczywistych. Na podstawie własnych obliczeń dowiódł, że jest ona realnie niewykonalna. Okazało się też, że dokument ten został podpisany sfałszowanym przez francuską stocznię nazwiskiem znanego inżyniera Simonota. W takiej sytuacji Rylke wycofał swoje podpisy złożone na protokole wyboru oferty. Dzięki jego inicjatywie Kierownictwo Marynarki Wojennej unieważniło przetarg, a w wyniku nowego przetargu wybrano ofertę holenderską.

Bezkompromisowa postawa Rylkego nie spotkała się jednakże z uznaniem jego zwierzchników dbających o dobre stosunki z Francją, dlatego 1 IV 1934 r. (wg Wikipedii 30 VI) został przeniesiony do rezerwy. Niemniej, jako członek Towarzystwa Wiedzy Wojskowej współpracował nadal z Marynarką Wojenną. Opracował na jej zlecenie programy szkolenia techników budowy okrętów na poziomie średnim.

W latach 1934-35 Aleksander Rylke współpracował (jako doradca techniczny i rzeczoznawca w przemyśle okrętowym) z brytyjską stocznią „J. Samuel White” w Cowes przy projekcie zakupionych przez Polskę kontrtorpedowców „Grom” i „Błyskawica”, oraz oraz w latach 1937-38 w stoczni „A. August – Normand” w Hawrze w związku z budową okrętów podwodnych.

Przez jakiś czas pracował jako wykładowca w Państwowej Szkole Techniczno-Mechanicznej w Warszawie.

W 1937 r. pełnił funkcję rzeczoznawcy Państwowej Rady Komunikacyjnej.

W 1938 r. był doradcą technicznym spółki akcyjnej „Wspólnota Interesów Górniczo-Hutniczych” w Katowicach budującej stocznię w Gdyni. Zaprojektował przykładowo trasernię kadłubową i pochylnię, na której podjęto budowę pierwszego polskiego statku SS „Olza” (nieskończoną z powodu wybuchu II wojny światowej; statek został zwodowany przez Niemców w maju 1941 r. jako „Westpreussen”).

W 1937 r. Aleksander Rylke został też wybrany na kadencję trwającą do 1940 r. na stanowisko wiceprzewodniczącego Komitetu Dróg Wodnych w Państwowej Radzie Komunikacyjnej.

Tuż przed wybuchem II wojny światowej został zmobilizowany do wojska. 7 IX 1939 r. wraz z kierownictwem Marynarki Wojennej został ewakuowany do Pińska, a potem na Wołyń. Szczęśliwie uniknął aresztowania przez władze sowieckie; wrócił do Warszawy. Tam od jesieni 1940 r. prowadził wykłady z przedmiotów okrętowych w Państwowej Szkole Techniczno-Mechanicznej. Następnie w latach 1943-44 wykładał i prowadził ćwiczenia z projektowania okrętów na tajnych kursach Politechniki Warszawskiej, na organizowanym przez Aleksandra Potyrałę (przyszłego profesora Politechniki Gdańskiej) Wydziale Budowy Okrętów. Miało to związek z utworzoną tajną formacją Marynarki Wojennej „Alfa” przy Armii Krajowej, której sam był członkiem (działał pod pseudonimem „Piotr”).

1 VI 1945 r. został doradcą ds. przemysłu okrętowego w Departamencie Morskim Ministerstwa Żeglugi i Handlu Zagranicznego. Współpracował w Eugeniuszem Kwiatkowskim – Delegatem Rządu do spraw Wybrzeża – przy odbudowie i organizacji stoczni polskich. W grudniu 1945 r. Rylke został powołany na wiceprzewodniczącego Podkomisji ds. Przemysłu Okrętowego Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku. W latach 1946–1949 pełnił funkcję prezesa Morskiego Stowarzyszenia Technicznego, w 1946 r. był jednym z założycieli czasopisma „Technika Morza i Wybrzeża”.

