Lista dewastacji – European Best Destinations

Do sporządzenia tej listy trochę popędził mnie Zbyszek Sajnóg ze swoim doskonałym cyklem artykułów „Na przykładzie Gdańska„, w którym omawia dewastację przestrzeni historycznej w naszym mieście, choć i wskazując przykłady alternatywnych koncepcji architektury czy zagospodarowania konkretnych obszarów. Są to przykłady – rzekłabym – wizjonerskie. Proste i w punkt.

Kiedyś w programie Anity Gargas powiedziałam, że budzę się rano i nie wiem, czym mnie dzisiaj deweloper zaskoczy. Nie byłam przygotowana do wypowiedzi przed kamerą, wydawała mi się ona szalenie śmieszna i oczywiście, mówiłam więcej, ale właśnie ta „śmieszna” część ukazała się na antenie. Moja wypowiedź kończyła cały reportaż o niszczeniu zabytków w Gdańsku. Niestety, to jest prawda.

Stopień degradacji Gdańska jest wstrząsający.
Czy tę listę należy odczytywać w kontekście zbliżających się wyborów samorządowych? I tak, i nie. Nie, bo taki prosty spis zdegradowanych przestrzeni i obiektów należy po prostu zrobić. Tak, bo trzymanie szkodników przy władzy, ignorantów bez wiedzy, bez wrażliwości, winnych zniszczeń i zaniechań należy po prostu pogonić. Drodzy Państwo, czytajcie publikacje wydatków na milionowym portalu gdansk.pl, na co idą nasze pieniądze.  175 000 zł dotacji na konferencję, która zaczęła się otwarciem przez prezydenta o godz. 13 i zakończyła o 19 kolacją z niespodzianką, czemu nie?  Jakie były jej owoce, kto miał z niej korzyści? Czytajcie.

Ludzie głosujący na nieudaczników, złodziei, zdrajców i oszustów nie są ich ofiarami, są ich wspólnikami. – rzekomo George Orwell

Nie chcę wchodzić w dywagacje o ilości ścieżek rowerowych i rond w mieście. Ciosy są zadawane staremu Gdańskowi. Usta pełne frazesów o szacunku, solidarności i wolności. W rzeczywistości to brak szacunku dla Budowniczych tego miasta, to życie „tu i teraz”,  a stary Gdańsk, który podziwiacie, stworzył w dużej mierze znienawidzony PRL. Ten, który przetrwał, niszczeje pozostawiony sam sobie.

Zanim przejdę do listy, to mały spacer. W lipcu przeszłam się po Gdańsku. Zdjęć  właściwie mam dużo. Teraz chciałam tylko spojrzeć, co aktualnie dzieje się „na mieście”.

Ogólnie, co rzuca się w oczy, decydenci mają w nosie (żeby nie powiedzieć dosadniej) zachowanie sylwety zabudowań. Wystające bloki to nie jest rozwój, to jest degradacja przestrzeni. Nie w tym miejscu!

Zatrzymajcie się przy każdym zdjęciu.

Wystający Bastion Wałowa:

Oszpecona Motława
Nieprzystający i wystający gmach Muzeum II Wojny Światowej

Wystająca kładka

Agresywna zabudowa Brabanku w miejscu, gdzie stała willa Klawittera, pierwszego budowniczego stoczni w Gdańsku.

Niehistoryczny napis GDAŃSK za 90 000 zł. Za tę kwotę można wyremontować jedno mieszkanie komunalne  na Rzeźnickiej, wymalować, odmalować, naprawić, cokolwiek innego.

Przeskalowane kamienice Kozikowskiego oraz szpetna reklama

Nad Nową Motławą:

Tak samo ciężkie i przeskalowane spichrze w północnej części Wyspy

Tandetny spichrz Woli Łeb, który tylko obłożono jedną warstwą cegłówek

Przerośnięte nowe kamienice widać również z innych części miasta, tu z ulicy Chlebnickiej:

I coś, co pojawia się co roku – namiot. Namiot na Zielonym Moście. Co roku jakiś stoi, w tym roku z okazji Zjazdu Gdańszczan. To jest ekspozycja zabytków wg magistratu, wjazd na Drogę Królewską. Można jeszcze dodać baloniki, oscypki i pływające plastikowe kaczuszki.

Na koniec ulica Stągiewna, kamienice na sterydach nietrzymające sylwety zabudowy pierzei południowej.

To był jeden spacer wokół najważniejszej ulicy w Gdańsku – Motławy. Pomijam greckie beczki na Szafarni, zarośnięte nabrzeża, rdzewiejące przedwojenne barierki, śmieci i reklamy.

Poniższa lista powstała na podstawie moich wędrówek po Gdańsku. Kilkanaście pozycji zostało mi przypomnianych przez przyjaciół. Do każdego punktu mogłabym dodać zdjęcie. Lista świadomie jest niekompletna. Nie sposób wpisywać wszystkie ulice. Gdybym jednak zapomniała o czymś ewidentnie zniszczonym, proszę o uwagę w komentarzach. Dopiszę. Lista ogranicza się do lat ostatnich i nie uwzględnia kryterium własnościowego, a więc, kto jest właścicielem i kto za stan rzeczy odpowiada. Często budynki są własnością wspólnot mieszkaniowych, które otrzymały zniszczone budynki i nie są w stanie poradzić sobie z remontami.  Jest to raczej wołanie o pomoc, w tym o mecenat miejski (i tak wiele z tych pozycji jest w gestii miasta), o zainteresowanie. Wiele z nich można uratować.

Lista zaniedbań i dewastacji miejsc historycznych

Aniołki

1. Umierająca Wielka Aleja (al. Zwycięstwa)
2. Wyburzenia na Wroniej i Orzeszkowej, willa na Orzeszkowej 2
3. Dawna kaplica cmentarza św. Katarzyny  z 1913, przebudowana w 1924 i zamieniona na domek grabarza
4. Docieplenia budynków wzdłuż Powstańców Warszawskich, Płowce, Wrocławskiej

Brzeźno

1. Dawny Dom Zdrojowy
2. fortyfikacje
3. zachowane budynki przedwojenne

Chełm

1. Cmentarz żydowski
2. dewastacja przez nadbudowy budynków z okresu II wojny
3. cmentarz na Starym Chełmie przy kościele Podwyższenia Krzyża Św (pochowana tam była m.in. Stanisława  Przybyszewska) – w latach 90 rozwalony koparkami pod budynek domu parafialnego. Kilkanaście lat temu „uporządkowano” zwalając na jedną hałdę fragmenty potrzaskanych nagrobków.

Jelitkowo i Żabianka

1. Domki rybackie przy Bałtyckiej
2. Młyn IV
3. Restauracja Parkowa (dawny Kurhaus) do wyburzenia i zajęcia przez dewelopera

Letnica

1. domki Szklana Huta

Młyniska

1. Budynki stoczniowe, masowe wyburzenia
2. kamienice przy Jana z Kolna i Gdyńskich Kosynierów, część budynków zburzona

Nowy Port

1. Oryginalna, niszczejąca zabudowa (kamienice na Rybołowców, Góreckiego, Na Zaspę)
2. Dwór Fischera
3. Domek rybacki z 1796 r. koło Dworu Fischera – w ruinie, Starowiślna 2b
4. Morski Dom Kultury  wpisany do rejestru, niszczeje, przykład socrealizmu
5. Stacja Gdańsk-Brzeźno
6. niszczejąca polska poczta morska

Oliwa

1. IV Dwór przy Polankach
2. Dom przy ul. Abrahama 27, pod doliną Samborową – oryginalny rokokowy portal (teren VII Dworu)
3. Domki młynarskie przy Kwietnej,
4. Dworek myśliwski i oryginalne przedproże przy Kwietnej
5. Zajezdnia w ruinie, pierwsza w Gdańsku
6.  Grota w posiadłości Schopenhauerów na Polankach, i pozostałość Dworu III
7. Wchodząca deweloperka – nowy hotel Hampton by Hilton przy pętli, niehistoryczne kamienice
8. Dworzec kolejowy
9. Zagrożenie wieżowcami naprzeciwko katedry
10. Zburzona willa na terenie szpitala przy Polankach, dawny Oddział Neurologiczny
11. Dwór Ernstall
12. stare budyneczki i kamienice przy Grunwaldzkiej
13. wycinka Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego
14. Dom Zarazy
15. kamienice przy Starym Rynku
16. nr 8 przy Kościerskiej
17. nr 1a przy Bytowskiej
18. Kuźnia Wodna
19. piekarnia przy Cystersów – ruina
20. Karlshof am Karlsberg, restauracja z końca XIX wieku
21. Młyn Prochowy (XXI młyn na Potoku Oliwskim), kiedyś własność Uphagenów