Był współorganizatorem Wydziału Budowy Okrętów tworzącej się po zakończeniu wojny Politechniki Gdańskiej. Został powołany na profesora budowy i projektowania okrętów na tym wydziale. 24 VII 1946 r. otrzymał nominację na profesora zwyczajnego PG. W latach 1946-49 pełnił funkcję prorektora ds. nauki i nauczania, w latach 1945-50 oraz 1951-52 był pierwszym dziekanem Wydziału Budowy Okrętów, a od października 1950 do stycznia 1951 – prodziekanem.

Na Wydziale Budowy Okrętów utworzył Zespołową Katedrę Projektowania Okrętów, którą kierował od 1 I 1955 r.

12 XI 1953 r., na podstawie pisma Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej, Aleksander Rylke otrzymał stopień doktora nauk technicznych. 25 I 1958 r. został członkiem Rady Naukowej Instytutu Morskiego.

W 1960 r. przeszedł na emeryturę, jednak nadal uczestniczył w życiu naukowym uczelni i innych ośrodków naukowych, także jako recenzent i promotor prac naukowych.

W 1963 r. został powołany przez ministra na przewodniczącego Rady Naukowej nowo utworzonego Instytutu Okrętowego Politechniki Gdańskiej.

Był członkiem Polskiej Akademii Nauk oraz różnych instytucji zajmujących się sprawami morskimi lub naukowo-technicznymi. Należał do Rad Naukowych: Morskiego Instytutu Technicznego, Instytutu Morskiego, Biura Projektów Budownictwa Morskiego (przewodniczący Rady Technicznej).

Był autorem kilkudziesięciu publikacji, ekspertyz na temat budowy okrętów, statków, przemysłu okrętowego oraz twórcą dwóch patentów, a także metody bocznego wodowania statku z zeskokiem, za co otrzymał w 1952 r. nagrodę państwową I stopnia.

Przyznano mu wiele orderów i odznaczeń: za czasów carskich ordery św. Stanisława III klasy i św. Anny II klasy, w 1929 r. – francuski Krzyż Kawalerski Legii Honorowej, w 1954 r. – Krzyż Oficerski, a 1967 r. – Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, w1955 r. Medal 10-lecia PRL, w 1960 r. – Złotą Odznakę „Zasłużony Pracownik Morza”.

W 1965 r. otrzymał doktorat honorowy Politechniki Gdańskiej „w uznaniu nieprzemijających zasług położonych w tworzeniu podstaw polskiej nauki budowy okrętów i w organizacji pierwszego w kraju Wydziału Budowy Okrętów dla dobra nauki polskiej”.

Aleksander Rylke mieszkał w pobliżu Politechniki Gdańskiej. Wraz z żoną Ireną zajmował mieszkanie na I piętrze wielorodzinnego, narożnego domu przy ul. Bohaterów Getta Warszawskiego i ul. Fiszera.

Gabriela Danielewicz wspominała następująco małżonków: „Pani Irena siwowłosa i niska, posiadała osobisty urok, była dystyngowana. Znała kilka języków i tłumaczyła książki dla dzieci. (…) Profesor (…) odznaczał się dużą pogodą wewnętrzną, cechował go spokój, opanowanie i niecodzienna kultura. Wysoki, szczupły, siwowłosy, o łagodnej twarzy, w nieskazitelnie białej koszuli krawatem i w garniturze, był wzorem wytworności”. Małżonkowie nie posiadali dzieci.

Tuż przed śmiercią profesor opublikował swoje wspomnienia zatytułowane. „W służbie okrętu”.

Prof. Rylke zmarł 29 I 1968 r. Został pochowany na gdańskim cmentarzu Srebrzysko w kwaterze profesorów. Był uważany za jednego z twórców polskiego przemysłu okrętowego; wykształcił wielu inżynierów okrętowców.

Aleksandra Rylke upamiętniono nadając jego imię gdańskiej ulicy w VII Dworze oraz dwóm drobnicowcom: „Aleksander Rylke” (typu B 438, zbudowany w Gdańsku w 1977 r.) i „Profesor Rylke” (typu B 340, zbudowany w Splicie, w służbie PLO od 1978 r., złomowany w 1999 r.).

Maria Sadurska