Olszynka

1. Schron – pozostałość po przedwojennej stacji transformatorowej
2. Domy przy Żurawiej, Niwki, Przybrzeżnej

Orunia, św. Wojciech, Lipce

1. Szaniec Jezuicki
2. Cała Orunia jest zaniedbana, bez działań naprawczych,  budynki do wyburzenia, szczególnie „za torami”, na Oruńskim Przedmieściu (Zamiejska, Małomiejska), zrujnowane cenne zabudowania: Ukośna 2, dawnych ogromnych zakładów – Żeliwiak i Fabryka Kraatza /Śnieżka, domek grabarza Przyjemna 7
3. Cmentarz przy kościele św. Ignacego, przedwojenne nagrobki podtrzymujące skarpę. Największe zostały wyciągnięte przez ZDiZ, wyeksponowane przy wejściu na cmentarz, mniejsze tkwią nadal.
4. Lwi Dwór w Lipcach
5. Zapuszczony park Schopenhauera
6. Dwór Ferberów
7. Chore kasztanowce przy Parku Oruńskim
8. zabudowania św. Wojciecha
9. powycinane drzewa w Parku Oruńskim

Piecki-Migowo

1. Dwór Trzy Lipy przy Morenowej zagrożony rozbiórką
2. Zburzony Dwór Migowo na Bulońskiej/Myśliwskiej

Przeróbka

1. Zrujnowane domy, ZNTK
2. Rozebrany most obrotowy

Rudniki

1. Dawna Płonia, zaniedbane domy
2. Stare domy przy Elbląskiej

Siedlce

1. Oryginalna zabudowa wzdłuż Kartuskiej,   Malczewskiego, Zakopiańskiej
2. Drewniany dom przy Kartuskiej, drugi zniknął
3. zabudowa ulicy Pobiedzisko, Kłopot, Ogińskiego

Stogi

1. Zaniedbany Pusty Staw, kiedyś miejsce wypoczynku
2. Zapomniane fortyfikacje nabrzeżne na Stogach, częściowo wyburzone przy okazji powiększania portu DCT.
3. dewastacja lasu nadmorskiego przez bursztyniarzy

Strzyża

1. Domki Fundacji Abegga wzdłuż Grunwaldzkiej (mieszkańcy startowali do BO, by pozyskać środki na odgrzybienie)
2. Brak ochrony stolarki okiennej, drzwiowej domów z okresu II Wolnego Miasta
3. cmentarz w Brętowie

Śródmieście

1. Mur krzyżacki [zgłoszony do prokuratury]
2. Mury miejskie
3. Mur Domu Poprawy
4. Baszta Łabędź, wypłukaniu ulegają cegłówki
5. Brama Straganiarska
6. Dwa budynki pierwszej gazowni w Gdańsku przy Toruńskiej, w tym jeden w stanie katastrofalnym
7. Kamienna Śluza i żelazne dziewice + młyn przy nich
8. Opływ Motławy, stan fosy i bastionów
9. Stan budynków przy placu Wałowym (100-letnie, oryginalne)
10. Domy Dolnego Miasta, wielokrotne pożary. Brak zabezpieczenia budynków. Zajezdnia tramwajowa. Wyburzenie oryginalnych kamienic, w tym wpisanego do ewidencji zabytku domu Reduta Wyskok 2 i „odbudowa” od fundamentów. Zdewastowana stuletnia mozaika na chodniku przy ulicy Śluzy, zamieniona na kostkę brukową. W czasie rewitalizacji zniknął autentyczny taras sprzed kamienicy na Śluzie.
11. Zabudowa Biskupiej Górki, także oryginalne 100-letnie domy. Propozycja wyburzenia Biskupiej 32 i 35, przez GZNK. Obietnica wzmocnienia skarpy przy Biskupiej 21. Opuszczone fortyfikacje Biskupiej Górki
12. Nieodbudowany Most Na Szopy – niszczejące ruiny
13. Barierka wzdłuż Kanału Raduni – oryginalna (wzdłuż Kanału Raduni na Starym Mieście, zwłaszcza przy Ratuszu Starego Miasta, oraz wzdłuż Krosienka)
14. Dewastacja barierki Mostu Chlebowego – kłódki, barierka była  rekonstrukcją przedwojennej, przetrwała miesiąc
15. Budynki na Polskim Haku
16. Budynki na Wiosny Ludów (niedawno zburzono tam najstarszą zachowaną piekarnię w Gdańsku). Zachowany po wojnie kawałek miasta wzdłuż ulicy wyburzony został systematycznie w ostatnich 10 latach, zburzona willa Paula Neubackera
17. Rozwalające się i nieposprzątane przedproża
18. Odpadające tynki na Długiej
19. Stan i budynki ulicy Lawendowej (te, które są oryginalne, od 2-3 do 7)
20. Angielska Grobla i rzeźnia miejska wyburzana i podpalana
21. kino Piast
22. Znikające obrotnice na Wyspie Spichrzów, ocalała zabudowa Wyspy Spichrzów – ul. Wspornikowa, Owsiana i Jaglana, spichrze Pod Koroną, Toruń Elbląg, Trupia Czaszka, Gdańsk, Czerwony Lew, Biały Koń
23. Niszczejące budynki wokół kościoła Bożego Ciała – dawny szpital Bożego Ciała, przy 3 Maja.
24. Wymiana stolarki okiennej, drzwiowej bez uzgodnień konserwatorskich.
25. Opuszczone budynki przy Rycerskiej.
26. 2 kładki przez Motławę, brak ochrony historycznego krajobrazu
27. Zaburzona sylweta zabudowy nad Motławą (przeskalowane spichrze, wystające MIIWŚ, wystający Bastion Wałowa, zabudowa Brabanku, jarmarczne koło i napis Gdańsk, wystające szczyty, które widać z Chlebnickiej)
28. Rozbiórka dawnej szwalni na Wałowej i wyburzenie piwnic na Wałowej
29. Przeskalowana północna pierzeja Stągiewnej
30. Rozbiórka spichlerza Woli Łeb
31. Wstawienie plomby na Wartkiej, pseudokamieniczki na rogu Szerokiej i Tandety
32. Forum Gdańsk – degradacja przestrzeni
33. Niszczejący dwór Uphagena na Kieturakisa
34. Kamienice na Rzeźnickiej
35. Wrota od Bramy Nizinnej (podobno w konserwacji, a może tylko schowane)
36. Fabryka Karabinów
37. Szpital na Kieturakisa
38. Pozasłaniane zabytki balonikami, namiotami, jarmarcznymi zabawkami
39. Wyburzenie hotelu „Bursztynek” przy Toruńskiej, dawny lazaret
40. zniszczenie przedwojennego ogrodzenia cmentarza św. Barbary przy ul. Św. Barbary + podwyższenie ulicy
41. zniszczone budynki Reduty Żbik
42. zburzony budynek św. Barbary 4
43. oryginalne barierki przy Bramie Nizinnej od strony Olszynki
44. zburzona Hala Technik przy Wałowej – miejsce budowy Bastionu Wałowa
45. kamienice przy Lisiej Grobli
46. zburzenie Kina Neptun i  nieodwracalne zniszczenie warstw historycznych pod kinem bez badań
47. postępująca dewastacja  budynku polskiej poczty kolejowej na Podwalu Grodzkim
48. Rudy Kot
49. Baszta Atutowa – ruina
50. Chwasty wokół pomnika Państwa Podziemnego i AK na Targu Rakowym
51. Murek na Wartkiej, znak Zamczyska
52. Umierające kasztanowce na Karpiej
53. Domy na Grodzkiej
54. Katastrofalny stan ulicy Dylinki
55. Barierka wzdłuż Motławy przy Moście Krowim – oryginalna, przedwojenna
56. Urząd Pracy – poniszczone cegłówki, stolarka okienna
57. zagrożony budownictwem Zakos Stodolny
58. Dom Opatów Peplińskich, zwł. portal
59. ulica Górka na Piaskowni
60. zburzone pozostałości Dworca Brama Nizinna i resztki bramy kolejowej
61. Dom Dobroczynności przy Sierocej
62. zniszczenie piwnicy Bastionu Kot
63. unicestwiona nazwa Wiadrowni i cały historyczny teren
64. wieża i krata schroniska na Biskupiej Górce
65. zburzona pierwsza elektrownia tramwajowa
66. Teatr Szekspirowski – degradacja przestrzeni
67. przystające  do starego spichlerza kamienice Kozikowskiego na Chmielnej
68. dworzec autobusowy

Ujeścisko

1. Stary cmentarz przy Cedrowej
2. Rozpadające się domy
3. Dwór Rębowo – ruina
4. Dwór Zakoniczyn
5. Zaniedbane i wyburzane ostatnie oryginalne domy wsi Łostowice, wzdłuż Świętokrzyskiej

Westerplatte i Wisłoujście

1. zdemolowany Punkt Zapasowy Kierowania Ogniem (wybite szyby)
2. Stan Mewiego Szańca
3. cały teren Westerplatte
4. fortyfikacje na Wisłoujściu

Wrzeszcz

1. Dwór Studzienka
2. Kamienice przy Do Studzienki (jedną zdążono zburzyć)
3. Rozjeżdżanie Wrzeszcza  i wpychanie tam wielkich galerii handlowych (potrzebne drogi dojazdowe) – Galeria Bałtycka, Manhattan, Metropolia
4. teren Gedanii
5. Wdzierająca się  deweloperka do Wrzeszcza Dolnego, który miał konkretne założenia urbanistyczne
6. Dewastowana  zabudowa Wrzeszcza Dolnego (ocieplenia, dobudówki, zmiana wymiarów okien); nawet jeśli główne elewacje trzymają poziom, to od strony podwórek jest tragedia; Polenhof jako dzielnica polskich Gdańszczan.  Cały Dolny Wrzeszcz wymaga opieki konserwatorskiej jako założenie urbanizacyjne i architektoniczne. Ulica Kochanowskiego, Klonowicza, Hallera, Kościuszki, Grażyny, Wallenroda, Aldony.
7. zabudowania przy Bohaterów Getta Warszawskiego, Fischera, Politechnicznej
8. Niszczejący cmentarz na Górze Szubienicznej
9. Kamienice na wysepce (Lendziona)
10. Zabudowa Brzozowej z przełomu wieków; tak samo  Waryńskiego i Zawiszy Czarnego
11. Willa TVP na Sobótki
12. Prawie całkowite wyburzenie browaru na Kuźniczkach, choć tam nowa zabudowa nie jest agresywna
13. Zniszczenie historycznego stawu przy budowie Metropolii (ten staw był wzmiankowany w 1263 r.)
14. zburzenie budynku oficerów lotników pruskich przy ul. Nad Stawem
15. Modernistyczna poczta na Mickiewicza
16. Resztki zajezdni na Partyzantów
17. D. seminarium nauczycielskie na Sobieskiego (budynek wydz. Chemii) zagrożenie
18. Peron i tunel Gdańsk-Kolonia
19. Brama wjazdowa do rezydencji Zachariasza Zappio w Królewskiej Dolinie – ruina
20. Plombowanie dzielnicy – ul. Konopnickiej 10
21. Upadający budynek Jaśkowa Dolina 23
22. Znikające budynki przy Traugutta
23. zburzona fabryka likierów Juliusa von Goetzena (Kliniczna 1c)
24. Cafe Prinzess Viktoria przy Słowackiego (obecnie PCK)
25. ostatni budyneczek podobozu KL Stutthof przy Grudziądzkiej
26. Dom Rzemiosła ul. Klonowa 1
27. willa Carstena przy Batorego
28. zabudowa Akacjowej i Sobótki

Wyspa Sobieszewska

1. Forsterówka
2. budynki przy Turystycznej

Zaspa

1. Cmentarz – bardzo zły stan nagrobków

Ta  lista to moje Best European Destinations. Jeśli ktoś myśli, że turyści z całego świata gremialnie zagłosowali na Gdańsk w plebiscycie portalu turystycznego, to podaję zabiegi magistratu w celu przyznania sobie laurki (dane publiczne):

• Promocja, zlecenie dla I US   15 947,10
• Wykonanie totemu wjazdowego 14 169,60
• Projekt graficzny 765
• Produkcja i montaż tablic 7749
• Usługa drukarska 1660,50
• Działania PR w Europie 15 007,08
• Modyfikacja filmu 300 (film pewno inaczej zapisany, nie mogłam znaleźć)
• Reklama Agora 15 000
• Reklama Agora 20 910
• Reklama Trójmiasto.pl 19 926

i  crème de la crème, podziękowanie za głosowanie i klikanie:

• „Bal dla urzędników” – spotkanie prezydenta z urzędnikami 2 czerwca 2017 – 79 002 zł

Razem 190 436,28  + produkcja filmu.

Około 200 000 złotych za przewidywany wzrost turystów o 15% w 2018 roku, by pokazać im przestrzeń między Forum Gdańsk a Wyspą Spichrzów, bo nic innego nie można im pokazać. Byłabym naiwna, gdybym sądziła, że te pieniądze, które przyniosą turyści, zostaną oddane zabytkom. Nie zostaną, wszyscy o tym wiemy. Zabytki umrą po cichu.

Anna Pisarska-Umańska